Logboek 2017/1 Winter te Gorcum

Ansichtkaart van het Eind, onze straat, uit 1902.

 Direct naar

 het laatste

 verslag

Rijp op de bomen langs de haven op het Eind. Omstreeks 1902 vastgelegd op een ansichtkaart. Eergisteren was het net zo, alleen nu zonder vrachtschuiten en met geparkeerde auto's.

De komende periode zal de gemeente komen met een aantal alternatieve voorstellen voor de herinrichting van onze straat. Ik wacht ze met grote belangstelling af in de hoop dat het niet weer in geschreeuw zal ontaarden, zoals een jaar geleden bij het voorstel van proefsluiting van de Tolsteeg. Niets is redelijker dan eerst een proef houden. Maar de luidruchtige autoliefhebbers triomfeerden. Schielijk trok de gemeente het voorstel in, maar de Groen Links wethouder beloofde dat het in breder verband terug zou keren. Ik ben benieuwd.

Ik ben ook benieuwd of nog een winter krijgen. Aan het eind van het komend kwartaal zullen we onze boot weer op orde maken.

Van de week op de Altenawal.

Zondag 01-01-2017, Nieuwjaarsdag

We zitten samen het oudejaar uit. Met champagne kijken we naar de conference van Claudia de Breij, die gaandeweg beter wordt. We hebben de gordijnen dicht. Omstreeks elf uur explodeert er een granaat bij een van de ramen aan de sluiskant. De ruiten rammelen en de glazen trillen even, maar alles blijft heel. Door het ventilatierooster drijft de geur van kruitdamp de kamer in. Het loopt goed af, anders dan verderop in de Krabsteeg waar een vuurwerkbom vijf ruiten van een woning vernielt. Geschrokken mensen zien een auto snel wegrijden.

Om twaalf uur heffen we de glazen en klinken op het nieuwe jaar. Nooit eerder zag ik zo tegen een nieuw jaar op als dit keer, lees wat ik er gisteren over schreef. Door de bank genomen heb ik een nuchtere aard, maar die werkt even niet.

Floor en Rommert bellen om nieuwjaar te wensen. De eerste uit Berlijn en de tweede vanaf het Neude in Utrecht. We kijken naar een concert van The Rolling Stones. Ans gaat tegen half twee slapen en ik loop even langs bij buren verderop aan het Eind, waar een gezellige nieuwjaarsborrel is. Buiten is het zicht slecht door kruitdamp en dikke mist. Het gezelschap van mensen uit de buurt vrolijkt me op. Om half vier ga ik naar huis. Vanochtend hangt er weer mist buiten. Ik scheur het laatste blaadje van de scheurkalender en hang een nieuwe op - een rituele handeling. Opnieuw beginnen, er zijn 365 blaadjes om af te scheuren en dan is het 2018.

Volgt een grijze middag, die opgevrolijkt wordt door de gezinnen van Barbara en Tessa, die nieuwjaar komen wensen. Terug naar boven

Maandag 02-01-2017

Vaak heb ik regels van het gedicht 'Achter het einde' van Gerrit Achterberg (1905 - 1962) in mijn hoofd. Mijn eerste dichter. Meestal is het de regel - zie hiernaast - 'ergens tegen de sterren sloeg het wereldraadsel uiteen'. Tenminste, dat dacht ik in de jaren dat we door de Middellandse Zee zwierven, maar er staat niet 'wereldraadsel'. Gewoon 'raadsel' zonder meer, maar kennelijk meende ik onbewust dat raadsels die 'de elementen bevatten' kunnen en tegen sterren uiteenslaan toch minstens kosmisch van aard moeten zijn. Toch maakte die vergissing - ik had de tekst niet bij me - het gedicht nog eens zo intrigerend, want uit het verloop blijkt 'dat het niet anders eindigen kon dan in de eeuwigheid'.

Eewigheid is zeker een element in het wereldraadsel, dunkt me, net als oneindigheid, maar wat gebeurt er als het raadsel uiteenslaat? Is het dan nog wel een raadsel? Of zijn er allemaal scherven van het raadsel over, ieder apart net zo vreemd en onbekend als toen ze nog een geheel vormden? Want iets dat na het uiteenslaan eindigt in zoiets enigmatisch als de eeuwigheid, dat blijft zelf natuurlijk zelf ook volstrekt onbegrijpijk.

We zijn in eeuwen van wetenschap niet verder gekomen dan de vaststelling dat energie, materie en ruimtetijd gekwantiseerd zijn. Die quanta kun je niet verder opdelen. Planck-lengte, Plancktijd en andere Planck-eenheden kunnen niet kleiner, denkt men. Waaruit bestaan ze? Uit informatie, zoals kosmologen als de Nederlander Erik Verlinde denken? Tja, en waarom bestaan ze eigenlijk? Het wereldraadsel wordt niet kleiner als de wetenschap het uiteenslaat en alleen de wind en haar kleren nog samen liggen. Achterberg gebruikte overigens graag termen uit de wetenschap.

Het gedicht dateert van omstreeks 1930. Toen was het gebruik van kosmische termen in de poëzie in de mode. Denk aan het gedicht van Marsman 'Ik die bij sterren sliep en 't haar der ruimten droeg', dat ook uit de jaren 30 is. Marsman en Achterberg waren vrienden, maar het hemelbestormende vitalisme van de eerste is van een totaal andere aard dan de kosmische verliespoëzie van de laatste. De literator Kees Rijnsdorp (1894 - 1982 maakte in de jaren 60 een overzicht van de manier waarop de term 'eeuwigheid' in Achterbergs gedichten voorkomt (C. Rijnsdorp, 'De calvinistische achtergrond van Achterbergs poëzie', in 'Nieuw Kommentaar op Achterberg', Bert Bakker, 1966). Hij was zeker geen traditioneel religieus dichter en de christelijke terminologie is bij hem eerst en vooral een van de middelen om de verloren geliefde naar het leven terug te roepen. Want 'de eeuwigheid is zonder zin, wanneer ze u niet zal bekleden'. De zinloosheid is gepaard aan haar definitieve onbereikbaarheid zoals in het aangrijpende gedicht Gang, waarin juist de eeuwigheid de geliefden samen zou moeten brengen:

Evenwijdig aan deze schreden

(Uit: Dead End, 1940)

Het is een prachtig beeld: evenwijdige lijnen snijden elkaar immers nooit - dan in de eeuwigheid.

Vandaag klaart het weer op en brengt een dag met veel zon en weinig wolken. Terwijl Ans een uurtje op de kinderen van Tessa gaat passen, ga ik plichtsgetrouw anderhalf uur sporten. Om elf uur komt ze me ophalen en doen we boodschappen bij Plus Jan Sterk. Terug thuis breken we de kerstversiering af en brengen het voor een jaar naar de kelder. Terug naar boven

Dinsdag 03-01-2017

Het is nu officieel: 2016 was het warmste jaar sinds het begin van de metingen. Zie de grafiek hiernaast. De gevolgen manifesteren zich steeds duidelijker. De Noordpoolregio warmt bovengemiddeld hoog en snel op, op de toendra's dreigen grote hoeveelheden methaangas uit de ontdooiende permafrost vrij te komen en de kans op extreme weerfenomenen neemt toe: hittegolven, droogte, extreme vormen van neerslag. Waarvan acte.

Het is een wat wisselende dag. Overwegend grijs, soms wat zon. Anna past vandaag bij Tessa op Vajèn en Lina-Mae. Eerstgenoemde heeft vakantie, Tessa moet werken.

Ik tref een paar interessante artikelen. In De Volkskrant betoogt Peter de Waard dat immigratie zeker niet ons grootste probleem is, zoals de populisten roepen, maar vergrijzing. Dat is naar aanleiding van een bericht in The Times dat Britse bejaarden liever een einde aan hun leven maken, dan al aftakelend of dement de erfenis van hun kinderen opmaken aan de kosten van verpleeghuizen. Het betreft de eigen bijdrage, die we hier ook kennen. Meer dan een half miljoen mensen zouden dat al notarieel hebben laten vastleggen. Wat laten dan eigenlijk vastleggen? Dat ze zelfmoord zullen plegen?

Vergrijzing hangt allang als een zwaard van Damocles boven de westerse maatschappij. De krimp van de bevolkingen speelt daarbij een grote rol. Dus zou je denken dat we de komst van immigranten vooral moeten toejuichen en faciliteren. Ze zullen immers het geld moeten verdienen om de vergrijzing hanteerbaar en menselijk te houden.

Dezelfde krant meldt dat we momenteel 17,1 miljoen mensen in Nederland hebben, dankzij een toename in 2016 met 111.000 mensen. Dat komt vooral op het conto van immigranten. We moeten dus vooral zo doorgaan!

Een tweede interessant stuk stond in De Groene Amsterdammer. Het is van Marijn Kruk en het gaat over de Franse filosoof Claude Lefort (1924 - 2010), van wie ik nooit iets las. Het totalitarisme, betoogt Lefort, is de Januskop van de moderne democratie. in zijn denken staat het begrip 'de lege plaats van de macht' centraal. Die leegte zou de ware aard van de moderne democratie vormen. Ten tijde van de autocratische monarchieën werd die plaats opgevuld door de vorst en tijdens totalitaire regimes door de persoon of de partij van de Leider. Kijk naar Nazi-Duitsland of de Sovjet-Unie, of vandaag de dag naar Erdogan in Turkije of opnieuw naar Moskou. Maar ook naar de bedenkelijke ontwikkelingen in Hongarije en Polen. De permanente in plaats van wisselende belichaming van de lege plek boven de samenleving leidt naar de totalitaire staat.

De moderne democratie moet de lege plaats van de macht koesteren en steeds door verschillende personen laten invullen. De instituties van de staat, de regelmaat van verkiezingen, de scheiding der machten, de vrijheid van meningsuiting en de scheiding van kerk en staat, moeten de stabiliteit waarborgen. Die flexibiliteit en onbepaaldheid bepalen de kracht van een levende democratie. Maar in tijden van onzekerheid, oorlog en verdeeldheid dreigt de macht 'naar beneden te zakken'. In de samenleving terug te zakken, als het ware. 'Het waanbeeld van het Ene Volk wordt nieuw leven ingeblazen. Een koortsachtige zoektocht begint naar een gekende identiteit, naar een belichamende macht, naar een staat zonder verdeeldheid. Dit is de totalitaire verleiding. Een metamorfose van de symbolische politieke orde is het gevolg. De lege plaats van de moderne democratische macht raakt weer gevuld. Echter niet met iets wat de samenleving overstijgt. In een totalitaire samenleving wordt de plaats van de macht gevuld met iets wat uit de samenleving zelf voortkomt. Dat kan van alles zijn. In het geval van het nazisme was dat het ‘ras’; in het geval van het communisme de ‘klasse’.'

De implicatie is dat de hedendaagse vormen van populisme die nationalisme en vreemdelingenhaat met elkaar verbinden, daar ook mee bedoeld worden. Toch eens lezen, die Lefort. Terug naar boven

Woensdag 04-01-2017

De maandelijkse update van de gemiddelde wereldtemperatuur in de lagere atmosfeer bleef ook over december 2016 in de plus, met 0,24 graden Celsius ten opzichte van het gemiddelde van 1881 - 2010 (zie hierboven). Het effect van de recordsterke El Niño zou onderhand uitgewerkt moeten zijn. Ik ontleen hem maandelijks aan de website van klimaatscepticus Roy Spencer, die hem getrouw bijhoudt. Het gaat om satellietmetingen en dus om feiten. Spencer kan het nioet laten ook deze maand een wat zuur commentaar te leveren: de gemiddelde temperatuur over 2016 is slechts 0,02 graden hoger dan die van het recordjaar 1998 - en dat is te weinig om significant te zijn. Met als implicatie: de opwarming heeft sinds 1998 stilgestaan. Niets is minder waar: zijn overzicht laat ook zien dat op één na alle topjaren in de bovenste vijftien van na 2000 zijn. Dat is bepaald wel significant.

Nogamaals: het gaat hier niet om klimaatmodellen, maar om metingen. Feiten dus. Maar ook ook over feiten is discussie mogelijk. Wat is het effect van de samenstelling van de dataset? Kijk bijvoorbeeld naar de grafiek hieronder. Die toont de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak over de periode 2000 - 2016, tot 1 januari 2017. Zeer recent dus.

De verschillende meetreeksen lopen op het eerste gezicht redelijk parallel, maar aan de rechterkant zie je iets merkwaardigs. Twee reeksen lopen uit de pas. De Britse HadCRUT4 en de Amerikaanse NOAA Globe Temp lopen dieper door dan de eveneens Amerikaanse NASA Gis Temp, de Britse Cowtan and Way en Berkely Earth uit de VS. De laatste drie veren omhoog en laten een veel warmer gemiddelde zien dan de eerste twee. Dat komt - als ik het goed begrijp - doordat ze de polar interpolation in hun dataset meenemen, de temperaturen binnen de noord- en zuidpoolcirkels (binnen 80 graden noorder- en zuiderbreedte). Daar zit de verontrustende warmte in die sinds de herfst vooral aan de Noordpool wordt gemeten. Die verschijnt niet in de twee andere meetreeksen; daar is dus niks aan de hand. Toch zijn ze allebei waar, maar de conclusies verschillen.

Vandaag hebben we na wat regen in de ochtend een redelijk zonnige dag, waarop niets te melden is dan de gangbare ellende in de wereld. Terug naar boven

Nel Noordzij, 1957

Donderdag 05-01-2017

Vanmorgen word ik laat wakker, half negen, met flarden van een droom in mijn hoofd. Een langgerekte droom, voor mijn gevoel duurt hij al uren. Ik weet niet precies waarover hij ging - maar ik was zoals vroeger weer zorgelijk bezig van alles te regelen. Dat is al weet ik veel hoelang mijn gewoonte. Jan-Willem, mijn eerste uitgever, noemt me altijd een control freak. Dat klopt, altijd in control tot het niet meer gaat.

Toch zijn we redelijk vroeg, half tien, bij de supermarkt op Oost en een halfuur later bij de fitness. Zoals steeds lopen de medewerkers rond tussen de klanten die zich uitsloven. Eentje komt naar me toe.

'Waar bent u mee bezig?'

Ik ben juist in hoog tempo aan de hendels van een toestel aan het trekken. Het is een oefening voor bovenarm en schouderspieren. Ik kijk hem aan.

'Nou, ik haal 60 keer achtereen die hendels naar me toe. Eigenlijk 61 want er moet altijd een extra schepje bovenop.'

'Maar waarom doet u het zo snel?'

'Ja, snel werken, gauw thuis. Get it over with.'

Een glimlach speelt om zijn lippen. 'Aha, maar u kunt het beter langzamer doen, anders contraheren uw spieren onvolledig. En langzamer gaat gemakkelijker.'

"Oh.'

Ik laat het tempo zakken met het gevolg dat ik pas een kwartier tot twintig minuten later dan anders met alle oefeningen klaar ben. En behoorlijk afgemat. Niks gemakkelijker. Misschien is de kwestie dat ik het niet alleen snel deed, maar ook half.

We rijden terug over de Spijksedijk. Het is een zonnige dag. Bij een bedrijf zie ik vrachtwagens staan met de naam A. Noordzij erop. Noordzij? Een naam flitst op in mijn geheugen: Nel Noordzij, dat is lang geleden! Ze was een dichteres uit mijn jeugd in Breda. Ik had een dichtbundel van haar in die onvolprezen reeks van kleine boekjes die De Bezige Bij uitbracht ('Literaire pockets'). Thuis kan ik het niet in de kasten vinden. Waar is die gebleven? Ik herinner me overigens geen enkel gedicht van haar. Wat weten we trouwens van Nel Noordzij? Wikipedia leert dat ze leefde van 1923 tot 2003 en een tamelijk omvangrijk oeuvre publiceerde van dichtbundels, varhalen en romans, plus twee kritisch-biografische essays over Rilke. 'Leven zonder opperhuid' is de titel van de dichtbundel uit 1962, die ik me herinner en die ik gehad moet hebben, maar op de een of andere manier kwijtraakte.

Ik zoek op internet verder. Aanvankelijk zou Noordzij verpleegkundige worden; ze was tijdens de oorlog in opleiding in het Antonie van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam en nam deel aan het verzet. Daarna studeerde ze pedagogiek, een studie die ze niet afmaakte. Haar beide huwelijke eindigden in echtscheiding; het laatste in 1964. Haar man was niet gecharmeerd van alle ophef die haar vrijmoedige romans teweegbrachten. Net als bij haar collega Anna Blaman kwam er lesbische liefde in voor. In de jaren 70 publiceerde ze geen literatuur meer, maar enige boeken over grafologie en parapsychologische onderwerpen en daarna was het afgelopen, althans met publiceren. Ze werd psycholoog en zou later ook nog geneeskunde gaan studeren. Bij DBNL vind ik een tekening uit 1957 van haar gezicht (zie hier rechts boven).

Een monografie over de Nederlandse en Vlaamse letteren (uit 1985) op DBNL spreekt over haar van een 'ongeremd weergeven van de realiteit' en 'openhartige lyriek' en van verwantschap met niemand minder dan Emily Dicksinson. Er is ook een lang interview uit 1997, toen ze allang niet meer publiceerde, in haar woonplaats in Thonon-les-Bains aan het Meer van Geneve. Waarom timmerde ze niet meer aan de weg? Ze klaagt uitvoerig over 'mannen die er geen vrouwen bij willen, en vrouwen die te weinig ambities hebben'. Ze voelde zich 'ingedeeld in de hoek van de desillusionerende literatuur'. Waarom ze daarna dertig jaar niet meer schreef, komt in het interview (van Marianne Vogel) niet aan bod. Je krijgt de indruk dat het haar dermate werd tegengemaakt, dat ze er geen zin meer in had. Dat is jammer.

Elders op internet scharrel ik nog wat meer informatie bij elkaar. De neerlandica Maakie Meijer schaart haar in het essay 'De Grote Melancholie. Dichteressen uit de jaren vijftig' (1988) onder degenen die zich vanuit hun aanvankelijke depressie ontwikkelen tot pre-feministen. In 2003, het jaar dat ze overleed, verscheen er na meer dan 35 jaar opeens een dichtbundel, 'De klok loopt'. Genoeg reden om haar eens te gaan (her)lezen. Bij Boekwinkeltjes.nl is veel van haar werk antiquarisch te koop. Ik bestel twee bundels voor een paar euro, maar de laatste kan ik nergens vinden. Terug naar boven

3D-tekening van de ijskap op de noordpool van Mars (bron: NASA).

Vrijdag 06-01-2017

Gisteravond werd ik in korte tijd snotverkouden. Dat leidde tot een onrustige nacht, want ik ben gewend 's nachts door mijn neus te ademenen. (Slapen met open mond vind ik onaangenaam; je krijgt er zo'n droge mond van). Dat kon niet meer en veel snuiten in een grote boerenzakdoen naast het kussen gaf ieder keer slechts kort soelaas. Vannacht vriest het flink. Vanmorgen rond acht uur is het nog zes graden onder nul. De haven ligt aan onze kant helemaal dicht. Lang zal het niet duren; komende avond en nacht zal een warmtefront de prille winter weer verjagen. Voor echte winters moet je naar de noordpool, hoewel - ook daar is het dit jaar verontrustend warm. Over noordpool gesproken: onlangs publiceerde NASA een mooie 3D-schetsen van de noord- en zuidpool van Mars, gebaseerd op radarfoto's. Vooral de zuidpool bevat meer kooldioxide-ijs dan verwacht.

Bij onze eigen polen gaat het uiteraard alleen om waterijs. Er is iets opvallends met polen. Ze ontstaan op basis van de grote stromen van traag vloeiende magma, die rijk is aan ijzer. Daardoor ontstaat een electromagnetisch veld dat eveneens in permanente beweging is. De aarde is dus een magneet en iedere magneet heeft twee polen. Soms draaien ze om, als de magma geleidelijk een tegengestelde kant opstroomt. Dan wisselen de magnetische noord- en zuidpool van plaats. Weinigen weten dat in deze tijd de magnetische noordpool van de aarde niet in het noorden ligt, maar bij de zuidpool. Bij onze geografische noordpool ligt dus een magnetische zuidpool (momenteel bij het Canadese Ellesmere Island). In die ompolingen zit geen duidelijk ritme; het kan miljoenen jaren constant blijven maar ook na enkele tienduizenden jaren wisselen. Tijdens de ompoling, die ongeveer 10.000 jaar duurt, verzwakt het electromagnetisch veld en wijzen kompassen alle kanten op.

De laatste ompoling voltrok zich al 780.000 jaren geleden en er zijn aanwijzingen - het huidige veld neemt af in sterkte - dat er in de nabije toekomst (binnen ca. 10.000 jaar) weer een ompoling plaats zal vinden. Het veld buigt de zonnewind, de stroom geladen deeltjes van de zon af en leidt ze naar de polen, waar ze uiteenvallen onder het uitzenden van licht: het Poollicht. Zonder magnetisch veld geen afbuiging en bombarderen de hoogenergetische deeltjes de aarde. Ik herinner me dat men medio jaren 70 van de vorige eeuw daar angst voor had. Ik noteerde het zelfs in mijn dagboek uit die periode. Want tijdens de ompoling valt de magnetische bescherming weg voor de dodelijke  stroom van geladen deeltjes van de zon. Die zou alle leven vernietigen en de aarde steriliseren. Men vermoedde een parallel met de diverse extincties op aarde, de perioden van massaal uitsterven van het leven. Daar zat ik destijds flink mee in mijn maag; was alles wat we deden dan niet zinloos? Tegenwoordig neemt men die dreiging minder ernstig. Het samenvallen met extincties kon in geologisch onderzoek niet aangetoond worden en bovendien denkt men dat onze aardatmosfeer een aanvullende bescherming biedt tegen de zonnewind. Maar helemaal zeker is dat niet.

De rest van de dag blijft het licht vriezen onder een uitbundig stralende zon. Leden van buurtvereniging KNAKE breken de kerstbomenbrug bij de 3e Waterkering af. Ik snotter mezelf de middag door en besluit om te beginnen met de voorbereiding van mijn interview met Tessa de Loo op 18 februari, bij de presentatie van haar nieuwe roman 'Liefde in Pangea' in het Gorcums Museum. Het boek is dan juist uit en de uitgever zal het me tevoren toesturen. Nu wil ik me verdiepen in eerdere boeken van haar uitgebreide oeuvre. Je moet voor zo'n interview toch belsagen ten ijs komen. Aan de telefoon zei ze dezer dagen dat ze haar roman 'Harlekino' (Arbeiderspers, 2008) haar belangrijkste werk vond. Daar begin ik dus mee. het boek sleelt zich grotendeels af in Marokko en om in de sfeer te raken zet ik muziek op van de Arabische Oed.

Buiten nog steeds zon en lichte vorst. Vanaf middernacht kondigt het KNMI code oranje af voor spekgladde wegen wegens sneeuw en ijzel. Morgen is de winter weer weg. Terug naar boven

Sneeuw in de nacht gekomen....

Zaterdag 07-01-2017

Meteen als ik vanmorgen de gordijnen openschuif en sneeuw zie liggen op het ijs van de dichtgevroren haven, valt het me in:

Sneeuw in de nacht gekomen, heeft vanmorgen

de kracht om doden op te wekken.

Weer Gerrit Achterberg. Ik zoek het op; het zijn de beginregels uit een fascinerend gedicht:

OPSTANDING

Sneeuw in de nacht gekomen, heeft vanmorgen

de kracht om dooden op te wekken.

De balken donker, die u borgen,

veranderen in nevelvlekken.

En vrome huiveringen loopen

over uw leden, die zich strekken.

Uw oogen gaan voorzichtig open.

De ramen worden blauwe zerken.

Het stamt uit het begin van de oorlog en stond in de belangrijke bundel Thebe (1941). Ik ga zelf ook verder met opstaan; er is al zoveel gezegd over dat gedicht.

Vanaf een uur of tien valt langzaam de dooi in. Ik voel me beroerd met mijn kop vol snot. Met de post arriveert van een antiquariaat een bundeltje uit 1956 van Nel Noordzij, over wie ik eerder deze week schreef. De door haar mannelijke collega's miskende dichteres. 'Wachtende mijn hart' heet het, uitgebracht door De Arbeiderspers in de toen bekende Boekvink-reeks. Ik lees het door, maar ik ben er niet voor in de stemming. Eigenlijk vind ik alleen deze frase leuk:

lach met de tong (een bijna schande)

hoor met het hart (een insekt)

en zie: niets anders ben ik

dan een uitge-

psycho-

analy-

seerd

mechaniek.

Juist , zo voel ik me ook. Bovendien voel ik me dik en vadsig door dat voortdurende zitten in mijn luie leesstoel. Wie niet beweegt, sterft vroeg, beweren de kranten herhaaldelijk. Ik trek een dikke trui over mijn hoofd, doe mijn laarzen aan, sjaal en dikke jas alsof ik op expeditie ga. De vuiliszakken wegbrengen en even de stad in. De sneeuw is al papperig aan het worden. Bij De Mandarijn tref ik Emmy, die me meewarig aankijkt. Heb je Claude Lefort, vraag ik, er is net iets van hem in het Nederlands vertaald. (Ook over hem schreef ik van de week hier. Over zijn idee van de macht als 'lege plaats' in een democratie). Na enig peinzen vindt Emmy 'Wat is politiek?', een juist verschenen bundel van diverse teksten van hem (Boom Klassiek, 2016). Bij de balie blijkt dat ik mijn portemonnee niet bij me heb. Die haal ik tegenwoordig vaak uit mijn broek, omdat Ans zegt dat de broek lelijk scheef gaat hangen als de beurs in mijn kontzak zit. Je moet natuurlijk niet naar vrouwen luisteren, zeker je eigen niet. Maar van Emmy mag ik het boek toch vast meenemen. Misschien wordt ze nu ook nog verkouden door alle rhinovirussen die ik rondstrooi. Ans heeft Tessa ook al bezworen dit weekeinde niet met haar kinderen langs te komen.

Snotterend loop ik weer naar huis. Door de dooi hangt er een lichte nevel over de haven. Ergens vandaan komt enige wanhoop. Woorden wellen in mijn hoofd op: 'Ken mij niet'. De stem is tamelijk luid. 'NEGEER MIJ!', brult hij even later. Hè? Wat bedoel ik daarmee? Ik moet weer zelf gedichten gaan schrijven.

Thuis zet ik het bundeltje van Noordzij in de kast. Op alfabet; het komt vlak voor Nooteboom terecht. Alles heeft zijn plaats - en zijn tijd - zo lijkt het. Niets is minder waar: alles verliest zijn vaste plaats. Buiten gaat de lichte nevel allengs over in dichtere mist. Terug naar boven

Ons huis. Foto van gisteren toen er nog sneeuw lag.

Zondag 08-01-2017

De winter duurde een nacht en een dag. Vanmorgen is de meeste sneeuw weggesmolten maar liet een glibberig ijslaagje achter. Mensen glibberen over de sluis voorbij. De vaste hardlopers remmen af en scharrelen voetje voor voetje langs, zich vasthoudend aan de railingen van de voetgangersbrug en die van de sluiskom en de sluisdeuren. Moeten we niet zout strooien? Ja, waarmee? We hebben alleen een zoutvaatje en ik ben trouwens nog niet aangekleed en nog steeds snotterig. Vannacht overigens goed geslapen. Met mijn mond open of dicht? Ik weet het niet, ik sliep immers. Ik herinner me dat ik in een droom op zee zeilde in een jolletje. Alleen met een grootzeiltje dus. Jammer dat het mijn eigen boot er niet is, dacht ik, maar het schoot in elk geval lekker op. Bij een verlaten industrieterrein legde ik aan en tilde de boot moeiteloos op de wal. Mastje neergelegd, waarom weet ik niet, de droom verliest zich in een vage mist. Ik weet alleen nog dat er een groepje mannen stond, bouwvakkers die er een hoge mobiele zendmast wilden gaan bouwen. Voor nóg snellere communicatie en ik vroeg me af wat het nut daarvan was. Het gaat al zo snel. Weg droom.

'Trump is immuun voor Russische hacks', constateert Guus Valk verbaasd in de NRC. Inderdaad, de feitelijke beïnvloeding door Poetin van de Amerikaanse kiezers werd door drie geheime diensten (FBI, CIA en NSA) zo goed als bewezen geacht, maar voor Trump blijft het niets anders dan een mening. Hij ontkent dat hij er minstens voor een deel zijn overwinning aan te danken heeft. Tja, en dan zijn dit de geheime diensten met wie Trump nauw moet gaan samenwerken. Niet feiten zullen de Amerikaanse buitenlandse politiek gaan bepalen, maar de privé-opvattingen en onderbuikgevoelens van een macho-populist. 'How we fool ourselves on Russia', schrijft The New York Times moedeloos.

Een grijze zondagmiddag. Ik staar met mijn snothoofd somber door het raam. Buiten is de gladde ijzel allang weggesmolten. Veel mensen kuieren over de sluis. Ans is naar Tessa in plaats van andersom, vanwege mijn verkoudheid. Mijn stemming stijgt ook niet door de lectuur van een nieuw boek, waarin alle mogelijkheden worden behandeld die een eind aan alles kunnen maken: 'Het Einde van de Wereld. Een geschiedenis' van de Vlaamse wetenschapsjournalist Steven Stroeykens (Polis, 2016). Overigens een knap geschreven boek, maar niet de meest opwekkende lectuur. Ik geloof niet dat er veel manieren waarop de wereld kan vergaan door Stroeykens vergeten werden. Tijdens het lezen dacht ik dat de auteur het doomsday-argument van Brandon Carter en John Leslie niet zou behandelen. Dat is een belangrijke voorspelling en ik nam hem zelfs op in mijn Werkprogramma van Vijf Raadselachtige Zaken (lees ook hier in 2008). Maar Stroeykens stelt me niet teleur: tegen het einde wijdt hij er zelfs een hoofdstuk aan (hoofdstuk 23). Het is overigens jammer dat er geen namen- en zakenregister in het boek zit.

Nog steeds wandelen er mensen over de sluis. Het is de eerste Culturele Route van 2017 in de stad. Maar ik voel me nog te beroerd om ergens heen te gaan (en iedereen mijn rhinovirussen te bezorgen). Terug naar boven

Het oude horloge van mijn vader. Het is 65 jaar oud en loopt nog altijd goed.

Maandag 09-01-2017

Een nevelige, grijze dag met lichte miezer. We staan desondanks vroeg op en doen boodschappen op Oost. Daarna anderhalf uur sport, wat niet meevalt want ik heb nog steeds een hoofd vol watttenschijfjes, plus een lichte bronchitis waardoor ik gauw achter adem ben. Toch doe ik alle oefeningen van mijn programma. Even verderop zie ik Anna, die ook snotterig is geworden. Ze zit op een toestel om haar beenspieren te trainen. Ik probeer naar haar te kijken alsof ik haar niet ken. Nooit eerder gezien, een leuke vrouw, zou ik daar weer verliefd op worden? Maar het lukt niet - het doen alsof - ik ken haar te goed en zal haar nooit meer kunnen zien als die onvergetelijke eerste keer.

Bij een toestel waarop je liggend omhoog moet komen, krijg ik kramp in een  buikspier. Hm, de oefening is juist klaar, maar verder geloof ik het wel.

Anna vond van de week in een doosje met allerlei spulletjes die we aan  boord hadden, het oude horloge van mijn vader (foto hierboven). Het dateert van 1952, toen hij 15 jaar bij 'de zaak' werkte. Dat kun je lezen op de achterkant (foto rechts). Nu is het dus minstens 65 jaar oud. Een Tissot, een gouden horloge zoals je links kunt zien. Ik kreeg het als oudste zoon na zijn onverwachte dood in 1965. Al die jaren heb ik gedragen - langer dan hijzelf - en af en toe zorgvuldig laten schoonmaken. Het ius puur mechanisch, er zit geen electronica in. Ook op onze zeiltocht nam ik het mee, met enige aarzeling want de combinatie van vocht en zeezout leek me niet ideaal. Het horloge doorstond alles tot het bij enige overwintering, ik meen in Israël, achter begon te lopen. We name hem mee naar Nederland en bij diverse juweliers vroeg ik vergeefs of ze het konden schoonmaken en reviseren. Maar dat doen ze niet meer. Sindsdien red ik me met tamelijk goedkope electronische. Zal ik hem eens opwinden?, zegt Ans. Nu loop het al drie dagen exact gelijk. Typisch. Het liefst laat ik hem eens goed schoonmaken. Maar waar? Ik zoek op 'vintage horloge schoonmaken' en vraag hier en daar offerte.

Vanmiddag moet ik naar een huisartsencentrum bij de Banneweg om fundusfoto's te laten maken, opnames van de netvliezen van beide ogen. Dat gebeurt iedere twee jaar in verband met de diabetescontrôle. Ik moet een halfuur wachten en de assistente verontschuldigd zich. Ik ben twee weken met vakantie geweest, zegt ze, en toen ik terugkwam was het hier een puinhoop. Inderdaad ziet het er in de onderzoeksruimte erg rommelig uit. Ze druppelt pupilverwijderaar in mijn ogen en daarna moet ik een aantal keren naar het midden van een kruis met groene vlakje kijken, terwijl een automatische camera afgaat met helle flitsen. Hoe gemakkelijk tegenwoordig. Aan het eind mag ik even kijken; de foto's zien er fraai uit en ik zie geen afwijkingen aan de grillig kronkelende bloedvaten in mijn netvliezen. Maar wie ben ik.

De grilligheid van populistische partijen is bekend, maar nu staat iedereen wel erg verbaasd te kijken. In Italië heeft de Vrijheidsbeweging van de malle clown Beppe Grillo opeens besloten om in het Europees Parlement de samenwerking met de eurokritische partij van Nigel Farage te verruilen voor die met de grootse eurofielen van Guy Verhofstadt. Die ziet er een kans in om gezamenlijk in één klap de derde fractie in het parlement te worden. Ik geef je op een briefje: daar krijgt Verhofstadt grote spijt van. Waarom doet hij het? Anders dan Grillo is hij niet dom. Maar wacht - hij voert immers campagne om de nieuwe voorzitter van het EP te worden. Daarna heeft hij Grillo niet meer nodig. Terug naar boven

Versteende vruchtkelk van Pysalis Infinimundi, een uitgestorven lampionplantje., 52 miljoen jaar oud, gevonden in Argentinië.

Dinsdag 10-01-2017

Het was gauw bekeken met het aanzoek van de Italiaanse populist Beppe Grillo aan ALDE, de Europese liberalen. Hij liep een blauwtje, de vrolijke clown, bij de fractie van Guy Verhofstadt in het Europarlement. De liberalen zeiden resoluut nee. Zou hij de optie niet even van tevoren gesondeerd hebben of is hij werkelijk zo stom? Wat een afgang! Het lijkt vooral wereldvreemd gedrag, maar ook het handelen van iemand die denkt dat hij de zaken naar zijn hand kan zetten en Italië redden door het uit de euro en de EU te halen, nu hij dreigt de grootste partij van het land te worden. Maar zo werkt de wereld niet; de macht moet gedeeld worden en om te regeren zijn onderhandelingen en compromissen nodig. Die wil hij niet en derhalve zal hij niet regeren. Hetzelfde verhaal kun je over Geert Wilders houden. Hoog tijd dat de kiezers het door krijgen. Wilders en Grillo zijn typisch mensen die zichzelf overschatten; ze zouden groter kunnen worden in een presidentieel systeem zoals Turkije en de VS, maar niet in een parlementaire democratie.

Vandaag een grijze dag, soms regent het even. Kou is er niet meer, maar die schijnt tegen het weekeinde terug te komen. Ik ben een fractie minder snotterig en er zitten wat minder watten in mijn hoofd. Mijn geliefde past de hele dag op de baby van Tessa. Ik heb het rijk alleen en lees verder in 'Harlekino' van Tessa de Loo (Arbeiderspers, 2008), dat tot mijn plezier gaandeweg beter wordt. Tussendoor haal ik wat boodschappen gooi lege flessen en potten in de glasbak achter het museum. In de stad is het stil. Op de Blokker in de Arkelstraat staat dat de winkel binnenkort gaat sluiten. Weer een aderlating voor de binnenstad. Op het NOS-journaal zei iemand gisteravond dat winkels in de binnensteden verdwijnen en plaats maken voor horeca. Mensen - en vooral jongeren - gaan vaker (en goedkoper) uit eten. Van die vervanging van functies is in de Gorcumse binnenstad nog weinig te merken.

In de NRC staat een bericht over de vondst in Patagonië, Argeninië, van twee fossiele vruchtkernen van een uitgestorven lampionplantje (foto rechtsboven). Het bijzondere is dat het tere kelkje vrijwel intact bewaard bleef. In het andere fossiel is zelfs de bes nog te zien 'alsof het gedroogd werd tussen de bladzijden van een boek'. Prachtig! De plant behoort tot de familie van de nachtschade-achtigen (zoals de aardappel, de tomaat en de paprika). Men dacht dat die familie 30 miljoen jaar geleden ontstond, maar is dus veel ouder. Het plantje bestaat allang niet meer. Men gaf het de naam Physalis Infinimundi, dat wil zeggen 'van het einde van de wereld'. Hm, raar, daar komt het helemaal niet vandaan, Patagonië is niet het einde van de wereld, netzomin als het uitsterven van het plantje dat was. Maar ik heb altijd wel wat te mopperen, aldus Ans. Terug naar boven

Vandaag harde wind. Even bij de boot gekeken.

Woensdag 11-01-2017

Gisteravond was ik naar een avond op het gemeentehuis over het nieuwe vestingplan, een plan dat werd opgesteld door het plaatselijke stedebouwkundig bureau Welmers Burg dat vlakbij ons in de Robberstraat zit. De vrijwel intacte vesting die al vier eeuwen de binnenstad omringt is - met de Lingehaven - een van de kroonjuwelen van de stad. Maar op een aantal punten verwaarloosd. Hier en daar is het originele profiel verloren gegeaan en is sprake van inklinking, terwijl het stadsbestuur de wallen tegelijk aantrekkelijker wil maken voor bewoners en toeristen. Een goed streven. Het bureau wordt geleid door Inge Burg, die ook voorzitter is van de Stichting Stadsherstel Gorinchem. Een handige combinatie. Burg werkte samen met een werkgroep van bewoners. Het voorgestelde vestingplan ziet er aardig uit. Ondermeer worden de wallen verhoogd (samen met Rijkswaterstaat) en de profielen in originale staat teruggebracht, de wandelpaden verbeterd en de diverse coupures (de doorgangen waar eens de stadspoorten waren) versmald. Dat laatste is om rustiger rijgedrag van auto's te stimuleren en de veiligheid van overstekende wandelaars te verbeteren. Helaas maken herbouw van de Waterpoort en oliemolen De Eendracht op de Altenawal er geen deel van uit. Niettemin een waardevol plan, maar zal de gemeente het daadwerkelijk aanpakken?

Vandaag krijgen we een winderige dag met regen. De onthulling door CNN van geheime memo's van de Amerikaanse inlichtingendiensten domineren het ochtendnieuws. Ze spreken van vergaande samenwerking tussen Donald Trump en de Russische regering alsmede over vroegere sexuele escapades ven komende president in Moskou, waarmee hij zou kunnen worden afgeperst. Niet mis en zelfs sensationeel. 'Mocht de informatie kloppen, en mocht dat worden bewezen', schrijft De Volkskrant, 'dan kan Trump geen president worden, of blijven, en zal hij worden vervolgd voor spionage, misschien wel verraad.' De krant publiceert een overzicht van het materiaal en acht het waarschijnlijker dat de informatie verzonnen is, want de 35 'confidentiële' a4tjes worden al maanden verspreid door vijanden van Trump, en zijn bekend bij congresleden, journalisten en de inlichtingendiensten. Eigenlijk is men er verantwoord mee omgegaan, want niemend kon de waarheid ervan verifiëren. De kans is groot dat Trump gelijk heeft; hij twitterde meteen 'FAKE NEWS - A TOTAL POLITICAL WITCH HUNT!' Anderen merken op dat vooral Poetin baat heeft bij de verwarring. 'Poetin heeft het precies hoe hij het hebben wil', schrijft David-Jan Godfroid op de site van Nos/nieuws. 'Het kon slechter voor het Kremlin. Obama weg, twijfel over legitimiteit Trump, Europa verdeeld (en straks mogelijk nog verdeelder.' Hm, het lijkt me iets teveel op een samenzweringstheorie, maar - dat is de pest - je weet het niet.

Mijn huisarts belt: ze hebben op de fundusfoto's van mijn ogen toch een geringe vaatafwijking ontdekt. Op het linker netvlies lijkt sprake van beginnende diabetische retinopathie, als je de foto vergelijkt met die van twee jaar geleden. Hij wil dat ik naar de oogsrts ga voor een second opinion. Verveld, vooral omdat het me steeds uitstekend lukt om mijn bloedsuikerwaarden binnen de perken te hoiuden. We zullen zien, ik maak een afspraak voor komende vrijdag.

Tegen het middaguur is het droog en zelfs zonnig. Vanwege de harde wind rijden we naar Numansdorp om even te kijken hoe de boot erbij ligt (foto boven). Het is kil op de werf en de wind jaagt met gillende uithalen door de wanten van de opgebokte jachten. Er is veel lekkage geweest boven de garderobekasten. We halen de natte handdoeken weg en stoppen er droge voor in de plaats. Ooit zullen we toch eens moeten uitzoeken waar langs de voetrail het water binnendringt. Een heidense klus.

's Middags terug thuis. Barbara en Esri komen op de thee. Terug naar boven

Donderdag 12-01-2017

Winter op komst? Op 'de pluim' van Buienradar lijkt het alsof we volgende week voor wat langere tijd ijsweer zullen krijgen (hierboven). Gisteren was het nog 9 graden. Vanochtend begint de dag met wolken en zon, maar allengs stroomt er meer bewolking binnen. Voor vanavond wordt regen, harde wind en natte sneeuw verwacht en vanaf morgen kan de sneeuw blijven liggen. Volgende week dus grote kan op vorst.

We volgen onze donderdagse routine: boodschappen en anderhalf uur sport. Het gaat een fractie beter dan drie dagen geleden, hoewel ik nog steeds snotterig ben.

Van de week trof ik er weer één, vorige week ook al, iemand die achteloos de ernst van global warming van zich af weet te houden door te verwijzen dat het klimaat altijd verandert. Waardoor? Door de schommeling van de aardas, is het antwoord. Niets aan de hand. Je hebt de neiging om te zeggen: dacht je nou heus dat tienduizenden klimaatwetenschappers daar in de afgelopen dertig, veertig jaar niet aan gedacht hebben? Dat ze die optie nooit onderzocht hebben? Maar je blijft beleefd; per slot moet je mensen met geduld en feiten overtuigen.

Dus houd ik mijn verhaaltje over de Milankovic-cycli, het ritme waarmee de aardas slingert als een bromtol en dat de ijstijden veroorzaakt op termijnen van honderduizenden jaren. Dat we onderhand juist de aanzet van een nieuwe ijstijd zouden verwachten, maar dat de aarde integendeel zeer snel opwarmt. In de helft van de gevallen blijft je gesprekspartner niet overtuigd en zegt zorgeloos dat we die nieuwe ijstijd dan toch maar mooi verijdelen. Ook dan blijf je geduldig en zegt: we schieten dóór, er gebeurt iets heel gevaarlijks, nog nooit is de wereld in zo korte tijd zo snel opgewarmd.

we krijgen per kaart bericht dat onze bovenbuurvouw is overleden. Het ging het laatste halfjaar snel bergaf, ze viel nogal eens en lag met enige regelmaat in het ziekenhuis. Er kwam thuiszorg, ook 's nachts. Begin december trof ik haar 's avonds liggend voor de voordeur aan; ze was opnieuw gevallen. Daarna nam haar dochter haar in huis en daar overleed ze deze week, 97 jaar oud.

De middag verloopt droog. Ik lees verder in 'Harlekino' van Tessa de Loo. Een pil, ruim 550 bladzijden. Het regent. Terug naar boven

Vrijdag 13-01-2017

Vanaf middernacht verandert de regen in sneeuw. Gedeeltelijk natte sneeuw. Harde wind jaagt de vlokken voor zich uit. Vanaf dat tijdstip geldt code oranje. Het verkeer is danig ontregeld, maar de neerslag valt nu vooral als regen. Code oranje is ingetrokken, maar vanaf de middag zou er weer sneeuw komen. De wind is afgenomen maar hij zal in de loop van de dag en vooral vanavond aan de kust aantrekken tot een noordwesterstorm Bf 9. Na het weekeinde wordt het droger en kouder.

Over de voetbrug en de sluis is het glibberig, mensen schuifelen voorbij. Er valt een uurlang nieuwe sneeuw. Natte sneeuw. Daarna schijnt de zon; het is vijf graden boven nul. Ik heb een lekker klusje: het in elkaar zetten van de Mars-globe die ik in Duitsland besteld had. Mooi ding! (zie foto hier). De landingsplaatsen van de diverse Marsexpedities staan erop, de ijskappen op de polen en veel andere fascinerende details. Ik had al een maanglobe. Ze hebben allebei binnenin een lampje; ook 's avonds is het een mooi gezicht.

Met veel aandacht zagen we gisteravond op DVD 'The Hatefull Eight' van Quentin Tarrantino uit 2015. Zijn achtste film is een hommage aan de Western, die zich vrijwel geheel in één ruimte afspeelt. Acht mensen komen vast te zitten in een pleisterplaats in Wyoming tijdens een sneeuwstorm. De film toont een gezelschap waaraan iedere moraal ontvallen is, de 'oorlog van allen tegen allen' zoals het bedoeld is in het beroemde boek 'Leviathan' van Thomas Hobbes als de maatschappij iedere sturing en regulatie ontbeert. Ongeremde wreedheid, grimmige humor en veel bloed, de leuke kanten worden allengs minder en tenslotte begrijp je dat de cineast ons een genadeloze spiegel voorhoudt. De snedige dialogen krijgen soms de allure van klassieke toneelsteksten. Iedereen is een ander dan hij zegt te zijn. Indrukwekkende film, volgens sommigen zelfs de beste van Tarantino sinds 'Pulp Fiction' (1994).

De middag verloopt beurtelings zonnig en bewolkt. En droog. Van wind merken we hier weinig. Ik lees Tessa de Loo. Straks loop ik de stad in met het oude horloge van mijn vader. Een lezer meldde in het Gastenboek dat er nota bene vlakbij in de binnenstad een reparateur van horloges zit: de Tijdfabriek. Eens kijken. Daarna loop ik door naar het ziekenhuis voor een bezoek aan de poli Oogheelkunde. Terug naar boven

Geen activiteit bij de Duveltjesgracht.

Zaterdag 14-01-2017

Gisteren. De Tijdfabriek zit op een hofje in de binnenstad. Een vriendelijke jongeman doet open, twee kinderen rennen in gang om te kijken wie er belt. Hij vereltt in zijn vrije tijd horloges te repararen. Is het wel vertrouwd? Jawel, zegt hij, ik ben opgeleid in Schoonhoven maar er is weinig emplooi in de branche. Dus heb ik een vaste baan elders. Oké, ik probeer het.

Daarna naar de oogarts. Ik kijk wat ontheemd rond in de hal en bij de receptiebalie van de poli. In de hal speelt iemand piano  Für Elise, zo te horen. Je kunt je pasje bij een automaat laten scannen en dan krijg je een briefje waarop staat waar je moet zijn. Duidelijk. De bevreemding komt omdat ik de ontwikkelingen al die jaren niet meemaakte en alles er nu anders uitziet. Na het oogspiegelen zegt de oogarts, ook een aardige jongeman: 'Goed nieuws, er is maar één miniem microbloedinkje links en één is geen. Komt u maar over een jaar terug; alle kans dat er dan niets is'. Opgelucht loop ik door de regen terug en maak een ommetje over de wal bij de Duveltjesgracht. Eens kijken of het archeologisch onderzoek van de middeleeuwse stadsmuur- en torenresten alweer is hervat. Maar er is geen activiteit te zien (foto hierboven).

Gisteren een vrolijke en culinair interessante avond met Majanne & Wil en Wiger & Arina. Het is bij Marjanne thuis in Dalem. Vanmorgen beetje brak van de kater. Chemical induced sadness, zullen we zeggen, een gevoel van het volledig ontbreken van zekerheden - dat me tegenwoordig overigens vaker bekruipt, ook zonder kater. Die existentiële onzekerheid had ik altijd wel. Ik noemde het Existenz-ekel als ik Ans aan het lachen wilde maken, en ook om haar eventuele ongerustheid weg te nemen. Maar de laatste tijd is het erger, alsof de wereld alleen maar onbegrijpelijker wordt; misschien is dat ook wel zo als je ouder wordt. Een hagelbui striemt de ramen, daarna klaart het op en blijft zonnig tot het middaguur, als de hemel betrekt. Het wordt ineens aardedonker. Ans komt juist op tijd binnen van een boodschap in de stad. Een felle regenbui en harde wind geselen de straat en de haven. Hij gaat over in dichte natte sneeuw. Een halfuur later is het weer droog.

We hadden het er gisteravond al over: Wil had een brief gehad voor herregistratie in het BIG-register. Vandaag krijg ik er een. Het is een aankondiging van een oproep, die ik in juni zal ontvangen. Uiteraard zal ik me niet meer herregistreren als arts, ik voldoe qua kennis en ervaringbij lange na niet aan de voorwaarden. Dus vanaf dit jaar zal ik geen dokter meer zijn. Als ik me overigens al in de jaren 90 had laten uitschrijven, dan was ik inzake de affaire Jansen Steur nooit voor de tuchtrechter geweest.

Zonnige middag. Ik lees 'Harlekino' van Tessa de Loo uit. Een boek met explosief einde. Ans bakt een appeltaart voor de verjaardag van Michel vanavond. Eerst hebben we nog een bijeenkomst in Le Bon'Apart om onze overleden bovenbuurvrouw te gedenken. Terug naar boven

De plaquette met Drake's Formule in de hal van Green Bank Observatory.

Zondag 15-01-2017

Wie de gebeurtenissen in de wereld de keel uithangen, kan de blik altijd nog richten op het universum. Hoeveel buitenaardse beschavingen zijn er? Aangezien het heelal in alle richtingen uniform is en er dus globaal net zo uitziet als onze regio, is de kans aanzienlijk. Het aantal wordt berekend met de beroemde Formule van Drake.

Een geactualiseerde versie van deze formule luidt als volgt :

N = R ∗   ×   f p   ×   n e   ×   f l   ×   f i   ×   f c   ×   L {displaystyle N=R^{*}~ imes ~f_{p}~ imes ~n_{e}~ imes ~f_{l}~ imes ~f_{i}~ imes ~f_{c}~ imes ~L}

met

R* = gemiddeld aantal sterren dat per jaar in ons melkwegstelsel wordt gevormd (5-10)

f_p = fractie van die sterren met planeten (wordt steeds meer geschat richting 100%)

n_e = gemiddelde aantal Aarde-achtige planeten (in staat om leven te herbergen)

f_l = fractie van die planeten, waar zich leven ontwikkelt

f_i = fractie van die planeten, waar zich intelligent leven ontwikkelt

f_c = fractie van die planeten, waar zich een technologie ontwikkelt (waaronder radiozenders)

L = gemiddelde levensduur van communicerende beschavingen in jaren.

 

De oorspronkelijke formule werd 55 jaar geleden opgesteld door de astrofysicus Frank Drake. Hij introduceerde hem voor het eerst in 1961 op een historische conferentie in het beroemde Green Bank Observatory, dat nog steeds de grootste beweegbare radiotelescoop van de wereld is. In de hal is een plaquette aan de muur gehangen, die aan deze conferentie herinnert (foto hierboven). Hij is een beetje smoezelig geworden door de vele aanrakingen. Sindsdien wordt er intensief gespeurd naar signalen van een buitenaardse beschaving, maar er is nog nooit iets gevonden. (Ook het fameuze 'WOW-signaal' uit 1977 bleek geen aanwijzing). Over de Drake Formule schreef ik nogal eens (o.a. hier in 2009).

Van de Drake Formule naar de Paradox van Fermi is een kleine stap. Ook daarover schreef ik in 2009 en ook al in 2008 en bij vele andere gelegenheden. Enrico Fermi formuleerde hem in 1950 na een gesprek met een groepje collega-onderzoekers over de vraag hoeveel buitenaardse beschavingen er zouden kunnen zijn. Tijdens de discussie viel Fermi een tijdje stil om een calculatie te maken. 'Als er zoveel buitenaardse beschavingen zijn en interstellair reizen mogelijk is, waar zijn ze dan?', zou Fermi gezegd hebben.

In 2002 verscheen een leuk boek van Stephen Webb 'Where is everybody?' met vijftig oplossingen van de paradox. In 2015 kwam er bij Springer een uitgebreide second edition van uit met liefst 75 oplossingen. Webb rangschikt ze in drie categorieën:

1. Ze zijn al hier (of waren hier).

2. Ze bestaabn maar we hebben ze nog niet ontdekt (of zij ons).

3. Ze bestaan niet en wij zijn alleen in het heelal.

In de eerste categorie ben ik nu bezig. Die bestaat uit vrolijke varianten, zoals 'Ze zijn al hier en noemen zich politici'. Niet zo heel raar om van Trump of Wilders te denken dat ze aliens zijn.

Even iets anders in dit verband. In 2015 schreef ik hier over merkwaardige radioflitsen uit het heelal. Korte en snelle uitbarstingen (fast radio bursts, FRB's) met een smalle bandbreedte, die sterk deden denken aan een potentieel intelligent signaal. Tot dusver was de herkomst van de FRB's onbekend. In 2016 ontdekte de grote Arecibo-radiotelescoop dergelijke repeterende flitsen (FRB 121102). Met een aantal radiotelescopen ging men op zoek naar de herkomst en kwam erachter dat dat FRB 121102 uit een klein en zwak stralend dwergsterrenstelseltje afkomstig is. Dat gaat men nu ook op andere golflengtes bestuderen. Een sluitende verklaring van de FRB's is er nog niet. (bron: hier in New Scientist).

Vandaag een droge dag met redelijk wat zon en wandelaars over de sluis. We lezen, luieren en kijken in de herhaling naar de laatste aflevering van de spannende Britse politieserie Happy Valley.  Terug naar boven

Maandag 16-01-2017

Dit kan nooit lang goed gaan. Oxfam/Novib brengt vandaag een rapport uit, waaruit blijkt dat de 8 rijkste mensen in de wereld evenveel bezitten als 3,6 miljard armsten. Het rapport zelf vind je hier. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Extreme ongelijkheid leidt onvermijdelijk tot ontwrichting van de samenleving. Het werd vier jaar geleden al gesignaleerd door Thomas Piketty en nog eerder - in 2008 - door de economist Branco Milanović. Zijn vermaarde olifantscurve van 'winners and losers' (hierboven) is alleen maar scherper komen te liggen. Het is de moeite waard om de curve goed te bekijken. Hij toont haarscherp wie er profiteren en verliezen in de globalisering. De lonen in Europa waren te hoog gestegen, vonden de investeerders. In de nieuwe industrielanden en met name China was de nieuwe maakindustrie succesvol door lage lonen en vrije wereldhandel. Een snel groeiende middenklasse begon er na enige jaren massaal zelf te consumeren. De groeiende productie en consumptie doen daar zware aanslagen op het milieu, want regels zijn er niet. Het ging tevens ten koste van de industrie in de oude industrielanden in Europa en in de VS en dus ten koste van de middenklassen daar, die er niet meer op vooruitgingen en langzaam begonnen af te brokkelen. Merkwaardig genoeg vormde dat geen voedingsbodem voor traditioneel links, maar vooral voor rechts populisme. Schatrijke investeerders maakten ondertussen ongekende winsten.

Voor mij is het failliet van het neo-liberale beleid duidelijk. Vrijhandel, marktdenken, globalisering, het internationale kapiltaal heeft er ongelimiteerd en ongecontroleerd gebruik van gemaakt. Belastingen worden op grote schaal vermeden. Tegelijkertijd worden de goede en creatieve kanten van de liberale rechtstaten bedreigd door nationalisme en protectionisme. Ook dat zijn ontwikkelingen die de samenleving op grote schaal zullen ontwrichten.

Wat zijn oplossingen? De buitensporige vermogens van de rijken dienen door de overheden afgeroomd te worden en geïnvesteerd in onderwijs, publieke voorzieningen en snelle reductie van fossiele brandstoffen - anders worden criminaliteit en kiezersopstanden onbeheersbaar en bezwijkt onze huidige wereldorde onder nieuwe immingrantenstromen en het woedende geweld van de losers.

Ondertussen banjert een blonde olifant onbekommerd door de porceleinkast. De president elect van de VS zet vier dagen voor zijn beëdiging in een interview met twee Europese kranten 'zijn buitenlandbeleid' uiteen. De BREXIT is 'iets fantastisch', Europa zal uiteenvallen, de NAVO is 'achterhaald', de Duitse BMW-fabriek moet hoge invoerrechten gaan betalen als ze in Mexico auto's gaan produceren en met Poetin wil hij een deal maken: opheffen van de sancties in ruil voor drastische kernwapenreductie. Op de manier van een sjacheraar ruilt hij volkenrecht en strategische bondgenootschappen in voor handjeklap, borreltafeldeals en de ruwe gebruiken van de zakenjongens. En wat ligt er op zijn bureau? Alleen maar tijdschriften met Trump op de omslag.

Vanmorgen mist het licht. Terwijl Ans even bij Tessa op baby Lina-Mae past, ga ik naar Oost voor anderhalf uur sport. Daarna doen we samen boodschappen en rijden naar Numansdorp om na de recente regens even aan boord te kijken. Daar schijnt de zon. De handdoeken in de garderobekasten zijn nat, maar minder dan de vorige keer. Droge ervoor in de plaats. Ik kijk wat verloren rond (foto hier), wat duurt het nog lang voor we gaan varen.

Een opvallend bericht: vandaag viel de Fiod binnen bij Damen Shipyards. De scheepsbouwer wordt verdacht van 'buitenlandse corruptie'. Het betalen van steekpenningen, aldus het zakenblad Quote. Wat vervelend nou: de Gorcumse semi-miljardair werd juist voor het weekeinde benoemd tot ereburger van de stad. Terug naar boven

'Het Beloofde Land' van Izak Boom hangt weer bij ons aan de muur.

Dinsdag 17-01-2017

Vannacht flinke vorst, daarna een droge dag met temperaturen rond het vriespunt. Anna past bij Tessa de hele dag op baby Lina-Mae en op Vajèn als de school uit is. Ik heb dus het rijk alleen. Izak Boom komt zijn schilderij 'Het Beloofde Land' terugbrengen. Het hing op een prominente plaats tijdens zijn expositie in het Gorcums Museum. In 2015 werd het schilderij beklad tijdens een expositie in het Beatrixziekenhuis. Daar was deze keer geen enkele sprake van. Nu hangt het weer bij ons thuis (foto hierboven). De expositie van Izaks' werk was succesvol; hij verkocht liefst zeven schilderijen. Het Museum wilde graag 'Het Beloofde Land' kopen, maar ja, die hadden wij al.

Gisteren leverde Marcel Klijn zijn petitie aan het gemeentebestuur in bij de griffie op het stadhuis. De petitie droeg op dat moment 1960 handtekeningen van mensen, die dringend vroegen om de archeologische vondsten aan de Duveltjesgracht - fundamenten van een 14e eeuwse stadsmuur en een muurtoren - voor het publiek zichtbaar te houden. 'Nu is het afwachten wat de politiek ermee gaat doen', schrijft Klijn. Hij meldt ook waarom het archeologisch vervolgonderzoek nog stilligt. Omdat de bodem vervuild is, kan men de vervuilde grond niet kwijt. Mogelijk gaat het voor het eind van de maand verder. je moet hopen dat men dan ook zoeksleuven gaat graven in de riching van de veronderstelde restanten van De Blauwe Toren. Ondertussen zou er achter de schermen druk overleg zijn met historici en andere deskundigen over de betekenis van de vondsten. Jammer dat je daar niks van hoort.

Middag. De zon schijnt door de lichte bewolking. Ik lees in Stephen Webb over een mogelijkheid om nulpuntsenergie af te tappen om sneller dan licht te reizen. Opeens veer ik overeind bij het lezen van een zin. Hè? Ik lees de zin nogmaals. Nog nooit las ik zo helder en simpel waarom nulpuntsenergie (bijvoorbeeld vacuümenergie, de energie van de volledig lege ruimte) bestaat - en onmogelijk 'nul' kan zijn. Of heb ik het nooit goed begrepen? Of misschien gewoon vergeten?

Het Onzekerheidsbefinsel van Heisenberg betekent als sinds 1927 dat we de positie en het momentum van een deeltje niet tegelijk kunnen weten. Het is een elementair beginsel van de kwantumfysica. Daarom moet een deeltje zelfs bij een temperatuur van absoluut nul toch 'wiebelen' of 'trillen' ('jitter'), 'since if it were at at a perfect standstill we could know both its position and momentum'. Die elementaire onzekerheid geldt ook voor energie en ruimte. De vacuümenergie. Want om te kunnen vaststellen dat die energie nul is, 'we would have to take measurements for eternity'. Bingo! Dat kan niet. Het lijdt geen twijfel dat ik er al vele malen over las, ik heb er zelfs wel eerder over geschreven, maar het is net alsof ik het nu voor het eerst snap. Grappig.

Het bestaan van die spontane quantumfluctuaties in een vacuüm werd in 1948 bewezen door de Nederlander Hendrik Casimir. Sindsdien spreekt men van het Casimir-effect.

Hoeveel de nulpuntsenergie bedraagt is onbekend. Hij zou enorm groot kunnen zijn, misschien een onvoorstelbare hoeveelheid van 10¹¹⁶ joule per m³. Sommige theoretici denken dat ook hier geen limiet is (behalve aan onze fysische theorie) en dat er een oneindige hoeveelheud energie in het vacuüm zit. Een beschaving die dat weet af te tappen, kan zonder beperking vanwege de lichtsnelheid door het universum reizen. Anderen denken dat het fysisch onmogelijk is: energie stroomt altijd van hoog naar laag en nulpuntsenergie is nu eenmaal de laagste energie die een systeem kan hebben. Terug naar boven

Woensdag 18-01-2017

Was ik ooit eerder op Game of Life gestuit? Geen idee, maar als ik het vandaag bij Stephen Webb tegenkom voelt het als een ontdekking. Het is een zogenaamde cellulaire automaat, een model met een één- of meer-dimensionaal raster van cellen met elk een eindig aantal toestanden, die kunnen wisselen in  kleur volgens vaste regels. Dat klinkt ingewikkeld maar is het niet. Een voorbeeld van die regels staat hiernaast. Ze creëren patronen die sterk lijken op wat je in werkelijkheid kun zien, bijvoorbeeld bij de groei van kristallen of koralen.

'Game of Life' is zo'n model. Het werd in 1970 bedacht door de Britse wiskundige John Conway. Het levert buitengewoon verrassende mogelijkheden op, zoals modellen die zich verplaatsen ('gliders'). Je vindt ze op Internet waar je ze zelf kunt spelen, bijvoorbeeld hier.

In de context van het boek van Stephen Webb worden ze gebruikt om de verspreiding (en het uitsterven) van buitenaardse beschavingen in het heelal te laten zien. Zo'n model kan er zo uitzien (hieronder):

                                                                  Gioco life.png (Wikipedia)

Eén van die modellen was van Igor Bezsudnov & Andrei Snarskii (Technische Universiteit Oekraïne, Kiev) uit een paper van 2010: een 2-dimensioneel raster van 10.000 cellen langs iedere kant - samen 100 miljoen cellen - dat bij iedere tik van de klok veranderde. Het model gaf nieuwe inzichten in de beroemde Fermi-paradox: als er zoveel buitenaardse beschavingen in het universum zijn, waarom zien we ze dan niet? De grondregels van het model van Bezsnudnov en Snarskii waren allereerst dat interstellair reizen mogelijk is, verder dat civilisaties in een bepaald tempo ontstaan, zich ontwikkelen en een deel van het heelal koloniseren, vervolgens ineen storten en uitsterven. Een speciale regel schrijft voor dat als twee beschavingen elkaar ontmoeten, ze van elkaar profiteren en elkaar stimuleren. Daardoor leven ze langer ('bonus time').

Beide auteurs lieten het model 320.000 stappen maken. De uitkomsten zijn uiteraard afhankelijk van de aannames, zoals dat er geen kosmische oorlog ontstaan zal als twee beschavingen elkaar ontmoeten. Is de bonus time reëel? De waarde van de parameters is essentieel. Hoe lang duurt de geboorte van een civilisatie? Is er een globaal identieke levensduur? Sterft iedere beschaving tenslotte 'van binnen uit' af? In elk geval: hoe lager die waardes zijn, hoe groter de kans dat ze elkaar nooit zullen ontmoeten (en de Fermi-paradox onopgelost blijft). We moeten het afwachten, concluderen de auteurs.

Stephen Webb vindt de bonus time in het model niet realistisch. Hoe zeker is het dat al die kolonieën samen een wetenschappelijke en culturele homogeniteit in stand kunnen houden over grote, ver uit elkaar liggende delen van het universum? Denk aan het begrip 'imperial overstretch'. Hoe reëel is verder de veronderstelling dat de voordelen van het contact vrijwel ogenblikkelijk zich door het hele gebied van de beide beschavingen verspreiden? Zonder schending van de speciale relativiteit is dat zijns inziens niet mogelijk.

In 2012 gebruiken twee medwerkers van het Astronomisch Laboratorium in Belgrado, Branislav Vukotic en Milan M. Cirkovic, in een artikel een veel gesofisticeerder model van cellulaire automaten (PCA):

Uit: Branislav Vukovic and Milan M. Cirkovic, 'Astrobiological Complexity with Probabilistic Cellular Automata', https://arxiv.org/pdf/1206.3467.

Ze voerden er de meest recente data in van astrobiologisch onderzoek. Het is een technisch artikel dat niet gemakkelijk te lezen is. Een lastig aspect is dat men bij dergelijke immens lange tijdperiodes, miljarden jaren, ook rekening moet zien te houden met de vervorming van de ruimtetijd en de daarmee samenhangende vervormingen van clusters van sterrenstelsels. Bijvoorbeeld van botsingen op grote schaal, waarbij afstanden enorm kunnen veranderen. De uitkomsten variëren sterk, zoals je verwachten mocht. Ook de variant dat de aarde in een niet-bezocht deel van het heelal ligt, komt erin voor. Ik zal zelf de tijd nemen om het met aandacht te lezen.

Een grijze ochtend gaat over in een middag met wat opklaringen. Het blijft rond het vriespunt. Opwinding in de media over de kans op een Elfstedentocht. Vergeefse moeite, want het gaat al over een week fors dooien.

In zijn laatste dagen verricht Obama nog een aantal goede daden, waaronder de spoedige vrijlating van Chelsea Manning. Navrante werkelijkheid: de leider van een grootmacht (China) bepleit de ene dag in Davos de waarde van vrijhandel en globalisme en waarschuwt voor protectionisme. Een moderne visie! De volgende dag trekt de hoogste rechter van datzelfde land van leer tegen de scheiding der machten en tegen 'historisch nihilisme'. Zeggen dat Mao een massamoordenaar was, is niet geoorloofd.  Terug naar boven

(bron: NASA).

Donderdag 19-01-2017

Artikelen van Frits Bolkestein lees ik doorgaans graag, ook als ik het niet met hem eens ben. Vaak zijn ze erudiet en aangenaam dwars. Maar zijn jongste stuk in Elsevier 'Over intellectuelen als klimaatalarmisten' is een tegenvaller. Een aanfluiting waarin hij veel oude koeien uit de sloot haalt en die fout en karikaturaal weergeeft (Club van Rome, zure regen, een typefout bij het ICPP van 10 jaar geleden, e.d.) om maar aan te tonen dat klimaatwetenschappers bezield zijn met christelijk schuldbesef en de wetenschap politiseren. Ook de 'hiatus' komt nog even langs, het aantoonbaar foute idee dat de opwarming sinds het topjaar 1998 stilstaat. En met het klimaat is niets aan de hand - en dat op de dag dat NASA officieel bekendmaakt dat 2016 het warmste jaar ooit gemeten was (zie grafiek hierboven) en voor het eerst de records in drie achtereenvolgende jaren werden gebroken. NASA moet zich van Trump, de president elect, in de toekomst meer bezighouden met ruimtevaart en minder met klimaat. Hij heeft behoefte aan minder, minder, minder belastende feiten. Bolkestein schuwt over het algemeen geen feiten. Wat bezielt hem toch? Partijpolitieke overwegingen of werden de emoties hem de baas?

Het is vandaag een zonnige dag, waarop heel geleidelijk de dooi inzet. Samen sporten we op Oost. 's Middags lees ik de korte roman 'Isabelle' (Arbeiderspers, 1989) van Tessa de Loo, ter voorbereiding op het interview met haar op 18 februari. Een wonderlijk en zeer schematisch verhaal waarin de tegenpolen schoonheid en lelijkheid en elkaar overgaan. De kritieken waren overwegend negatief. Jessica Durlacher sprak in De Volkskrant van 'pure kitsch'.  Zelfs De Loo sprak van 'een tussendoortje'. Het boek werd in 2011 verfilmd door Ben Somboogaart met Halina Reijn in de hoofdrol. Terug naar boven

Sovjet-wiskundige Nina Bari (1901 - 1961)

Vrijdag 20-01-2017

Vergeten levens. Mensen die je in een roman weer tot leven zou willen wekken. (Die ook weer vergeten wordt). Achteruit de vergetelheid ingeduwd door een voortdurend voortrazend heden.

Bijvoorbeeld Nina Bari. Haar foto staat hiernaast. Ze werd geboren in een artsengezin in Moskou en ging in 1918 aan de Moskouse Staatsuniversiteit in de nieuwe, revolutionaire Sovjet-Unie als eerste vrouw wiskunde studeren bij de beroemde wiskundige Nikolai Loezin (1883 - 1950). Ze nam deel aan het onderzoekswerk van een hechte groep wiskundigen, de Lusitania-groep (genoemd naar Loezin). Wiskunde was haar grote passie, maar ze hield ook van literatuur en kunst. Bovendien was ze een hartstochtelijk begrbeklimmer. Ze trouwde later in haar leven met een ander lid van Lusitania, Viktor Nemytski (1900 - 1967), eveneens een bergbeklimmer. Van kinderen is niets bekend.

Bari maakte een succesvolle carrière in de wiskunde en leverde een aantal belangrijke bijdragen in de trigonometrie. In 1927, toen de groep rond Luzin onder druk van de communistische partij desintegreerde, studeerde ze in Parijs aan de Sorbonne en het Collège de France. In 1932 werd ze hoogleraar in Moskou en werkte de volgende decennia aan talrijke onderzoeksprojecten nauw samen met de beroemde wiskundige Dmitrii Menshov.

Ze stierf in 1961 toen ze in de metro van Moskou van een perron viel en onder een trein terechtkwam. Een succesvolle vrouw en een voorbeeldige loopbaan, op het eerste gezicht. Waar is het drama? Per slot doorleefde ze tijden van revolutionaire omwenteling en de latere vervolgingen onder het bewind van Stalin.

In het boeiende boek 'In de naam van oneindigheid' van Loren Graham en Jean-Michel Kantor (Amsterdam Univesity Press, 2016) komt een andere kant van Nina Bari aan het licht. Het boek vertelt de geschiedenis van de Lusitiania-groep in Moskou, een groep waarin veel deelnemers een diep verband voelden tussen wiskunde en mystiek. Het bestaan van het concept van 'oneindigheid' in de wiskunde was voor velen van hen een aanwijzing voor het bestaan van God. Ik schreef er hier eerder over. Sommigen hoorden bij de Naamaanbidders, een nondescriptieve groep van mystici die dagelijks contact met God zochten door de eindeloze herhaling van het uitspreken van de naam van Jezus (het Jezusgebed).

In de tamelijk liberale jaren 20 liet het Sovjetbewind Lusitania met rust. In die tijd zou Nina Bari de minnares zijn geweest van haar aanbeden leermeester Loezin. Begin 1930 viel de groep onder de toenemende druk uiteen. Dat wordt indringend beschreven door Graham en Kantor. De aanval op Nikolaj Loezin werd geleid door een militant partijlid, de marxistische wiskundige Arnosjt Kolman (1892 - 1979). Hij lokte Loezin in een val door in 1936 een artikel te schrijven in de Pravda 'Over Vijanden Die Zich Achter een Sovjetmasker Schuilhouden'. Daarin beschuldigde hij Loezin van het dragen van 'een ondoordringbaar masker van sociale na-aperij'. Het doet denken aan de geschiedenis van de componist Sjostakovitsj, die ook in 1936 door zo'n artikel in de Pravda moeilijkheden kwam ('Chaos in plaats van muziek'). In een georkestreerde campagne werd Loezin op talrijke 'spontane' bijeenkomsten en in de Sovjet-pers beticht van trouweloosheid en een vijand van de staat te zijn. In die jaren leidden dergelijke aantijgingen onvermijdelijk tot dood door execustie of tot verbanning naar de Goelag-kampen. Een onderzoekscommissie van voornamelijk partijleden hield een tiendaags verhoor van Loezin, waar de meeste vooraanstaande Moskouse wiskundigen hem kritiseerden. Opvallend afwezig was zijn voormalige promovenda Nina Bari.

Toch kreeg Loezin tenslotte steun middels een brief die de bekende Russische fysicus en Nobelprijswinnaar Pjotr Kapitasa aan Molotov schreef, die hem aan Stalin doorgaf. Daarin bepleitte Kapitsa om Loezin niet te vervolgen. Hij had toen veel invloed op Stalin en de campagne tegen Loezin werd gestaakt. Mogelijk hielp mee dat Stalin toen juist bedenkingen kreeg tegen de intrigant Kolman. Loezin ontving een waarschuwing en zijn afdeling aan de universiteit werd gesloten. Hij bleef echter lid van de Sovjet Academie van Wetenschappen en leefde in de schaduw verder tot zijn dood in 1950.

En Nina Bari? Haar dapper zwijgen en niet-verschijnen bij het verhoor van Loezov werd haar tenslotte niet aangerekend. In de jaren 50 redigeerde ze de uitgave van het verzameld werk van haar vereerde leermeester. Graham en Kantor schrijven dat ze na de voltooiing ervan in Moskou voor een metrotrein sprong. Zelfmoord en geen tragisch ongeluk? Is dat ooit nog te achterhalen? Nergens op Internet kan ik aanwijzingen vinden en de auteurs vertellen niet waar hun versie van haar dood op gebaseerd is.

Tallozen leidden verwrongen levens in die tijd van bloedige dictatuur. Weinigen toonden de moed van Bari. Het zij hen vergeven. Over de verrader Kolman valt nog wel het een en ander te melden. Hij overleefde de bedenkingen van Stalin en speelde na WO II een belangrijke rol in de communistische machtsovername in Tsjechoslowakije. In 1948 veroordeelde hij op het 10e Internationale Filosofie Congres in Amsterdam alle niet-marxistische filosofierichtingen als 'fascistisch en imperialistisch'. Maar het is een merkwaardige man, deze Kolman, want daarna kritiseerde hij de stalinistische leiding van Tsjechoslowakije en belandde tot de dood van Stalin in 1953 in de beruchte Loebjanka-gevangenis in Moskou. Na de dooi onder Chroestjov leidde hij een teruggetrokken leven in Tsjechoslowakije en later in Moskou, tot hij in 1976 politiek asiel vroeg in Zweden. Bij zijn aankomst zei hij 'In die kerker wil ik nooit meer terugkeren'. Drie jaar later stierf Kolman. Na zijn dood verscheen in 1979 zijn autobiografie, waarin hij zijn fouten en misdaden bekende. Het is een afrekening vol bitterheid, treurnis, teleurstelling en desillusie met het sovjet-communisme. Over de affaire Loezin gaf hij echter geen volledige duidelijkheid. Dat boek 'Die Verirrte Generation. So hätten wir nicht leben sollen' (Fischer, 1979) heb ik na een antiquarische speurtocht in Duitsland gevonden.

Vannacht matige vorst, vandaag overdag stralende zon en dooi. Ans gaat op de koffie bij haar jeugdvriendin op de Volksweerbaarheid en ik schrijf de bovenstaande blogpost bij elkaar. Daarna schrijf ik een kort verhaal dat me opeens invalt. Het heet 'Verboden vruchten'. Morgen zal ik het publiceren. 's Middags krijgen we onverwacht bezoek van Ans' zoon Derrick en zijn vriendin Nicky (foto hier). In juni gaan ze trouwen.

Ergernis over IS, dat in de prachtige ruïnestad Palmyra nieuwe verwoestingen heeft aangericht. Onder andere het beroemde Tetrapylon, de kruising van twee Romeinse hoofdwegen, werd verwoest. In september 2010 maakten we er nog deze foto van.

Straks begint de installatie van Trump als  nieuwe president van de VS. Ik heb totaal geen zin ernaar te kijken. Terug naar boven

Direct na de inauguratie van Trump werd de website van het Witte Huis over klimaatverandering offline gehaald.

Zaterdag 21-01-2017

Hieronder het korte verhaal dat ik gisteren in een ingeving in één keer opschreef.

VERBODEN VRUCHTEN

‘Het heelal is oneindig’, zegt Adam. Ik kijk hem aan. De wind strijkt door zijn dunne haar.

‘Waarom?’, zeg ik. We zitten op het platje achter zijn huis. Hij zwijgt. De vraag blijft tussen ons in hangen; insecten zoemen er doorheen.

‘Als ik dat wist’, zegt hij tenslotte, ‘dan wist ik alles. Het is me nooit verteld.’

Weer valt er stilte. In het tuintje van de buren lachen kinderstemmen.

‘Het aards paradijs was ook oneindig’, zeg ik. ‘Toch kwam er een eind aan.’

Adam haalt de schouders op. ‘Het paradijs was een ecologische onmogelijkheid. Alles is groen zonder dat er ooit regen valt. Altijd zomer. Tijgers vallen lammetjes niet aan. Waar eten ze van? Het is een wereld buiten de tijd. Paradijzen kunnen niet oneindig zijn want er is geen tijd.’

‘Juist wel!’ Langs mijn benen voel ik een zachte aanraking: de poes van Lucas. ‘Zonder tijd verstrijkt er geen tijd. Dan kan alles alleen maar oneindig zijn.’

Lucas kijkt uit over de daken van de huizen in de buurt. Er zitten meer mensen buiten. Warme lucht trilt boven de dakpannen.

‘Nu verstrijkt er voortdurend tijd’, zeg ik. ‘Achter een voortrazend heden zakt ons verleden onoverzichtelijk weg in vergetelheid. Als in een moeras, voorgoed buiten bereik. Ik weet niet eens wat ik vorige week op deze dag deed.’

Adam lacht.

Ik geef het niet op. ‘Niets is ooit hetzelfde. Als het heelal oneindig is, zou dat wel zo zijn. Je kunt niet tweemaal in dezelfde rivier zwemmen.’

‘Die heb ik eerder gehoord. Wie zegt dat dat niet kan? Alles herhaalt zich oneindig in een oneindig heelal.’

Ik geef hem een appel van de schaal op tafel en hij neemt een hap met een hol schraapgeluid van zijn tanden. Rond zijn mond zitten druppels wit vruchtvocht.

‘Die appel zal je nooit meer eten’, zeg ik.

‘Natuurlijk wel. Alles herhaalt zich en daar komt geen eind aan. Het is eindeloos vervelend. Er kan ook niks nieuws gebeuren, want iets nieuws is allang een keer eerder gebeurd.’

Wat hij zegt bevalt me totaal niet. Ik wil deze strijd niet verliezen. ‘Dood ga je maar één keer’, zeg ik zegevierend. ‘Want als je weer terugkomt, dan zou je niet gestorven zijn.’

‘Wie sterft in de tijd, herrijst ook weer in de tijd. Niet alleen Jezus; we krijgen allemaal een wederopstanding. Niet één keer, maar oneindig keer. Niets is uniek, het kan niet anders.’

Op de tafel pikt een musje brutaal in het klokhuis van Adams’ appel. Waarom voel ik me zo machteloos, vraag ik me af, als alles al eerder is gebeurd? Eigenlijk zou het me dan toch niets kunnen schelen? Het gevoel dat er iets ontbreekt of niet wáár is, is onafwendbaar. Zulke gedachten zouden verboden moeten zijn, maar wie kan het denken iets verbieden? De lichte wind is gaan liggen. Beneden in de tuin van de buren zwijgen de kinderstemmen. Het is nu drukkend warm, maar in de verte rommelt een onweer dat ons ervan zal verlossen.

Gistermiddag rond zes uur toch even naar de inauguratie van Trump gekeken. Ik kan het niet helpen een zelfs fysieke afkeer van de man te voelen, dat schreeuwmondje, die hese stem. En dan de toespraak. Vorige presidenten hadden nog een visie op de wereld. Zelfs Bush jr. wilde de mensheid democratie en mensentrechten brengen - al werd het een mislukking. Deze toont alleen maar ongebreideld nationaal egoïsme: America First!, en de rest kan stikken. 'Het nationalisme was oorverdovend', schrijft De Volkskrant, 'Koop Amerikaanse waar! Neem Amerikanen in dienst! Amerikaanse werkers! Amerikaanse families! Amerikaanse handen! Amerikaanse arbeid!'

Een van de eerste effecten: de website  van het Witte Huis over klimaatverandering is enkele minuten na de inauguratie offline gegaan. Zie hier en bovenaan deze pagina. Voor hij vannacht naar bed ging begon hij al met de ontmanteling van Obamacare. Tientallen miljoenen Amerikanen dreigen zonder ziektekostenverzekering te komen zitten, net als vóór Obama. En hij kondigt aan dat hij de50 biljoen dollar aan reserves van schaliegas en andere fossiele brandstoffen in de Amerikaanse bodem wil gebruiken om de infrastructuur van wegen, bruggen, etc. te verbeteren. Dat is vast in strijd met het klimaataccoord van Parijs van eind 2015.

De dagen volgen het patroon van 's nachts vorst en overdag dooi/ Vandaag opnieuw een dag vol zonneschijn. Ik loop even de stand in voor wat boodschappen en lees daarna 'Het rookoffer', een novelle uit 1987 van Tessa de Loo. Het was het Boekenweekgeschenk van dat jaar. Een achterstevoren vertelde liefdesgeschiedenis tussen docente Frans en een leerling. Het zou gebaseerd zijn op de mythe van Endymion, een schone jongeling die werd bemind door de maangoddin Selene.

Middag. Tessa en haar dochters komen op de thee. Ik mag mij verheugen in de verbaasde belangstelling van baby Lina-Mae. Een uurtje later komt Barbara ook langs. Vanuit de woonkamer klinkt vrolijk gebabbel van de dames, groot en klein. Ondertussen installeer ik de Bandluxe-dongel (nog uit Malta, 2008) op de nieuwe laptop. Als we over een maand of drie, vier weer aan boord leven, kan ik hem prima gebruiken, Terug naar boven

Foto links: inauguratie Obame 2009 (AFP), foto rechts: inauguratie Trump (58th Inauguration Committee). Beide foto's zouden op het exacte tijdstip van de inauguraties zijn gemaakt.

Zondag 22-01-2017

Het is begonnen, Trumps presidentschap, met een strijd tegen de media. De meeste berichten dat er meer mensen bij de inauguratie van Obama in 2009 waren en dat er bij demonstraties van gisteren '- de Women's March - tegen de nieuwe president ook meer mensen waren. Een gotspe - en zo zal het blijven tussen Trump en de pers. De president bestrijdt het maar komt niet bewijzen van het tegendeel. Het begon overigens met Trump zelf; hij zei dat er meer dan een miljoen mensen naar zijn inauguratie waren gekomen en dat het tot aan het Washington monument helemaal volstond met publiek. 'Een miljoen, anderhalf miljoen!' Luchtfoto's en video's tonen volgens de media aan dat dit niet het geval was (foto hierboven); cijfers van het openbaar vervoer spreken de claims van het Witte Huis tegen. Overigens waren er wereldwijd meer dan 600 anti-Trump-demonstraties. Nooit eerder kwam een Amerikaanse president met zoveel tegenstand aan de macht.

Op een congres van Europese populisten in Koblenz zegt Geert Wilders dat Nederlandse vrouwen hun blonde haar niet meer durven te laten zien op straat, uit angst voor radicale moslims. Het AfD-publiek applaudiseerde luid. In een interview met de Spaanse krant El Païs waarschuwt de paus voor het populisme en roept hij de mensen op niet dezelfde fouten te maken als in de jaren 30, toen ze hun hoop vestigden op "redders" als Adolf Hitler.

Vannacht een graad of acht vorst. Kan er misschien toch eindelijk eens op de Lingehaven geschaatst worden? Hij is in elk geval flink dichtgevroren (foto hier), maar aan de kant is het ijs bros en knapt meteen af als je er voorzichtig je schoen op zet. In de stralende ochtendzon maken we een mooie wandeling over het Dalemse Veld en terug via de Lingsesdijk en Wijdschild. Foto hieronder en nog een hier.

                    Vanmorgen op de uiterwaard buiten de Dalemse Poort. Links molen De Hoop.

De lucht is aangenaam fris en helder. Wind is er niet. Ademwolkjes uit onze monden. Omdat het nog tamelijk vroeg is, tien uur, zijn er nauwelijks andere wandelaars. Straks zal het wel drukker zijn.

Middag. Of het drukker is! Het prachtige weer lokt iedereen naar buiten. Mensen schuifelen nu en dan in drommen over de sluis. Ik luister in mijn luie stoel naar het 2e Pianoconcert van Sjostakovitsj, opus 102 uit 1957, met een subtiel, licht-melancholisch Andante. Dat doet erg denken aan het (eveneens) 2e Pianoconcert van zijn landgenoot Rachmaninov. Sjostakovitsj schreef het voor zijn zoon, die het vaak uitvoerde en vond het zelf nogal simpel. Hm, ik niet. Terug naar boven

De Marsverkenner Curiosity vond onlangs op de hellingen van Mount Sharp een ijzer-nikkelmetoriet en maakte er deze foto van (bron: NASA)

Maandag 23-01-2017

Een mooie en intrigerende foto hierboven. Het Marswagentje Curiosity van NASA, dat al 4,5 jaar over het oppervlak van de rode planeet rijdt, maakte hem tien dagen geleden. De verkenner landde 1588 dagen geleden aan de voet van Mount Sharp en legde sindsdien ruim 15 kilometer over de hellingen van de berg. Daar maakte hij dus een dezer dagen deze foto van (waarschijnlijk) een meteoriet. Ik lees in de New Scientist dat het vermoedelijk om een ijzer-nikkel meteoriet gaat. Als je goed kijkt zie je bij het glanzende gedeelte drie witte gaatjes op een rijtje. Waarschijnlijk heeft de verkenner al zijn ChemCamlaser een paar keren afgevuurd om de samenstelling van de ruimtesteen spectrometrisch te onderzoeken. De uitslag is nog niet bekend. Uit het glanzen van het metaaloppervlak leidt men af dat de meteoriet er misschien nog niet zo lang ligt, maar dat staat niet vast; het glanzen kan ook door polijsting van stofstormen veroorzaakt zijn. Wat zou ik hem graag willen hebben om thuis in de vitrine te leggen en er af en toe naar te kijken!

In tegenstelling met de vorige dagen is het vandaag geheel bewolkt en zelfs een beetje nevelig. Op de krantenwebsites begroet het gezicht van onze minister-president me met een verklaring 'Aan alle Nederlanders'. 'Als het je hier niet bevalt' heeft hij liever 'dat je maar weggaat'. Grappig is dat hij daarna vooral opsomt wat hemzelf allemaal niet bevalt.

We stappen in het autootje voor boodschappen en sport op Oost. Tegen het middaguur zijn we terug. Het is nog steeds grijs. In de haven liggen plassen dooiwater op de ijsvloer.

In Der Spiegel vandaag een groot artikel dat waarschuwt voor een abrupte klimaatomslag: 'Forscher warnen vor Kollaps des Golfstroms'. 'Europa erfriert - dieses Horrorszenario galt längst als widerlegt. Doch nun erkennen Klimaforscher eine Gefahr, die sie bislang übersehen haben.' Zucht. Klimaatonderzoekers waarschuwen al enige decennia voor het stilvallen van de warme golfstroom, zoals mag blijken uit wat ik er hier in 2007 over schreef. Enfin, beter laat dan nooit. De krant citeert een artikel uit Science Advances van 4 januari jl. van een onderzoeksgroep van de Yale University dat heet 'Overlooked possibility of a collapsed Atlantic Meridional Overturning Circulation in warming climate.' Het laat op basis van nieuwe meetgegevens zien dat de warme golfstroom over 300 jaar zal stilvallen. Voor lange tijd kan niets hem dan weer in beweging brengen, waardoor Europa in een nieuwe ijstijd terecht komt - ondanks de voortgaande opwarming van de rest van de aarde. De oorzaak van alles is het versnelde afsmelten van de Groenlandse ijskap, dat al enige jaren gemeten wordt.

Je hebt altijd mensen die zeggen: 300 jaar? Nou, dat zal mijn tijd wel duren. Na ons de zondvloed. Inderdaad, zo zal het gaan, we verpesten de aarde voor onze kinderen en kleinkinderen. Want de effecten ondergaan we nu al en die worden alleen maar sterker, terwijl het nog mogelijk is om door drastische reductie van fossiele brandstoffen de gevolgen te beperken. Terug naar boven

Dinsdag 24-01-2017

Nu ik me verdiep in de Fermi-paradox en de oplossingen ervan, is het passend om ook weer deel te nemen aan het SETI@home-project. Daarin laat je je computer in spare-time rekenen aan radiosignalen uit de ruimte, die werden opgevangen door de Allen Telesope Array bij San Francisco. Het SETI-instituut in de VS verdeelt die over de tienduizenden deelnemers over de hele wereld, die met zijn allen een enorme rekenkracht inbrengen. Je kunt via het BOINC-instrument aan diverse projecten meedoen en je krijgt er een mooie screensaver bij (hierboven), waarop je je eigen voortgang ziet.

Toen we nog voeren nam ik er ook aan deel, aan een ander project rond zwaartekrachtgolven, maar omdat onze verbinding met internet meestal slecht was ben ik ermee gestopt. Maar ik kon mijn account bij SETI reactiveren en nu draait het weer - maar dan voor de analyse van radiogolven op arteficiële patronen. De kans dat je iets vindt is onooglijk klein - op hoofdprijs in de Staatsloterij heb je véél meer kans - maar wie niet zoekt zal ook niets vinden. Bovendien is erover nagedacht op welke frequenties geluisterd wordt, bijvoorbeeld op die van waterstof: van 1.42 - 1. 54 GHz ('the waterhole'). Zulks vanuiit de gedachte dat ET ook zou bedenken juist op die frequentie te zenden. Ook op andere 'logische' frequenties wordt geluisterd, maar in de achterliggende 50 jaar werd geen enkel buitenaards signaal gevonden dat duidelijk kunstmatig was.

In de loop van de ochtend kruipt mist de haven binnen. Anna heeft haar vaste dag om op baby Lina-Mae te passen. Ik lees de korte roman 'Een bed in de hemel' van Tessa de Loo (Arbeiderspers, 2000). De kritiek was destijds niet mals: teveel bedacht, teveel constructie. Toch boeit het me flink.

Veel kritische reacties in de kranten op minister Van der Steur, de bekakte brekebeen van het kabinet. Gisteravond zag ik in Nieuwsuur waar het over ging: de minister had, toen hij nog kamerlid was, zijn voorganger Dickerdack geholpen met het weglakken van schadelijke passages in een gespreksverslag. Dat had journalist Bas Haan opgedoken in de stukken van de Commissie Oosting. 'Maar dat was toch allang bekend?', zei ik tegen Ans. Destijds had ik het rapport van Oosting c.s. gedownload en gelezen; de thans gewraakte mail staat daar op pagina 149. Ik heb me toen groen en geel geërgerd aan die gedienstige Van der Steur, die ijverig bezig was de rest van de Tweede Kamer te bedonderen. Oosting zelf deed er niets mee en sprak uit - onbegrijpelijk! - dat van een doofpot geen sprake was. Maar waarom speelt het nu opeens allemaal wel op? Vanwege de aanstaande verkiezingen? Ik vermoed dat de minister er desondanks opnieuw mee wegkomt, maar het levert de VVD een fikse deuk op.

Een verontrustend bericht uit kringen van de Amerikaanse Environment Protection Agency (EPA), in de Huffington Post. De medewerkers ontvingen een instructie, waarin staat dat er geen onderzoekstoelages meer verstrekt zullen worden en dat men daarover niets naar buiten mag brengen. het bericht lekte uiteraard meteen uit. Het kan natuurlijk zijn dat de EPA zich instelt op de komst van zijn nieuwe chef, de klimaat-ontkenner Scott Pruit, Die moet nog door de congressional hearings heen. Terug naar boven 

Cover-afbeelding van mijn uitgave van 'A Canticle for Leibowitz' door Bruce Pennington

Woensdag 25-01-2017

'A Canticle for Leibowitz', wanneer las ik dat prachtige boek? Ik vind het moeiteloos op de voor SF gereserveerde planken van mijn bibliotheek, een exemplaar van de Corki-editie uit 1975 met de hiernaast geplaatste afbeelding op het voorblad. Eind jaren 70 derhalve, na mijn terugkeer uit de Angolese burgeroorlog, ik woonde nog in Utrecht aan de Oudegracht. Die afbeelding is van de Britse artiest Bruce Pennington, vermaard om zijn pakkende covers van veel science-fiction boeken uit die tijd (o.a. Asimov en Heinlein). Maar het boek is van de Amerikaanse auteur Walter M. Miller jr. (1923 - 1996) en hij werd er beroemd mee. Het verscheen voor het eerst in 1960 en beleefde vele herdrukken. Ik snap niet dat er nooit een Nederlandse vertaling van uitkwam.

Het boek is een trilogie, drie delen met steeds 600 jaar ertussen, die later door de auteur tot een eenheid werden gemaakt.

Het is niet vreemd dat dit boek in deze periode van dreigende desintegratie in mijn herinnering opdoemt. Miller schreef het onder de doem van een kernoorlog en een nucleaire winter. 'A Canticle for Leibowitz' bestaat zoals gezegd uit drie delen: 'Fiat Homo' (Daar zij een mens), 'Fiat Lux' (Daar zij licht) en 'Fiat Voluntas Tua' (Uw wil geschiedde). Het eerste deel vangt 600 jaar na een nucleaire wereldoorlog in de 20 eeuw aan. De samenleving is verwoest en teruggevallen tot een pre-technologisch niveau, de mensheid leeft verspreid over de aarde in hordes. De nieuwe tijd heet 'De Simplificatie'. Kennis wordt gewantrouwd, boeken worden verbrand en mensen die kunnen lezen worden gedood. Alleen in de zuidwestelijke woestijn van Amerika is een verborgen convent van een kloosterorde, gesticht door de Joodse militair-electrotechnicus Leibowitz, die de armageddon overleefde en boeken begon te verbergen. Zijn aanhangers gingen ermee door, teksten uit hun hoofd lerend en repeterend om ze voor de mensheid te redden. Alle teksten en boeken - de 'Memorabilia' - worden in dat klooster zorgvuldig bewaard voor een betere tijd. Een prachtig thema, dat verwantschap heeft met Borges ('De Bibliotheek van Babel'), Canetti ('Het Martyrium') en Eco ('In de Naam van de Roos').

Over het verhaal en de verrassende ontwikkelingen, die zich over drie delen en 2000 jaar uitstrekken, zal ik niets vertellen. Het boek is nog te krijgen (zie hier). De kans op een nucleaire oorlog lijkt weer terug te keren met mensen als Poetin en Trump.

Gisteren schreef ik over een mogelijke koerswijziging van de EPA, het Amerikaanse milieubureau, onder Trump. Vandaag vertellen twee medewerkers tegen het Persbureau Reuters dat de Trump-regering het bureau de instructie gaf om de pagina over klimaatverandering van hun website te halen. Daar staat gedetailleerde informatie op over emissies van broeikasgassen en links naar wetenschappelijke sites over opwarming. Natuurlijk check je dat meteen, maar de pagina epa.gov/climatechange is nog niet weg. Wie weet valt het mee.

Laat ik dus niet somber doen. Ik ben trots op onze eigen minister Ploumen, die laat zien dat je wél iets kunt doen. Van de week schrapte Trump de financiering van 535 miljoen euro voor hulporganisaties die in veertig arme landen vrouwen adviseren en helpen met gezinsplanning en een veilige abortus. Ploumen neemt het initiatief om 'met een brede coalitie van landen, bedrijven en organisaties' de financiering over te nemen. Hulde! Niemand kan daar tegen zijn.

Ander positief nieuws: de Nederlandse Bank deed aangifte tegen een aantal trustkantoren, die rijke mensen, criminelen en bedrijven helpen om hun kapitaal te verdonkeremanen in belastingparadijzen, zoals in mei vorig jaar onthuld werd in de Panama-papers. Na de verkiezingen van maart a.s. zal ook de Tweede Kamer een mini-enquête naar mistoestanden in de trustsector doen.

Het is een grijze dag, in tegenstelling tot de voorspellingen die zon beloofden, vooral in de middag. Maar de zon kwam niet. Terug naar boven

Donderdag 26-01-2017

Trump. Je kunt met hem bezig blijven. Persbureau Associated Press meldt (zie hierboven) dat EPA, het Amerikaanse milieuagentschap, voortaan wetenschappelijke studies moet laten controleren door de politieke stafleden van de regering Trump voordat ze gepubliceerd worden. Wetenschappelijke studies. Een woordvoerder van Trump zegt: 'We bekijken alles van geval tot geval, daaronder ook de webpagina en of klimaatverhalen offline moeten worden gehaald.' Het lijkt in feite precies op de manier waarop Poetin in Rusland werkt: de president bepaalt wat we mogen weten. (Overigens is de Climate Change pagina bij EPA vanochtend nog niet verdwenen, zoals Persbureau Reuters gisteren meldde).

Toch vraag je je af wat voor monster het Amerikaanse kiezersvolk in het zadel hebben geholpen. In een interview met ABC-News zegt Trump dat martelen 'absoluut werkt' en dat 'als het niet werkt ze het toch verdienen'. Hij wil waterboarding weer toestaan. In een paar dagen dreigt een Westerse president de rechtstaat af te schaffen en de Amerikaanse grondwet te schenden evenals de internationale mensenrechten. Dat mag niet gebeuren, het Amerikaanse Congres kan nog ingrijpen. Los daarvan heeft veel onderzoek uitgewezen dat marteling helemaal niet werkt (lees hier). Vrijwel alle slachtoffers bezwijken onder marteling en zijn bereid alles toe te geven als de pijn maar ophoudt. In andere gevallen levert marteling totaal niets nieuws op.

Mooie dag vol zonneschijn en een schrale oostenwind. We doen boodschappen en sporten anderhalf uur op Oost. Vanaf kwart over twee zit ik aan de televisie gekluisterd: het kamerdebat over de positie van minister Van der Steur. Inmiddels is me duidelijk gebleken dat mijn herinnering aan het  2e Rapport Oosting (mei 2016) adequaat was. Inderdaad was daar al sprake van de kantlijncorrecties bij het gespreksverslag Teeven (op blz. 149) en zat dat stuk zelfs integraal in de bijlages. Destijds las ik het met stijgende verbazing en ergernis over de manier waarop het toenmalig kamerlid Van der Steur de waarheid over de Teeven-deal poogde toe te dekken. Coalitiepartij PvdA was daar niet van op de hoogte; het was een pure actie om de schade voor de VVD te beperken. Het debat van vandaag had toen al gevoerd kunnen worden als de leden van de Tweede Kamer beter hadden opgelet. In feite had de minister toen al moeten aftreden. Maar door het boek van Bas Haan komt het er mogelijk alsnog van. Politieke opportuniteit in het zicht van de komende verkiezingen?

Hoe dan ook, politiek theater is het zeker. De hele middag geniet ik ervan. Segers, Buma en Pechtold zijn spits, ook Wilders presteert goed. Ik heb bewondering voor de lenigheid van mijn naamgenoot Halbe Z. Het wordt me volledig duidelijk dat politieke opportuniteit inderdaad dit debat meer bepaalt dan waarheidsvinding. Nu is er pauze en daarna komen de beide bewindslieden en de 2e termijn. Ik denk dat de kans groot is dat de PvdA de minster laat vallen. En dan? Het zou idioot zijn als Rutte dan het machtswoord spreekt en het hele kabinet valt. Dus ik kan me ook voorstellen dat de sociaal-democraten daar alsnog voor zwichten. Maar alles is mogelijk. Terug naar boven

Het Tissot-horloge van mijn vader voor (boven) en na de schoonmaak.

Vrijdag 27-01-2017

Na zes uur debat hield minister Van der Steur de eer aan zichzelf. Rutte en uiteraard hijzelf wisten het al tevoren. Het viel me al op hoe weinig de anders zo deemoedige minister zich opstelde en hoe opgeruimd de minister-president debatteerde. Het vrijwillog opstappen verloste de VVD van een pijnlijk probleem en de PvdA van een moeilijke keus. Die laatste partij nam dan ook nauwelijks deel aan het debat. Het is goed dat de bekakte brekebeen opkrast. Op de valreep hield hij nota bene de deelname van ons land tegen aan een nieuw Europees Openbaar Ministerie, dat speciaal wordt opgericht om fraude met EU-geld te bestrijden. Als men godbetert eindelijk iets aan het 'over-de -balk gooien van Europees geld' wil doen... Maar geen nieuwe bevoegdheden naar Europa, denkt een meerderheid in de Tweede Kamer, terwijl er momenteel slechts 1 op de 5 door de EU aangekaarte fraudezaken tot een veroordeling leidt. Zucht. Gelukkig gaat een kopgroep van meer dan 20 lidstaten er toch mee door.

Het is vandaag een zonomfloerste dag, dunne bewolking filtert het zonlicht tot een zacht schijnsel over de stad. In dat mooie licht lopen we een flinke wallenloop en halen onderweg het horloge van mijn vader op bij de Tijdfabriek. Ik had bericht gekregen dat het klaar was. De horrlogemaker heeft het goed gedaan. Het is schoongemaakt en er zit een een nieuw glas en een nieuwe veer in. Hiernaast foto's van voor en na. De horlogemaker zegt dat het horloge uit een serie is die Tissot tussen 1946 en 1949 maakte. Glas en veer kon hij er nog steeds voor bestellen. Ik kan het weer gaan dragen en dat zal ik ook doen. Behalve aan boord, je moet het lot niet tarten.

'Varkens mixen met mensen, moeten we dat willen?', vraagt de NOS theatraal op zijn website. Natuurlijk moeten we dat willen, het is de oplossing voor het tragische tekort aan donororganen. Wie dieren laat slachten voor comsumptie moet er niet hypocriet over doen. Helaas is het kweken van hele organen voor transplantatie langs deze route voorlopig nog toekomstmuziek.

Middag. Buiten nog steeds dat zachtgrijze licht. Mooi. Vanwege het aanstaande interview met Tessa de Loo (zaterdag 18 februari in het Gorcums Museum) aan haar boek over Lord Byron, 'Een varken in het paleis' (Arbeiderspers, 1998). Ze vertelt erin over haar reis door Albanië in de voetsporen van de romantische dichter. Een verrukkelijk boek tot dusver, mede doordat we destijds in aantal van die plaatsen zijn geweest. Terug naar boven

De stand van de Doomsday Clock sinds 26-01-2017: 2,5 minuten voor twaalf uur.

Zaterdag 28-01-2017

De 'Doomsday Clock' werd afgelopen donderdag een halve minuut vooruit gezet (zie hierboven). De klok bestaat sinds het begin van de Koude Oorlog en wordt bijgehouden door de Science and Security Board van het Bulletin of Atomic Scientists. Hij staat nu op 2,5 minuten voor twaalf uur. De hoogste stand, en dus volgens de Board het grootste risico op een wereldwijde catastrophe, was in de periode 1953 - 1960. Daar staat hij nu opnieuw op. De redenen zijn de verkiezing van Trump waardoor er een toegenomen dreiging van kernwapens is en een afnemende kans op aanpak van de klimaatproblemen. Uiteraard gaat het om een inschatting, het is een symbolische klok. Is er meer te zeggen over de kans op een mondiale ramp? Daartoe wenden we ons maar weer een keer tot de probabilistische logica. Daarvoor gaan we uit van het plaatje hieronder.Het is gebaseerd op een analyse van Richard Gott III, een Amerikaanse astrofysicus. De analyse is nauw verbonden met het fameuze Doomsday Argument, dat ik al een paar keer eerder besprak (o.a. hier in 2009).

(Illustratie uit  Stephen Webb, 'If the Universe is Teeming with Aliens.... Where is everybody?', Springer, 2015)

Als jonge student reisde Gott in 1969 door Europa. Hij ging langs in Stonehenge en later zag hij de Berlijnse Muur en stelde zich de vraag of de muur het net zo lang zou volhouden als de prehistorische ruïne in Engeland: 4000 jaar. Die kans leek hem gering. Hij redeneerde dat het tijdstip van zijn bezoek aan de muur volkomen toeval was. Hij was er niet in 1961 toen de muur gebouwd werd en duidelijk was ook dat de muur niet binnen een paar weken zou worden afgebroken. Daarmee was er de kans 50/50 dat hij er tijdens de middelste periode van 2 x 25% was (zie hierboven) en niet tijdens het eerste of het laatste kwart van het bestaan van de muur. Zou de muur nog in het eerste kwart zijn, dan zou hij nog drie keer zo lang bestaan. Andersom: zou zijn bezoek in het laatste kwart vallen, dan zou al 3/4 van het bestaan van de muur achter hem liggen.

Bij Gott's bezoek was de muur 8 jaar oud. Daarom voorspelde hij (in de zomer van 1969) dat er een kans van 50% was dat de muur zou worden afgebroken over ergens tussen 2,6 en 24 jaar (1/3 X 8 en 3 x 8). Inderdaad viel de muur 20 jaar later. Deze redenering gaat voor heel veel zaken op, uitgaande van de omstandigheden dat er niets speciaals aan het tijdstip van observatie is. Dat noemt men het Copernicaans Beginsel.

In de fysica heeft men het liever over een kans van 95% juistheid bij voorspellingen dan over 50%. Dan veranderen de cijfers: de een entiteit of gebeurtenis heeft 95% kans om binnen 1/39 en 39 keer van zijn leeftijd te liggen (in plaats van 50% tussen 1/3 en 3 maal). Dus als je op een willekeurig tijdstip een echtpaar ontmoet dat tien maanden gelukkig getrouwd is, dan kun je ze zeggen dat er 95% kan is dat hun huwelijk nog ergens tussen een week en 32,5 jaar zal duren. Dit noemt men het delta t argument.

Voor je eigen levensduur gaat het ook op. In mijn geval (bijna 70) heb ik 95% kans nog tussen 1,8 en 210 jaar te leven. Ik hoop op het laatste, maar dat lukt niet. De lange duur komt natuurlijk doordat ik met grote waarschijnlijkheid in de laatste periode ben, maar weet je niet of je al in de laatste 5% bent. Er zou voor mij nog slechts 3,5 jaar over zijn. Dat bevalt me niet. Dan kun je - eh - beter de 50% regel gebruiken en veronderstellen dat je in het laatste kwart bent. In mijn geval zou je dus 2/3 achter de rug hebben, dus 1/3 x 70 = 50% kans op nog maximaal 23,3 jaar te gaan. Hetgeen - ahem - beter bevalt.

Terzijde: overigens kun je de logica nog aanvullen met cijfers uit de sterftetabellen van het CBS. Daaruit blijkt dat een thans 70-jarige academisch geschoolde man gemiddeld (dus gecorrigeerd voor opleidingsniveau) nog bijna 16 jaar te gaan heeft, waarvan 9 à 10 jaar in goed gezondheid. Hm.

Nu de mensheid. Homo sapiens bestaat ongeveer 175.000 jaar. Er is dus volgens Gott's regel 95% kans dat de toekomstige levensduur van de mensheid ligt tussen 4500 en 6,8 miljoen jaar. De totale levensduur van onze soort is dus ergens tussen 0,18 en 7 miljoen jaar. Geen speld tussen te krijgen. De Neanderthalers, onze naaste verwanten, stierven na 200.000 jaar uit. Homo Erectus, mogelijk onze voorvader, leefde circa 1,4 miljoen jaar. Beide vallen binnen de range. Veel mensen hebben het gevoel dat er ergens iets niet klopt in het delta t argument zonder onder woorden te kunnen brengen wát, maar het is niet eenvoudig om de logica van het argument te weerleggen.

Een mooie dag vandaag, droog met datzelfde gefilterde zonlicht van gisteren. In de stad koop ik bij De Mandarijn toch maar het boek van Bas Haan over de Teeven-deal, 'De bekentenis van Rutte' (Prometheus, 2017) om tussendoor even snel te lezen. Tessa komt met haar schattige baby Lina-Mae op de koffie. Buiten dooi; plassen water op het ijs in de haven. In Reeuwijk zakken een aantal mensen door het ijs op de plassen. Het IMF waarschuwt dat de Griekse staatsschuld 'zal exploderen' als we de Griekse schulden niet deels kwijtschelden. Dat is al jaren bekend maar de Noord-europese landen willen het niet horen.

's Middags gaat Ans naar een vriendin en ik ga zo wijn halen bij Inge in Heukelum. Terug naar boven

Zondag 29-01-2017

Dat heb je soms: hardnekkige gedichtregels die, gekerfd in schaars bezochte krochten van je geheugen, nooit vergeten worden. Meestal zijn ze van je eerste dichters, degenen in al je ontvankelijkheid diepe indruk maakten. Op willekeurige momenten duiken ze op zonder dat je meteen kunt verklaren waarom. Vaak is de verklaring helemaal niet te vinden. Dezer dagen weer zo een:

Gij zijt het roet in schoorsteenhoeken'

Ik weet van wie het is, van Rilke, uit zijn religieus-mystieke periode toen hij door Rusland reisde en er de bejaarde Leo Tolstoj ontmoette. Ik denk dat het ergens in een van de drie delen van zijn Stundenbuch moet staan. Het getijdenboek dat hij schreef van 1899 - 1903, waarin hij zijn directe relatie met God beschrijft. Ik heb de oude uitgave (1920), waarvan het schutblad hiernaast staat. In duits-gothische letters. Ik heb er de hele vrijdagavond naar die regel gezocht zonder hem te vinden. Wel vond ik een andere tekst die me ooit geweldig raakte:

Du bist der Dinge tiefer Inbegriff,

der seines Wesens letztes Word verschweigt

und sich den Andern immer anders zeigt:

dem Schiff als Küste und dem Land als Schiff.

Of als het roet in schoorsteenhoeken. Je mag terecht verbaasd zijn dat ik als doorregen atheïstisch mens met een passie voor exacte wetenschap zo'n strofe zo mooi kan vinden. Tja, op een vergelijkbare manier houd ik ook van de passionen van Bach.  En die zegswijze: der Dinge tiefer Inbegriff dat zich verzwijgt is op een bepaalde manier identiek (voor mij) met het kwantumkarakter van de werkelijkheid: ongrijpbaar, onzeker (Heisenberg) en onbegrijpelijk.

Een dorge zondag met opnieuw mooi, gefilterd zacht zonlicht. Ik lees in ''en keer het boek van Bas Haan over de Teeven-deal uit. Geen fraai beeld. Politiek als misleidingskunst. Dit keer door VVD-bewindslieden en de partijtop. Met premier Rutte voorop. Moraliteit is bij de VVD ver te zoeken. Zelfs de nul-procent kans van Rutte op een coalitie met de PVV is onbetrouwbaar. 'Mocht de PVV veertig zetels scoren, en het alternatief een coalitie met Roemer zijn, dan zal, met een beroep op de noodzaak, Ruttes standpunt vast weer gaan schuiven', waarschuwt Thomas van der Dunk vandaag in De Volkskrant.  Terug naar boven

Marc Chagall, De vioolspeler, 1912.

Maandag 30-01-2017

Vannacht regen, vandaag een grijze dag, miezer, later droog. Anderhalf uur sport en boodschappen op Oost. Weer komen er regels op in mijn gedachten, weer in het Duits, wie of wat stuurt dat? Ik zoek het op, want ik weet van wie het is. Paul Celan (1920 -1970).

BRUNNENGRÄBER IM WIND

es wird einer die Bratsche spielen, tagabwärts, im Krug,

es wird einer kopfstehn im Wort Genug,

es wird einer kreuzbeinig hängen im Tor, bei der Winde.

Dies Jahr

rauscht nicht hinüber,

es stürzt den December zurück, den November,

es gräbt seine Wunden um,

es öffnet sich dir, junger

Gräber-

brunnen,

Zwölfmund.

Het staat in de posthuum verschenen bundel 'Seepart' (1971). Ik kende het vrijwel foutloos uit mijn hoofd. Het probeert de loop van de tijd om te keren ('dit jaar ruist niet voorbij') vanf het einde en duwt December en November opnieuw tevoorschijn - op weg waarheen? Naar de bron? Een Brunnengräber graaft waterputten en misschien ook wel graven. Ook speelt iemand dagafwaarts op zijn altviool (steeds bij die eerste regel doemt het beroemde schilderij 'De vioolspeler' van Marc Chagall voor me op, net als Celan een Oosteuropese jood). Ook in Auschwitz speelde iemand altviool op het perron. Iemand roept het woord 'genoeg' terwijl hij op zijn kop staat, iemand hangt met gekruiste benen in de poort. Het lijkt een tafereel uit de hel. De hel van de concentratiekampen, vermoed ik, waar de ouders van Celan omgebracht werden terwijl hij zelf een Nazi-strafkamp ternauwernood overleefde, er wordt aan wonden gepeuterd tot ze (weer) opengaan voor jou, jonge graver naar bronnen, iemand die alle maanden van het jaar kermt.

De oorlog bleef Celan kwellen. Hij groeide uit tot een van de grootste dichters van het naoorlogse Europa. Vaak probeerde hij gedichten te maken als dingen ('Dinggedichte'), hard als stenen die niet uit zichzelf kunnen komen. Gedichten die geen pijn lijden en niet gemarteld kunnen worden. Celan maakte in 1970 een eind aan zijn leven door in Parijs vanaf een brug in de Seine te springen.

Nieuws van vandaag. Ik had het niet verwacht, maar de drie vrouwelijke rechters van de Surinaamse krijgsraad houden vandaag hun rug recht: het proces tegen president Bouterse over de moorden van december 1982 gaat verder. Op 9 februari moet de militair aanklager zijn strafeis uitspreken. Het Openbaar Ministerie vroeg eind juni vorig jaar de rechters de vervolging te staken. Volgens de NL-strafpleiter Spong is het alibi van de toenmalige legerleider vals en is het bewijs 'overstelpend', 'voldoende voor zeker twintig jaar cel'. Grote bewondering voor die rechters, maar ik vermoed dat de strafeis minimaal tot niks zal zijn. Hetgeen de rechters overigens niet bindt om geen hogere straf op te leggen.

Over de idiote Trump en zijn kwalijke inreisverbod zal ik het niet hebben. Terug naar boven

Still uit de animatie van de bewegingen in het heelal in Nature. Onze Melkweg zit in de Lokale Groep (rode cirkel) en beweegt globaal naar de Shapley Atractor toe (gele pijl).

Dinsdag 31-01-2017

Vanmorgen bericht de NRC over een artikel in Nature (zie hier) waarin de auteurs een 3D-weergave hebben gemaakt van de bewegingen van clusters van duizenden sterrenstelsels in het heelal. Eigenlijk een 4D-weergave, want de hele constructie beweegt binnen een gigantische kubus met ribben van 1.74 miljard lichtjaren. De bewegingen vinden plaats ten opzichten van de kosmische achtergrondstraling. Het bewegingspatroon is geweldig ingewikkeld. Je moet je alleen eens voorstellen hoe complex het bewegingspatroon van louter onze aarde is. Je neigt te denken: waarom vliegen we er niet af? Het is een resultante van:

- de aarde die om de zon draait met een snelheid van 100.000 km/uur

- de zon die om het centrum van onze Melkweg draait met 800.000 km/uur

- het Melkwegstelsel en zijn meer dan 40 naaste buurstelsels (de Lokale Groep) die door het heelal suist met 2 miljoen km/uur

- het heelal dat zelf uitdijt met een snelheid groter dan die van licht (300.000 km/s)

Dat alles levert een complex gekromde ruimtetijd op. Met de rekenkracht van supercomputers werd het allemaal ( behalve de uitdijing van het heelal) in beeld gebracht in een verbluffende animatie die je kunt downloaden: The dipole repellor. Alle bewegingen zijn de resultante van de materieverdeling in het universum en de zwaartekrachtpatronen die daarmee samenhangen. Veel stelsels, ook onze Lokale Groep, worden aangetrokken door een megazware supercluster - de Shapley Attractor - en bewegen van een hypothetisch gat, een leeg gebied met weinig materie en zwaartekracht vandaan. Dat is de Dipole Repellor (rechts in het plaatje).

De versnelde uitdijing van het heelal zit dus niet in de animatie, ik zei het al. Die versnelde uitdijing werd in 1998 ontdekt aan de hand van waarnemingen van supernova's. Dat die sneller is dan het licht is niet in tegenspraak met Einstein, bij wie de snelheid van een massaloos foton de maximaal mogelijke snelheid is, want die beperking geldt alleen in de ruimtetijd zelf. Het universum dijdt echter uit in iets - ja, wat? - en daar geldt de beperking niet. Als verklaring bedacht men het concept van donkere energie.

Onlangs heeft een internationale groep astronomen (de H0LiCOW-groep) met behulp van quasars een nauwkeuriger meting van de snelheid van expansie gedaan (lees hier). Die blijkt een stuk groter dan verwacht en is daarmee in tegenspraak met eerdere metingen door de Planck Observatory-satelliet. Als het resultaat klopt is het huidige model van het uitdijend heelal achterhaald en is nieuwe fysica nodig om het te begrijpen.

Het is vreemd gesteld met die versnelde uitdijing, die tamelijk plotseling begon toen het universum circa 8 miljard jaar oud is. Door de snelheid raken steeds meer delen van het heelal voorgoed buiten ons zicht.

Een grotendeels grijze dag met wat zonnige perioden. Ans heeft vandaag haar oppasdag bij Tessa thuis. Rond het middaguur maak ik een kuier door de binnenstad, juist tijdens zo'n zonnige periode. Het voelt haast lenteachtig. 's Middags lees ik het 'Staat van Nederland' (Prometheus, 2017), het kleine boekje - pamflet? vlugschrift - van Bas Heijne. Hij poogt velen een spiegel voor te houden, van beide kanten, dus zowel de verdedigers van de Verlichtingsidealen als degenen die de Contra-Verlichting vormen, de mensen die elkaar luidkeels verketteren in een door-gepolariseerd maatschappelijk debat. Een pueriele neiging volgens een begrip van Huizinga, een houding die weer opduikt. Denk aan Trump en Wilders, maar ook aan Rutte en anderen, fact-free debatteren, toepassen van trucs en het bewust kleineren en vernederen van tegenstanders. Een tartende kinderachtigheid. Ik bezondig me er ook wel eens aan, moet ik eerlijk erkennen, als het over Europa, globalisering en immigratie gaat - een houding die niets oplost. Contra-productief. Een waardevol betoog, dat boekje van Heijne. Terug naar boven

Vanmorgen even aan boord gekeken.

Woensdag 01-02-2017

De laatste wintermaand gaat in. Het is een grijze dag. De temperaturen liggen flink hoger dan normaal. Maar de langetermijnvoorspellingen laten zien dat februari halverwege de maand een nieuwe vorstperiode kan brengen. Even na tien uur rijden we naar Numansdorp om na de regens van de laatste dagen even bij de boot te kijken (foto hierboven). Er is enige lekkage, we verwisselen de natte handdoeken in de garderobekasten voor droge. Verder is alles in orde. Groot is het vaarverlangen.

Nog verkeer ik in de sfeer van de poëzie van de dichter Paul Celan. De Utrechtse hoogleraar Duitse letteren Ton Naaijkens vertaalde al zijn gedichten. Het lijvige 'Verzamelde gedichten' verscheen, mogelijk gemaakt door een subsidie van het Goethe Instituut, in 2003 bij Meulenhoff en is alleen nog antiquarisch te verkrijgen. Duur, omdat het inmiddels zeldzaam is. Het is me gelukt en sindsdien moet ook de voorbereiding van mijn  interview met Tessa de Loo op de 18e van deze maand (Gorcums Museum, 16.00 uur) ervoor wijken. Meer dan 900 bladzijden inclusief aanhangsels, bijlagen en registers. Alleen aan poëzie al 800 pagina's met moeilijk toegankelijke verzen. De uitgave is zoals het hoort bij vertalingen: links het Duits, rechts de vertaling.

Een voorbeeld. In 1948 ontmoette de verweesde joodse dichter, overlevende van een Nazi werkkamp, naar Wenen gevlucht voor de communistische machtsovername in Roemenië, de zes jaar jongere dichteres Ingeborg Bachmann (1926 - 1973). Ze werden verliefd; het begin van een tragische verhouding die met lange onderbrekingen tientallen jaren duurde. Celan was zwaar getraumatiseerd door de oorlog. In een paar dagen schreef hij het gedicht 'In Ägypten'.

De titel refereert meteen aan de overlevering van de uittocht uit Egypte van het volk Israël, maar betreft niet de vlucht maar situeert het gedicht nog in Egypte, in de ellende. Celan schrijft niet over zijn nieuwe geliefde, hij legt zichzelf negen geboden op. Geen tien. Hij moet drie vrouwen met Joodse namen vertellen dat hij bij haar sliep, hen als het ware ontrouw was, haar niet verzwijgen hoe mooi die vrouwen vroeger waren en zijn nieuwe geliefde mooi maken met de pijn om hen (hoe moet dat?). De drie namen herinneren aan de namen van de twee vrouwen in Celans beroemdste gedicht over de Shoah 'Todesfuge': Margarete en Sulamith. Het is duidelijk dat de vrouwen tijdens de Holocaust vermoord werden en tegen welke huiveringwekkende achtergrond zijn nieuwe liefde zich afspeelt. Hij wil zichzelf echter dwingen een drempel over te gaan. De dramatische liefdesgeschiedenis van Celan en Bachmann zal later uitwijzen dat het hem niet gelukt is. Terug naar boven

Donderdag 02-02-2017

De gemiddelde wereldtemperatuur in de lagere atmosfeer lijkt in afgelopen januari alweer terug te veren van de winterdip. De afwijking van het gemiddelde over de periode 1981 - 2010 is + 0,30 graden Celsius (zie hierboven). Sinds 2012 is hij daar nooit meer onder geweest.

Hoe is het ondertussen met Trump en het klimaat? Een week geleden dreigde dat de Climate Change-pagina van het EPA (US Environmental Protection Agency) op last van de nieuwe regering zou verdwijnen, maar hij is er nog steeds. Wel heeft het Witte Huis de medewerkers een spreek- en publicatieverbod opgelegd; sedertdien staat er niets nieuws op de pagina. Maar de medewerkers richtten 'pirate-accounts' op waar ze nieuqwe wetenschappelijke rapporten publiceren en van leer trekken tegen de klimaatsceptici die onder Trump opeens aan de macht zijn gekomen. De Republikeinen hebben ondertussen een wetsvoorstel ingediend bij het Congres om de financiering te beëindigen van het IPCC, het UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) en het Green Climate Fund.

Vandaag geen zin in verder Trump bashing. Het is zacht met redelijk wat zon. Anderhalf uur sport zonder Anna; ze moet naar de mondhygiëniste. 's Middags verder met de lectuur van Tessa de Loo's 'Een varken in het paleis'. Vanavond maakt Ans verse mosselen klaar met witte wijn, veel knoflook en peper. Terug naar boven

Artists' impression van asteroïde BS32.

Vrijdag 03-02-2017

Op 30 januari werd hij ontdekt en op 2 februari passeerde hij onze planeet op een afstand van 160.000 kilometer. Halverwege de afstand aarde - maan. Een asteroïde (of meteoriet), die de naam BS32 kreeg, met een doorsnede van 11 tot 24 meter. A near miss in kosmisch opzicht van een stuk ruimtepuin, nauwelijks een paar dagen nadat we het ontdekten. Het rotsblok dat in 2013 boven de Siberische stad Tsjeljabinsk ontplofte, had hetzelfde formaat. Er raakte 1500 mensen gewond door kapotstringende ramens. Ook die inslag zag niemand aankomen.

Astronomen zijn er tegenwoordig vrij zeker van dat ze bijna alle grote asteroïden in onze buurt geïnventariseerd hebben. Dat zijn de stukken die groter dan een kilometer in doorsnede zijn en bij een inslag tot een ramp met miljoenen doden leiden. Daarvan heeft er geen een ramkoers met de aarde. Maar van de kleinere weten we nog maar een zeer klein deel. Die verschijnen volkomen onverwacht en dan is geen defense. Gelukkig is de kans op een inslag heel erg klein en als de aarde getroffen word, is het meestal in zee.

De dag begint grijs maar later verschijnt de zon. We maken een lange wandeling over de wallen. Curieus nieuws: sinds een paar dagen laait het geweld in Oost-Oekraïne op. De goede verstandhouding tussen Trump en Poetin heeft een grillig karakter: de nieuwe VN-ambassadrice Nikki Haley zegt in haar maidenspeech in de Veiligheidsraad dat de sancties  tegen Rusland vanwege de annexatie van de Krim pas worden opgeheven als Moskou het schiereiland teruggeeft aan Oekraïne. Dan zullen ze lang in stand moeten blijven!

De nieuwe Trump-regering is dan toch begonnen met het schrappen van referenties op de EPA-website dat het verstoken van fossiele brandstoffen de planeet opwarmt. Zie hier. 'Obama's legacy is being wiped away', zegt Brian Kahn op Climatecentral.org. De veranderingen op de site koppelen klimaatverandering los van kooldioxide-vervuiling in de atmosfeer, een koppeling die wetenschappelijk buiten twijfel staat.

Ander klimaatnieuws: artsen moeten bij meningitis (hersenvliesontsteking ook aan het usutu-virus denken, melden onderzoekers in Eurosurveillance, een Europees tijdschrift over infectieziekten en epidemiologie. Het usutu-virus werd voor het eerst geïdentificeerd in 1959 Zuid-Afrika en leeft vooral in Noord-Afrika. Het wordt verspreid door steekmuggen en tast met name vogels aan. In 2001 werd het gesignaleerd in Oostenrijk en in 2009 in Italië. Vorig jaar werd het ook in Nederland aangetoond bij 15 dode merels. Die uitbraak zou volgens de onderzoekers samenhangen met het uitzonderlijk warme weer in september en de zachte winter die erop volgde. Daardoor breiden de steekmuggen hun gebied uit naar het noorden.

Rustige middag. Donkere wolken trekken over en verdwijnen ook weer. Ik lees verder in het Byron-boek van Tessa de Loo. Onze oude vriend Herman U. komt gezellig langs op de thee. Terug naar boven

Gemiddeld niveau van de zeespiegel op aarde 1993 - 2016, gemeten door satellieten. (Bron: Universiteit van Colorado)

Zaterdag 04-02-2017

Die Sorge des Hausvaters. Ditmaal niet het vreemde wezentje Odradek maar een bericht in de media: de firma Nefit waarschuwt voor brandgevaarlijke CV-ketels. De branderkleppen zouden na onderhoud niet altijd goed worden vastgezet. Daardoor kunnen onderdelen smelten. Ojé, wij hebben zo'n ketel van Nefit! Maar is het er een van het type TopLine? Op de website van Nefit staat dat je aan het type-plaatje bovenop het toestel kunt zien of het er een is. Ons toestel staat in de meterkast. Ik zie er bovenop geen typeplaatje. Misschien moet je de kap eraf halen? Na enig zoeken lukt dat, maar geen plaatje. Hm. De eerste aanwijzing dat we een ander toestel hebben. Achter het klepje van het bedieningspaneel zit een papiertje: wij hebben een ProlLne HRC 24, een jongere ketel. Opluchting.

Harde feiten. Satellietmetingen van de Universiteit van Colorado (zie hierboven) laten zien dat sinds de start in 1993 het gemiddelde niveau van de zeespiegel op aarde met ruim 8 centimeter zijn gestegen. Over 24 jaar, circa 3,5 mm per jaar. Dat lijkt weinig. Over het verleden zijn diverse reconstructies gemaakt op basis van peildata. Die hebben het nadeel dat ze aan land staan en dus de stijging of inklinking van de landmassa zelf niet meten en ook niet de invloed van af- en aanlandige winden. Bovendien zijn peilschalen ongelijk verdeeld over de wereld. Daarom gebruiken andere onderzoekers gegevens die ze ontlenen aan kustsedimenten. Satellietmetingen zijn  dus beter. Hieronder zie je de gegevens van een achttal reconstructies in een grafiek.

8 reconstructies van zeespiegelcurves, aangevuld met satellietdata (zwart) vanaf 1992 (grafiek: Klaus Bitterman)

 Hoe verder terug in de tijd, hoe groter de verschillen. Toch kun je eruit opmaken dat de zeespiegels in de wereld sinds 1870 met 240 - 290 mm zijn gestegen. Daar zijn drie oorzaken voor: warmer zeewater zet uit en neemt meer volume in, en smeltend landijs (bijvoorbeeld van de Groenlandse ijskap). Zeeijs ligt al in zee en verhoogt bij smelten de zeespiegel niet. Ook het oppompen van grondwater voor irrigatie van landbouwgebieden maakt de zeespiegela hoger.

Op basis van grondboringen in oude kustgebieden zijn reconstructies gemaakt die nog verder teruggaan. Het niveau lag in die reconstructies 20.000 jaar geleden zo'n 120 meter lager dan nu. In die periode kwamen we uit de laatste IJstijd en warmde de wereld op. Dat was dus met een overall snelheid van 6 mm/jaar, als ik goed reken. Met de huidige 3,4 mm/jaar zou het dus niet meer zo snel stijgen. Maar de stijging toont over die lange periode grote variaties. Een S-vormige curve. Aanvankelijk, dus na de laatste ijstijd, ging het langzaam en van 14.000 tot 7000 jaar geleden weer erg snel. Dat kwam door het versneld afsmelten van de grote hoeveelheden achtergebleven landijs van de ijstijd. Vanaf circa 7000 jaar geleden steeg de zeespiegel mondiaal vrijwel helemaal niet meer om pas de laatste 150 jaar weer een zekere versnelling te ondergaan (lees hier hier mijn blogpost met grafieken van 2011 uit Ashkelon, Israël).

Rustige middag, waarin het gaat regenen. We passen op baby Lina-Mae zodat Tessa & Jeff met Vajèn naar de bioscoop kunnen. Ik ben ontroostbaar, de schattige baby wordt eenkennig en lacht niet meer naar me. Wel naar Ans natuurlijk, die ze vaker ziet (foto hier).

De USA toont dat de scheiding der machten nog steeds een stabiliserende factor is. Een federatieve rechter in Seattle schort het inreisverbod op. Ongrondwettig. Trump twittert boos: 'The opinion of this so-called judge, which essentially takes law-enforcement away from our country, is ridiculous and will be overturned!' Hij gaat in beroep. Terug naar boven

Gisteravond regende het.

Zondag 05-02-2017

Gisteravond regen. Verdomde melancholie die me dan opbreekt. Tot voor kort had ik nooit zoveel last van het weer. Het weer is voor de boeren, zei mijn vroegere echtgenote altijd. Precies. Maar niet nu. De zoetgevooisde balladen van Lula Pena, die ik opzet, bieden geen enkel soelaas.

In mijn dromen vannacht steken we met de boot over van Denemarken (Thyborøn) naar Holland. In een storm, net als destijds in 2005, toen we in een noordwesterstorm platsloegen door een monstergolf (het verhaal staat hier). Ook in mijn droom loopt het goed af.

Vanmorgen droog, maar de zon schijnt vrolijk. Hetgeen onmiddelijk mijn stemming verbetert. Met plezier lees ik 'Een varken in het paleis' van Tessa de Loo uit (Arbeiderspers, 1998). De beschrijving van haar reis in het voetstpoor van 'de sanguine melancholicus' Lord Byron door het pas ontsloten zuiden van Albanië is boeiend, niet in de laatste plaats door de vaak hilarische tegenslagen en ontberingen. Zowel de reis van de romantische dichter als de hedendaagse schrijfster voeren tenslotte naar het verlopen stadje Tepelenë, naar het paleis van Ali Pasja (1741 - 1822), de lokale Turks- Ottomaanse potentaat die er leeft in de weelde van de rijke inkomsten die hij onder de arme boeren genereert. Van de sultan in Constantinopel trekt hij zich weinig aan, tot die hem in 1822 verslaat en onthooft. Leuk is dat we die lokale potentaat diverse keren zelf tegenkwamen, onder andere toen we in 2009 de ruïnes van het Romeinse Butrint bezochten, zuidelijk van de havenstad Sarandë (lees hier). Vlakbij aan de kust zagen we de resten liggen van een burcht die hij aan het Vivarit Kanaal bouwde.

Maar als De Loo tenslotte bij het paleis arriveert, is er nauwelijks iets van over. Het werd na de dood van Ali Pasja met de grond gelijk gemaakt door de zegeveierende sultan. Op die plaats ziet De Loo slechts een varken in de modder wroeten tussen de krotten van de straatarme mensen. Ook dit boek kreeg nogal wat kritiek te verduren. 'Gebrek aan diepgang', '' quasi-intelectueel geneuzel', schreef Odile Jansen destijds in Trouw. Een te hard oordeel, vind ik. Met name over de intrigerende figuur van de dichter van het beroemde Childe Harold kom je heel wat te weten. Een dichterlijke en misantrope man die volgens De Loo al heftig leed aan bestaanswalging. 'Eerder een "modern" mens dan de stereotiepe romanticus waarvoor hij doorgaat'.

Buiten is het zonnig, zacht omfloerst schijnt de zon door lage dunne wolken. Veel wandelaars over de sluis, en een gids met een groep toeristen.

Een Amerikaans federaal hof van beroep wijst de eis van Trump af om de opschorting van het inreisverbod direct ongedaan te maken. Leve de rechtstaat. De inhoudelijke toetsing moet overigens nog komen. De gang van zaken laat zien hoe impulsief en met hoeveel improvisatie de nieuwe president te werk gaat.

Strak ga ik met bus en trein naar Amsterdam; daar is in Artis & Amicitiae de jaarlijkse nieuwjaarsborrel van de VVL, de Vereniging van Letterkundigen. Altijd een vrolijke bijeenkomst. Terug naar boven

Op denieuwjaarsborrel van de Vereniging van Letterkundigen in Arti & Amicitia.

Maandag 06-02-2017

Met de bus naar Utrecht, met de trein naar Amsterdam CS, het openbaar vervoer werkt adequaat en snel. In de bus zitten we met zijn drieën maar de trein is vol. Jongelui vooral. Ik van de gesprekken op, ze praten over hun studies en wat ze later willen gaan doen. Op het stationsplein staat tramlijn 1 te wachten. Op het Spui stap ik uit en loop naar het Rokin, daar is het grote, statige pand van Arti & Amicitia.

Eerst begeef ik me naar de bar om met een glas wijn in de hand rond te kijken. Het is half vijf en vol. Druk pratende, lachende en drinkende mensen, veelal van dezelfde oudere generatie als ik. Wonderlijke types zie je daar! Verderop aan de bar staan twee identiek geklede dames van dwergformaat met rode jasjes en mutsen (foto hierboven), ik herinner me ze van de vorige keer. Ze praten met een heer met een streng Aziatisch uiterlijk; hij lijkt op een Kirgies of daarontrent. Iemand vertelde me vorige jaar dat die dwergdames allebei miljonair zijn. Dat gebeurt nu ook, als de dames weg zijn komt de Kirgies naar me toe en zegt: weet u dat ze allebei miljonair zijn?

Ik maak een kuierronde door de zaal. Op het biljart staan rijen glazen rode en witte wijn en hapjes. Aan de wand hangt een mooi schilderij van Breitner, Amsterdam in de sneeuw (foto hieronder).

Tijdens de nieuwjaarsborrel van de Vereniging van Letterkundigen in Artis & Amicitia. Linksboven een schilderij van Breitner.

Onderweg zie ik enkele bekende gezichten, BN'ers, zoals Wim T. Schippers. Wat een verbazend klein mannetje. En Nico Dijkshoorn, als ik me niet vergis. Maar de meeste mensen ken ik niet. Ik keer terug naar het achterste deel van de zaal en leun tegen de bar. Laten ze maar op mij af komen. Inderdaad, een onbekende grijsgelokte heer loopt op me af om me de hand te schudden. 'Ik ken je', zegt hij 'sorry'. Voor ik kan antwoorden loopt hij door. Daarna komt een dame van iets jonger leeftijd in een bontgekleurde jurk naast me staan. We heffen het glas en klinken. 'Alles is serendipiteit', zegt ze en kijkt me veelbetekenend aan.

'Aha', antwoord ik, 'Pek van Andel. Alles wordt bij toeval ontdekt.'

Maar Pek, die kent ze niet.

We raken voor twintig minuten in een geanimeerd gesprek. De dame is vertaalster. We praten over Vestdijk. Dan zegt ze dat ze maar weer eens verder gaat. Naast me zie ik een bekende PvdA-coryfee, maar ik kan niet op zijn naam komen. Er staat een drom mensen om hem heen. Hij wordt belaagd door weer zo'n grijsgelokte man. 'Felix', zegt hij - o ja, natuurlijk, Felix Rottenberg - 'Felix, je kent mij niet maar ken je het museum in Elburg?'

'Zeker', zegt Rottenberg, 'ik ben er pas nog geweest.'

Even later komt er weer een grijze dame naast me staan. We klinken. Zij is ook al vertaalster, van reisboeken uit het Duits. Als ik me na tien minuten omdraai om twee glazen wijn te bestellen, is ze opeens weg. Maar er komt een nieuwe. Of ze een glas wijn wil, vraag ik en knik naar de twee glazen in mijn handen. Jawel. Ze is geen vertaalster, maar schrijfster van pedagogische boeken. We hebben onder al het geroezemoes om ons heen een aangenaam gesprek. Schrijft u ook? Jawel, enzovoorts.

Na een boeiend halfuur gaan we ieder ons weegs. Ik besluit nog maar eens een rondje door de zaal te trekken. Zijn er nog andere BN'ers? Bij het biljart met de rijen glazen ontmoet ik een man en een vrouw die filmscenario's schrijven. We raken aan de praat en op zeker moment vertel ik van mijn boek over Jansen Steur. Dat is nou ook toevallig, zegt de man, ik dacht juist pasgeleden een filmscenario over die zaak te maken. Hij zal contact met me opnemen. Ik dwaal verder, drink nog wat en meen ik in een diva-achtige dame in een groepje mensen Adèle Bloemendaal te herkennen, maar dat kan helemaal niet, die is pasgeleden overleden. Het is duidelijk tijd om naar huis te gaan.

Terug volg ik de middelen van het openbaar vervoer in omgekeerde volgorde. Wachten hoef ik nauwelijks. Alleen op het Jaarbeursplein in Utrecht duurt het een kwartier voordat de Q-liner van Arriva aan komt rijden. Bij het busperron ernaast staan twee kinderen, een tengere jongen en een dik meisje van naar schatting vijftienjarigen. Ze dragen clubsjaals en drinken bier en zingen met galmende stemmen. Komen zeker van het FC Utrecht stadion. 'Joden die branden het best', versta ik. Ik stap in de bus. Thuis is Nieuwsuur al begonnen.

Vanmorgen begint een grijze maar droge dag. Binnen enkele dagen zal het 's nachts gaan vriezen. We gaan getrouw anderhalf uur sporten op Oost. Daarna gaat Anna naar Tessa om te helpen, want ze is grieperig.

In De Volkskrant beklaagt Alexander Pechtold zich erover een tweet van Geert Wilders, waarin hij samen met 'Hamas-terroristen' demonstreert voor invoering van de sharia in Nederland. Een gefotoshopte foto, wat kinderachtig van Wilders. Ik wil die foto wel eens beter zien, maar dan staat er op scherm ineens 'Het volgen van @geertwilderspvv en het weergeven van de Tweets van @geertwilderspvv is voor jou geblokkeerd'. Hè? Ik herinner me niet ooit op die Twitterpagina te zijn geweest. Enfin, laat ik het maar als een onderscheiding opvatten. Terug naar boven

Versteende moddrsedimenten in het Gale kratermeer op Mars )foto: Curiosity NASA)

Dinsdag 07-02-2017

Vanmorgen een storing bij mijn webhoster Maakum. Het lukt niet om de actuele weerfrontenkaart op de site te zetten. In beeld verschijnt de mededeling 'Wijzigen afbeelding is milsukt. Je hebt niet genoeg serverruimte'. Maakum heeft een gegevens-pagina waar je kunt zien hoeveel serverruimte je hebt (daar is overigens nooit gebrek aan). Maar daar staat onder schijfruimte: 'ERROR Berekening niet mogelijk (deze berekening kan vertraagd zijn)'. Hm. Ik stuur een mailtje met de vraag het snel op te lossen. Gek genoeg kan ik wel gewoon een nieuwe blogpost aanmaken. Het geldt kennelijk alleen voor afbeeldingen. Zo'n weerkaartje is overigens maar 131 kb.

Anderhalf uur later krijg ik antwoord van een medewerker: 'Ik heb het opgelost. De berekening van de schijfruimte was helaas misgegaan'. Het werkt weer.

Nieuws van Curiosity, het Marswagentje dat sinds 2011 in de grote Marskrater Gale de bodem onderzoekt. Daar vond het sedimenten van oude meren (foto hierboven), 3,5 miljard jaar oud, waar misschien ooit micro-organismen hebben geleefd. Maar er is een probleem: in die sedimenten werden door Curiosity nooit carbonaten gevonden, afzettingen van koolstofmineralen in versteende modderlagen zoals in meren op aarde. Dat is een aanwijzing dat er nooit een CO₂-rijke atmosfeer op Mars was en dus geen broeikaseffect om voor een voldoende hoge temperatuur te zorgen om water vloeibaar te laten zijn. Zonder vloeibaar water kan leven niet ontstaan, is de algemene opvatting. Toch zijn er overstelpende aanwijzingen dat er water stroomde en dat de rode planeet rivieren, delta's en grote meren heeft gehad. Welke bestendige warmtebron heeft dat water vloeibaar gemaakt en gehouden? Zeker blijkt uit de verhouding van isotopen in de Mars-atmosfeer dat die ooit veel dikker is geweest.

NASA publiceert een nieuwe studie van de sedimenten van een evidente meerbodem met behulp van de spectrometers van het Marskarretje. Die levert ten ene male te weinig carbonaten op. Bovendien scheen de zon 3,5 miljard jaar geleden een derde minder heet dan tegenwoordig. Het kan aan het oppervlak nooit warm genoeg zijn geweest om het bestaan van vloeibaar water mogelijk te maken. Het raadsel blijft voorlopig onopgelost.

Er breekt een grijze dag aan. Het regent licht. Anna heeft haar vaste oppasdag bij Tessa thuis.

In het nieuws een stuitend verhaal over de Saydnaya-gevangenis bij Damascus. Van 2011 tot 2015 zijn hier circa 13.000 mensen door het Assad-regime zonder meer opgehangen, aldus het Rapport 'Human Slaughterhouse' van Amnesty International. Het onderzoek is mede gebaseerd op 84 getuigenissen van onder andere voormalige bewakers en leidinggevenden in die gevangenis. Verder was sprake van onmenselijke omstandigheden door middel van marteling en het systematisch onthouden van eten, drinken, medicijnen en medische zorg, aldus Amnesty. Naar alle waarschijnlijk gebeurt het allemaal nog steeds. Zo kennen we hem weer, Assad de slachter, hoe kan hij ooit onderdeel uitmaken van een oplossing voor Syrië? Minister Koenders gaat het rapport aankaarten bij de Veiligheidsraad en de VN-Mensenrechtenraad.

Aantallen slachtoffers nemen sneller toe dan de aantallen ellendige heersers. Wet van toename van ellende. Ze doen het op verschillende manieren. Poetin in Rusland gebruikt graag vergif, zoals in 2006 bij de voormalige veiligheidsagent en dissident Aleksandr Litvinenko. Zijn nieuwste slachtoffer is waarschijnlijk de oppositie-politicus Vladimir Kara-Moerza, die gisteren met een acute, onbekende intoxicatie in een Moskous ziekenhuis werd opgenomen en in een kunstmatig coma wordt gehouden. Twee jaar geleden gebeurde het ook al. Poetin de gifmenger, vriend van Donald Trump.

Er kan ook nog gelachen worden. GeenPeil is op eigen verzoek van de Stemwijzer gehaald. De partij van Jan Dijkgraaf heeft immers helemaal geen standpunten om weer te geven. De partij wil dat de volksvertegenwoordigers op alle niveaus permanent de kiezers raadplegen over wat ze moet stemmen. Tja. Gisteravond heb ik ook eens de Stemwijzer ingevuld. Tot mijn stomme verbazing kwam Artikel 1 van Sylvana Simons bij mij op plaats 1. Curieus, maar ik ga niet op haar stemmen. Gelukkig was Groen Links een goede tweede.

De hele middag miezerregen buiten. Bezig met een overzicht van het oeuvre van Tessa de Loo voor het interview volgende week zaterdagmiddag in het Gorcums Museum. Wist je dat Maarten 't Hart haar roman 'Meander' (1986) destijds 'één van de meest anti-feministische boeken die ik de laatste tijd gelezen heb' vond? Toch maar lezen dus. Ik heb hem voor een paar euro bij een online-antiquariaat besteld. Terug naar boven

Vanmorgen even aan boord geweest.

Woensdag 08-02-2017

Voor alle zekerheid een nieuw Klein Vaarbewijs 2 aangevraagd bij Vamex. In april word ik 70 en vroeger verliepen ze op die datum. Dat is niet meer, de geldigheidsduur is onbeperkt maar in het buitenland weten ze dat niet. Op de nieuwe staat geen verloopdatum meer. Overigens heeft in twintig jaar nog geen enkele autoriteit naar dat bewijs gevraagd; wel naar ons ICP (eigendoms bewijs boot) en ICC (internationaal vaarbewijs). De laatste bestaat niet meer apart; het Klein Vaarbewijs 2 is nu identiek ermee.

Vanmorgen de reactie van Vamex. Ze willen dat ik behalve mijn huidig vaarbewijs en een pasfoto, ook een kopie opstuur van mijn paspoort. Daar heb ik niet zoveel zin in: met kopieën van paspoorten wordt veel identiteitsfraude gepleegd. Bovendien heeft Vamex die check al verricht bij het huidige vaarbewijs. Dus dat schrijf ik ze per email terug. 's Middags krijg ik een wat bits antwoord: 'Indien u geen kopie van uw geldig legitimatie opstuurt met uw aanvraag ,dan krijgt u alles weer retour. Wij adviseren u dan een kopie per mail te versturen of een kopie bij de aanvraag waarvan de BSN nummer zwart gekleurd is en dwars over de kopie geschreven is dat dit alleen voor Vamex is bestemd. Na de verwerking van uw aanvraag wordt dit vertrouwd vernietigd.'

OK, dan zal ik de kopie sturen met doorgehaald BSN-nummer en dwars over de kopie 'kopie alleen voor Vamex'.

In een opinie-artikel in Die Welt komt Ayaan Hirsi Ali  onder de titel 'Das Amerikanische Islam-Problem' op voor het inreisverbod voor moslims van Trump. Ze steunt het verbod echter niet in zijn huidige vorm ('te breed'), maar vindt wel noodzakelijk dat de VS het islamitische terrorisme willen aanpakken met strengere contrôles aan de grenzen. Daar heeft ze een punt, alleen is genoegzaam bekend dat zoiets verre van eenvoudig is. Hoe doe je dat? Een mentaliteit kun je niet scannen. Dergelijke contrôles zullen altijd mazen kennen en nooit 100% waterdicht zijn. Overigens ben ik zeer benieuwd naar de beroepsprocedure die Trump heeft ingesteld. Drie (op beide partijen kritische) federale rechters hielden gisteren een hoorzitting, die live werd uitgezonden door Amerikaanse nieuwszenders. De belangstelling was groot: alleen al op YouTube volgden op het hoogtepunt meer dan 135.000 mensen de woordenwisseling. De Amerikaanse democratie werkt. Maar qua uitspraak kan het nog alle kanten op.

Vanmorgen is het klil, grijs en wat miezerig. We rijden even naar Numansdorp. Onderweg lichte motsneeuw. Aan boord enige lekkage van de regens dit weekeinde. We wisselen de natte handdoeken in de garderobekast voor droge. Verder alle in orde. Op de terugweg doen we boodschappen in het Piazza Center.

Rustige middag, niets te melden. Terug naar boven

Donderdag 09-02-2017

'De terugkeer van de Griekse crisis', koppen de media sinds het IMF heeft uitgesproken dat de Grieken nooit in staat zullen zijn om hun enorme schuldenlast af te betalen. In zo'n situatie verbieden de eigen regels het IMF om nog verder financiële steun te verlenen. De Griekse crisis is natuurlijk nooit weggeweest, alleen steeds weer op de lange baan geschoven. Onder invloed van Duitsland en Nederland weigeren de eurolanden om de Grieken echt te helpen door substantiële delen van die oninbare schuld vrij te schelden. Dan zou er immers een precedent zijn voor andere zuidelijke lidstaten. De steun aan Tsipras is onder de kiezers tot een minimum gedaald en hij weigert om de bevolking nog meer draconische bezuinigingen op te leggen: verdere verlaging van de pensioenen en verdere verbetering van de belastinginning. Bovendien heeft de linkse premier geen cent over om de economie te stimuleren. Impasse?

Het is de vraag of het IMF opnieuw kan/wil bijspringen door de schuldaflossing nog eens op langere baan te schuiven. Onvermijdelijk schuift de eurozône op naar verdere integratie: een begrotingsunie en het verschuiven van geld van noord naar zuid. Herstel van een van de grote fouten bij de start van de euro. Dijsselbloem zegt dat we zonder het IMF zelf ook geen geld aan de Grieken meer geven. Griekenland uit de euro zetten is inderdaad een optie, maar dan zijn we ons geld in elk geval kwijt en wie wil in deze tijd van BREXIT ook nog een GREXIT, met de grote kans dat de EU uit elkaar valt?

We hebben zelf ook boter op ons hoofd. Dat bleek uit de Panama Papers en gisteravond uit een uitzending van Zembla. Ons land geeft eneorme belastingfaciliteiten aan multinationals. Griekse bedrijven vestigen zich hier statutair (een brievenbusfirma) en betalen aan de noodlijdende Griekse staat totaal geen belasting. Ons overigens ook niet, ze sluizen alles door naar tropische belastingparadijzen. Dat moet afgelopen zijn.

Klavernijd. Een geestig neologisme voor de volgende editie van de dikke Van Dale. Volgens mij werd het voor het eerst een dag of veertien geleden gebruikt voor de jaloezie bij de andere linkse partijen door Thijs Niemandsverdriet op BNR Nieuwsradio: 'Klavernijd. De jonge GroenLinks-leider trekt volle zalen. Hij staat goed in de peilingen. Op Facebook wordt de deur platgelopen. (...) Klaver maakt een serieuze kans om zijn partij op 15 maart de grootste op links te maken.' Sinds Groen Links de steun aan de uitslag van het Oekraïne-referendum introk (door een stemming op het congres) kan ik weer op hem stemmen. Pardon, niet op hem zelf, ik breng een voorkeurstem uit op Liesbeth van Tongeren.

De dag is grijs. Heel lichte motsneeuw dwarrelt rond onze hoofden. We tijden naar Oost voor de vaste routine van anderhalf uur fitness-training. Sinds we in oktober er weer mee startten is onze conditie behoorlijk vooruitgegaan; het is goed te merken.

De rest van de dag blijft het droog. Nog 2,5 maand voor we weer gaan varen.

Ik vond het al opmerkelijk dat hij zo kalm bleef sinds de hervatting van het strafproces wegens de Decembermoorden 1982, Bouterse, president en drugscrimineel. Iedereen zat te wachten op de strafeis, maar vandaag komt de aap uit de mouw: het Openbaar Ministerie had tot dusver verzwegen dat het afgelopen maandag in beroep was gegaan. De nabestaanden vermoeden dat procureur-generaal Badjnath-Panday, de hoogste baas van het OM, onder druk is gezet door de regering-Bouterse om alsnog beroep in te stellen. Opnieuw moet het Surinaamse Hof van Justitie zich uitspreken en 'verwacht wordt dat dit nog maanden gaat duren omdat er in Suriname een tekort aan rechters is.' Herhaling van zetten? Al eerder sprak het Hof uit dat de rechtszaak doorgang moest vinden en de vraag is of de Surinaamse wet deze nieuwe beroepsmogelijkheid überhaupt kent. Bouterse heeft in elk geval tijd gewonnen. Terug naar boven

Vrijdag 10-02-2017

Zeer attent: Emmy van Boekhandel De Mandarijn komt gisteravond even de nieuwe roman 'Liefde in Pangea' van Tessa de Loo langsbrengen. Mooi op tijd voor het interview volgende week zaterdagmiddag (zie hiernaast); genoeg tijd om het te lezen.

Altijd weer zijn autoritaire religieuze leiders intolerant tegen kennis en wetenschap. In de Middeleeuwen waren het katholieke autoriteiten die dat deden, zoals in het geval van Galileï. Door wetenschap valt de godheid uit de hemel en dat tast de positie van leiders en priesters aan. Voor de Middeleeuwen werd het goed beschreven in het prachtige boek "The Closing of the Western Mind. The Rise of Faith and the Fall of Reason", een rijke monografie van de Britse historicus Charles Freeman (Vintage books, 2005). Ik schreef er hier in 2009 over. De bekende Dominicaanse theoloog Thomas van Aquino sprak in de 13e eeuw de woorden 'SAPIENTIAM SAPIENTUM PERDAM' ofwel "Ik zal de wijsheid van de wijzen vernietigen".

Nu drukt de Turkse president Erdogan zijn voetsporen. Hij heeft op de Turkse scholen de evolutieleer van Charles Darwin recent uit het lesmateriaal geschrapt. 'Intussen wordt tijdens het godsdienstonderwijs de islamitische jihad (‘heilige oorlog’) uitgelegd, onder het mom van wat de regering ‘waardenlessen’ noemt', schrijft Elsevier.  Het gevolg is een brain drain. 'Hoogopgeleide Turken pakken hun koffers', schrijft Lucas Waagmeester op NOS Nieuws. Wetenschappers en afgestudeerde studenten proberen te migreren van Turkije naar andere landen. De Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië hebben hun voorkeur. Alle reden om onze eenheid en Westerse waarden in stand te houden. Daaronder ook het asielrecht.

Vannacht vroor de haven halfdicht; er was matige vorst. Vanmorgen is het grijs en er valt lichte sneeuw die nét blijft liggen. Het eerste nieuws op televsie is de verwerping door rechters in Californië van het beroep van Trump tegen de opschorting van zijn inreisverbod.

Verrast sta ik op de wegschaal: hij wijst 79 kilo aan. Voor het eerst in decennia onder de 80! Naar ik mag aannemen het resultaat van meer lichaamsbeweging en minder calorie-inname. (Ook nauwelijks alcohol, Johannes C!) Maar we hebben een culinair weekeinde voor de boeg.

Met de post arriveert nu ook de nieuwe roman van De Loo; ik heb er nu twee. Derhalve breng ik er eentje terug naar De Mandarijn. Het boek mag overigens vanaf a.s. woensdag verkocht worden. Ook loop ik naar het postkantoortje van de  Coöp in de Westwagenstraat om de bescheiden voor de aanvraag van mijn nieuwe Vaarbewijs op te sturen naar de Vamex. Maar dat kantoortje is nu ook opgeheven; nergens in de binnenstad kun je nog post laten frankeren! Je moet helemaal naar Oost of naar het Piazza Center. Wat beloofden de aanhangers van de privatisering en marktdenken ook weer: lagere prijzen, betere dienstverlening. Kwam niks van terecht bij de post, de was PTT vroeger veel beter. Overal had je brievenbussen, zes postbestellingen per week en veel kantoren. Maar van ceteris paribus was geen sprake; de andere kant is natuurlijk dat weinigen meer briefpost versturen. Het zijn vrijwel alleen maar online-bestellingen.

Rustige middag. Nog steeds dwarrelt er wat fijne motsneeuw. Anna is naar een vriendin in Hardinxveld. Terug naar boven

Het uitzicht uit onze hotelkamer in Hotel Het Hoge Duin in Wijk aan Zee.

Zaterdag 11-02-2017

Vannacht viel er wat sneeuw en ook vanochtend hebben we een lichte sneeuwbui. Vooralsnog blijft het liggen. De haven ziet er wit en breekbaar uit (foto hier). Om kwart over tien rijden we naar onze vrienden Paul & Tine in Nieuwegein. De sneeuw dwarrelt voor de ruiten en de A27 en de A2 zijn druk en er is gestrooid. Met zijn vieren rijden we vervolgens naar Wijk aan Zee, waar we het weekeinde zullen doorbrengen in Hotel Het Hoge Duin, het hotel waar Ans' zoon Derrick de scepter zwaait. Een speciaal Valentijnsarrangement. Het hotel ligt op op een unieke plek op - inderdaad - een hoge duintop met vrij uitzicht over strand en zee (foto hierboven). Een jaar geleden waren we hier ook. Maar het kost ditmaal moeite om boven te komen; de auto slipt weg door de sneeuw. Vanuit het hotel komen twee personeelsleden ons helpen duwen.

We checken in. Derrick heeft voor twee mooie kamers met zeezicht gezorgd (foto hier). We installeren ons en dalen daarna de trap af naar het brede pad dat richting het strand voert. We lunchen in een strandpaviljoen. De zee is grijs en kalm. Er hangt een ondoorzichtige grauwe sneeuwlucht boven. Ver zien is onmogelijk; de horizon verliest zich onzichtbaar in de grijsheid. De branding slaat loom op het zand. Sneeuw stuift af en toe op. Meeuwen zijn er niet, alleen wat wandelaars met honden. Het is guur en onaangenaam door de oostenwind die van de duinen naar beneden waait. Zie hier twee foto's. Altijd aan zee komen ze in me op, die regels van A. Roland Holst, de man die aan zee oud werd.

Eens liep zij hoog te spreken langs de Noordzee.

Maar ik zie noch hoor haar.

's Middags even een dutje. Ik lees het nieuwe boek van Tessa de Loo voor de helft uit. Vanavond het Valentijndsdiner. Terug naar boven

's Nachts viel er behoorlijk wat sneeuw in Wijk aan Zee.

Zondag 12-02-2017

Gisteravond een fraai en gevarieerd Valentijnsdiner met Paul & Tine in Strandhotel Het Hoge Duin te Wijk aan Zee. Het hotel dat Ans' zoon Derrick bestiert. Erg gezellig met zijn vieren (foto hier). Veel gesprekken over de politieke toestanden in Nederland en de wereld. Derrick spande zich extra in om het ons naar de zin te maken. Hier overigens nog drie foto's die Tine gisteren maakte.

Vanmorgen blijkt er een flink pak sneeuw te zijn gevallen (foto hierboven). Dat belooft wat voor de terugreis. Maar eerst gaan we ontbijten. Om tien uur rijden we weg van het hotel. Geen problemen, allerwegen is gestrooid. Om elf uur stappen we in Nieuwegein in onze eigen auto en rijden door naar Gorcum. Daar heeft het beduidend minder gesneeuwd. Zelfs schijnt er een bleek zonnetje; het dooit inmiddels. Grappig: de sneeuw helpt de politie om in het hele land hennepkwekerijen op te sporen.

Volgt een zonnige middag met als altijd veel wandelaars op de sluis. Ik lees de nieuwe roman 'Liefde in Pangea' van Tessa de Loo uit. Een romanverhaal dat we wel bezig hield en dat wat onbestemd eindigt alsof het niet af is. Het boek levert zeker stof tot nadenken, maar ik wil er nu niets over zeggen, er rust immers een embargo op. Terug naar boven

Maandag 13-02-2017

Vorige week donderdag schreef ik over de terugkeer van de Griekse crisis. Nooit weggeweest, concludeerde ik, iedere keer werd alles door de Eurogroep op de lange baan geschoven. Vanmorgen stuurt een lezeres me de bovenstaande grafiek, die ik al eerder ergens in een krant zag. Hij vergelijkt de ontwikkelingen van de Griekse crisis met die achter rug zijn: de Azië crisis (2012), de crisis in de hele Eurozône en de nog veel oudere Great Depression van begin jaren 30. Na 2 tot 6 jaar zijn de crises door het dieptepunt heen, maar de Griekse crisis is na acht jaar nog steeds op de bodem. Het materiaal is afkomstig van degelijke instituten: Eurostat, IMF en Haver Analytics. Duidelijk is te zien aan de rode lijn hoe diep de Griekse crisis is en dat de Grieken er niet uit lijken te kunnen komen.

Grappig is dat mijn correspondente met het minipartijtje van Thierry Baudet sympathiseert. Op het FB-account van Forum voor Democratie staat de grafiek prominent, om de stellingname te onderbouwen dat er geen cent meer naar Griekenland moet en dat we zo snel mogelijk de EU moeten verlaten. Dat is uiteraard geen oplossing.

Opnieuw de terugbetaling van de Griekse schulden op een nog langere termijn schuiven, biedt alleen tijdelijk soelaas. Het IMF is er niet meer toe bereid. De crisis toont helder hoe verkeerd de eurozône in elkaar zit. De problemen zullen alleen maar toenemen. Er spelen minstens vier factoren een rol:

1. De euro is een halfslachtig product. Noord en Zuid drijven steeds verder uit elkaar. De muntunie moet worden voltooid met een bankunie, een belasting- en een begrotingsunie en tenslotte een politieke unie. Onvermijdelijk zals er geld van de noordelijke staten naar de zuidelijke moeten vloeien. Het is te gevaarlijk om in de periode van instabiliteit in de wereld door te blijven rommelen. Ook een recent rapport van de Rabobank duidt daarop.

2. De eurolanden vangen elkaar vliegen af met belastingdeals en pakken belastingontwijkende multinationals niet aan. Bijvoorbeeld verergert Nederland de Griekse crisis door Griekse bedrijven de mogelijkheid te bieden om zich statutair te vestigen en hun winsten onbelast naar tropische belastingparadijzen door te sluizen. Daardoor betalen ze geen belasting in Griekenland zelf en verergeren de crisis daar. Zie de Panama Papers. 

3. De interne hervormingen in Griekenland stageneren. Onlangs berichtte De Volkskrant dat de helft van de Grieken nog steeds geen belasting betaalt. Op 8 juli 2015 waste europarlementariër Guy Verhofstand in het Europees Parlement de nieuwe premier van Griekenland Tsipras flink de oren: 'Maak een einde aan het cliëntelisme, downsize de publieke sector, hervorm het banksysteem, breek de arbeidsmarkt open en schaf privileges af.' Anderhalf jaar later is daar nauwelijks tot niets terechtgekomen, omdat de Griekse premier vreest dat het electoraat hem massaal zal laten vallen. Dit leidt tot de vierde oorzaak:

4. Teveel politici laten de oren hangen naar de populisten en een narrige bevolking. Angst voor de kiezers. Met verkiezingen op komst in belangrijke eurolanden durven politici niet de broodnodige sanering van de Griekse overheidschuld aan te pakken door het kwijtschelden van een substantieel deel ervan.

Kortom: de kans op verdere desintegratie van Europa is levensgroot. Een hachelijk perspectief in een wereld die steeds gevaarlijke wordt. Als Europa geen krachtige eenheid (meer) vormt, wordt het gepiepeld.

Vanmorgen ga ik alleen sporten omdat Ans weer bij Tessa oppast. Het is een mooie zonnige dag, maar nog kil vanwege de flinke wind uit het oosten. 's Middags begin ik voor de volledigheid te lezen in de eerste roman van Tessa de Loo, 'Meander' (Arbeiderspers, 1986), een vermakelijk verhaal over een commune in Zeeuws-Vlaanderen. Terug naar boven

Op de bodem van de Marianentrog leeft dit garnaalachtige diertje. Men trof er hoge concentraties van schadelijke stoffen in aan.

Dinsdag 14-02-2017

Gisteravond zat ik nog wat na te kauwen op het bericht dat onlangs in de pers stond, dat Fred Teeven lid van de Raad van State gaat worden. Eigenlijk is het verbluffend dat iemand die ontoelaatbare deals met drugsbazen sloot, die zaak in de doofpot stopte en zich er nooit voor verantwoord heeft en tenslotte mede de oorzaak is geweest voor de val van een minister, zonder discussie toegelaten wordt tot het berlangrijkste rechtscollege en adviesorgaan van de staat. Ik vind dat niet zuiver. Bizar, de VVD maakt een bananenrepubliek van ons land.

Ook in verkiezingsprogramma's van vijf politieke partijen staat de rechtstaat onder druk, meldt een recent onderzoek van de Orde van Advocaten. Vaak is er sprake van 'spierbalmaatregelen', die in strijd zijn met de minimale vereisten van nationaal en internationaal recht. Het rapport zelf staat hier. Op een rijtje:

CDA: - verbod op buiitenlandse financiering van moskeeën en andere islamitische organisaties;

VNL:  - denaturalisatie van criminelen met een dubbele nationaliteit;

         - administratieve detentie van jihadisten;

         - verbod op terugkeer van Syriëgangers;

         - verbod op buitenlandse finaciering van moskeeën;

PVV:  - niet toelaten van immigranten uit islamitische landen;

         - alle afgegeven tijdelijke verblijfsvergunningen intrekken;

         - alle asielzoekerscentra sluiten;

         - denaturalisatie van en uitzetten van criminelen met dubbele nationaliteit;

         - islamitische hoofddoekjes en andere islamitische uitingen verbieden in publieke gelegenheden;

         - sluiting van alle islamitische scholen;

         - verbieden van de koran;

         - preventief opsluiten van radicale moslims;

         - Syriëgangers mogen Nederland niet meer in;

VVD: - afschaffen van de directe werking van mensenrechten in internationale verdragen;

         - statenloos maken van Nederlanders die zich aansluiten bij terroristische organisaties;

SGP   - volledig verbod van abortus;

         - vrijheden voor christenen die niet voor moslims geleden (bv. geen gebedsoproepen, wel klokgelui; alleen

            christelijke feestdagen, geen islamitische);

         - alleen christelijke waarden in de grondwet.

In het rapport kun je per punt precies nalezen waarom het strijdig is met de rechtstaat. De andere partijprogramma's eerbiedigen de rechtstaat, al bevatten ze wel zaken waarover twijfel is. Het is opmerkelijk dat de rechtstaat vooral bij link in goed handen is. Overigens zijn alleen programma's onderzocht van partijen die nu in de Tweede Kamer zitten.

Over wereldomvattende vervuiling door de mens. Op de bodem van de Marianentrog, 11 kilometer diep, trof men hoge concentraties schadelijke stoffen aan, meldt het vakblad Nature Ecology & Evolution. Hoger dan verwcht. Men vond ze ook bij Nieuw-Zeeland in de Kermatectrog (10 kilometer diep). Zie foto hierboven. De concentraties waren hoger dan in sterk vervuilde Chinese rivieren; kennelijk verzamelt het zich in de diepe oceaanbodems. Het zijn slecht afbreekbare verbindingen zoals pop's (persistent organic pollutants), die al sinds 2001 internationaal verboden zijn voor pesticiden e.d., maar ook pcb's. Homo Sapiens bereikt alle uithoeken en verandert de aarde met zijn succesvolle bestaan als soort.

Na de korte vorstperiode en een overgangsdag hebben we vandaag een warme zonovergoten dag. Anna heeft haar oppasdag en ik lees verder in 'Meander'.  Het boek is gebaseerd op de fameuze jaren 70 commune Impuls (1974 - 1980) in het Groningse waddendorp Pieterburen, een idealistische leefgemeenschap waar Tessa de Loo ook korte tijd mee verbonden was (zonder echt lid te zijn geweest). Straks per bus, trein en tram naar Amsterdam voor de boekpresentatie van 'Liefde in Pangea', haar nieuwste roman. Terug naar boven

Tessa de Loo leest voor uit haar nieuwe roman in Restaurant 'Kapitein Zeppos'.

Woensdag 15-02-2017

Het openbaar vervoer liep gisteren - wat mij betreft - op rolletjes. Met bus, trein en tram was ik even na vijf uur bij Kapitein Zeppos in Amsterdam voor de presentatie door de Arbeiderspers van 'Liefde in Pangea', de nieuwe roman van Tessa de Loo. Het etablissement zit weggestopt in een kleine steeg in het centrum van Amsterdam. Gebed zonder End heet het straatje. Ik was juist op tijd en schoof snel op een plaatsje terzijde van de bar. Ongeveer veertig mensen zaten in de krappe ruimte. Tessa las een lang stuk voor (foto hierboven) uit het gedeelte waarin de hoofdpersoon - bioloog - vergeefs zoekt naar kameleons in het berggebied niet ver achter het dorp waar de schrijfster zelf woont. Een gebied met vergrijsde en door de jeugd verlaten dorpen. Later volgde een gezellige borrel waar ik diverse mensen van de uitgeverij leerde kennen. De zoon (Joris, een veertiger) en de halfbroer van de auteur waren ook aanwezig. Nog later was er een diner waar ik nog nuttige informatie opdeed - Tessa zat schuin tegenover me - voor het interview van komende zaterdagmiddag in het Gorcums Museum.

De terugreis was minder voorspoedig; in Utrecht moest ik bijna een uur wachten op de laatste bus. Op een bank in de uitgestrekte hal keek ik in aangename eenzaamheid naar de drukte om me heen; vooral groepjes jongeren, allemaal met oortjes in of starend op hun iPhones.

Opnieuw een zonovergoten dag, nog een stuk warmer dan gisteren. 's Ochtends naar het priklab in het ziekenhuis; bloedafname voor de PSA-bepaling. Volgende week mijn halfjaarlijks contrôlebezoek bij de uroloog. Tussen de middag komt Barbara even op de koffie. Ik lees 'Meander' (Arbeiderspers, 1986) van Tessa de Loo uit, het regelmatig hilarische verhaal van de Impuls-commune en zijn leider-guru René Kres in Pieterburen in de jaren 70. Kres leeft geloof ik nog steeds. Voor mijn gevoel keert hij de Profeet-Dwaas, terug in de latere roman 'Harlekino' (Arbeiderspers, 2008) in de figuur van de nar.

Vandaag blijkt dat Plasterk helemaal geen voordracht van Teeven deed voor de Raad van State. Althans 'voorlopig niet'. Een proefballonnetje van de VVD? Dat is dan snel afgeschoten.

Ondertussen nemen de berichten over de contacten met Trumps medewerkers met Rusland de contouren aan van een heuse affaire. 'De geur van Watergate begint zich op te dringen', schrijft De Volkskrant. Complotdenken? Nadat veiligheidsadviseur Michael Flynn moest aftreden lekten de veiligheidsdiensten vandaag naar CNN en The New York Times berichten dat niet alleen Flynn, maar meerdere mensen uit team-Trump tijdens de verkiezingscampagne regelmatig contact hadden met leden van de Russische geheime dienst. Dat begon afgelopen zomer toen via Russische hacks privé-emails van Hillary Clinton op straat lagen, die haar campagne geen goed deden. Dat wekt onmiskenbaar de indruk dat Trumps medewerkers onder een hoedje speelden met de Russen in een opzet om Clinton te laten struikelen en Trump te laten winnen. Merkwaardige tijden! Terug naar boven

Donderdag 16-02-2017

Gisteravond naar een avond in het gymnasium, belegd door de lokale politieke partij Gorcum Actief. Deskundigen geven informatie over de geschiedenis van kasteel De Blauwe Toren. Een lofwaardig initiatief, aangezien de hele rest van de gemeenteraad al maanden volledig passief blijft. In november werden restanten van een toren en een stuk 14e eeuwse stadsmuur opgegraven bij het terreinwerk voor de bouw van de abjecte pisgele hoteldoos aan de Duveltjesgracht. Er is een grote opkomst van belangstellenden; je kunt zien dat het leeft onder de bevolking. Naar schatting 150 mensen zitten in de aula. Twee historici vertellen over de geschiedenis van het kasteel van Karel de Stoute en zijn unieke ronde burchttoren. De eerste (Gorcummer Roel Mulder) toont aan dat het kasteel ook na diens dood in 1477 nog werd uitgebreid onder de Habsburgers en door keizer Karel V, want die bouwde er die grappige huisjesstructuur en een traptoren op (zie hierboven). De tweede deskundige (historicus Merlijn Hurx) doet archiefonderzoek. Frappant is dat hij met zijn onderzoek naar oude afrekeningen van bouwmaterialen de vorm en architectuur van de burcht kan reconstrueren. Na de pauze geeft de Utrechtse stadsarcheoloog René de Kam veel voorbeelden over de wijze waarop men in die stad Romeinse en Middeleeuwse restanten voor het publiek zichtbaar houdt. Niet altijd even mooi, maar bijvoorbeeld het Dom Under op het Domplein is heel erg fraai.

Je moet hopen dat de avond een inspiratie vormt voor de lokale politiek. Met de vondst van de resten van de voorburcht van De Blauwe Toren is Gorcum zomaar een unieke kans in de schoot geworpen. Er is alle reden om de bouw van de hoteldoos af te blazen en het archeologisch onderzoek voort te zetten in de richting van de burcht zelf. Helaas zag ik gisteravond niet veel politici (wel de Groen Links wethouder en de fractievoorzitter van die partij en een raadslid van Stadsbelang). Nogmaals hulde voor raadslid Everdien Hamann van Gorcum Actief, die persoonlijk bij de ingang iedereen vooraf welkom heette. Maar we moeten niet vergeten dat er over een jaar raadsverkiezingen zijn. Vorige keer stond de herbouw van de Waterpoort prominent in het programma van die partij, maar na een jaar werd het geruisloos afgevoerd. Nu scoort GA met de Blauwe Toren en hopelijk blijven ze ditmaal consistenter.

Vanmorgen even zon maar al gauw trekt de hemel dicht. We doen boodschappen en sporten op Oost. Regelmaat en vaste gewoontes zijn het recept voor een lang leven, nietwaar? Thuis staat de CBS-doorberekening van de programma's van de partijen in de Tweede Kamer in de media. De Volkskrant stelt vast dat er meer verschillen zijn dan bij de vorige verkiezingen, maar eerlijk gezegd vind ik dat ze toch wel dicht op elkaar zitten. Grappig is dat niet zoals je verwachten mocht de VVD maar Groen Links, SP en Denk de staatschuld het meest aflossen. Pensionado's zijn het slechtst af bij de VVD en de SGP en niet Groen Links maar de VVD beperkt de uitstoot van broeikasgassen het meest. Het is echter allemaal nogal marginaal, waarmee maar weer eens gedemonstreerd is hoe moeilijk het is het roer van het schip der staat om te gooien.

's Middags bijt ik vergeefs mijn tanden stuk op een veel te ingewikkeld artikel uit 1994: 'The Canonical Artefact and its Cosmological Implications' van Gerard J. Foschini (in 'Proceedings: Mathematical and Physical Sciences', Vol. 444, nr. 1920 van The Royal Society). Foschini is telecom-engineer en een ongelooflijke whizzkid. Het artikel behelst de wiskundige benadering van de kans dat een beschaving in ons universum een 'canoniek artefact' maakt dat onmiddelijk herkend wordt als afkomstig van een intelligente soort. Daarvoor moet het véél ingewikkelder zijn dan het tamelijk lachwekkende soort plaquettes die wij destijds - in de jaren 70 - meestuurden met de Pioneer- en Voyager ruimtesondes, zoals de Voyager Golden Record. Hoe dan ook, Foschini becijfert de kans dat ergens in het universum zo'n artefact (misschien in de vorm van een golf) gemaakt wordt op 1 : 10²⁶⁴. Dat is vrijwel nul. We zouden zelf zo'n golfboodschap kunnen uitsturen. 'We cannot fail to point out the irony that would be involved', merkt Foschini op, 'that a wave that (..) professes our ultra-rarity, also constitutes a cry into the cosmic wilderness to say it isn't so'. Terug naar boven

Organische stoffen (blauw, geel en rood) ontdekt bij de hydrothermale vulkaan Ernutet op de dwergpllaneet Ceres.

Vrijdag 17-02-2017

Gisteravond met stijgende verbijstering naar de laatste persconferentie van Donald Trump gekeken. Is dit een president? 'How can the leaks be real but the news be fake?', vraagt een journalist terecht. Volgt een lang, ontwijkend en onbegrijpelijk antwoord over mensen die... het niet interesseert wat ze in de kranten lezen omdat ze niet betrokken zijn. Een andere keer ontkent hij dat hij staat te razen en te tieren terwijl hij juist staat te razen en te tieren. Vandaag weigert zijn nieuwe kandidaat-veiligheidsadviseur zijn eigen benoeming. Wat een klungeligheid. De president van de machtigste staat ter wereld is een ongericht projectiel.

'Dit is nooit eerder ontdekt op een planetoïde: Ceres bevat alle ingrediënten voor leven', schijft De Volkskrant vanmorgen opgewonden. Over de Dawn-missie naar Ceres heb ik vaak geschreven. De dwergplaneet herbergt zoals meerdere planetoïden en manen van de buitenste planeten een vloeibare oceaan van water onder een bevroren oppervlak. Nu heeft de sonde organische verbindingen aan het oppervlak van Ceres gedetecteerd; het meeste rond de vijftig kilometer grote water- en ijsvulkaan Ernutet (zie foto hierboven). Dat duidt erop dat het materiaal afkomstig is uit het liquide binnenste.  'Ceres has evidence of ammonia-bearing hydrated minerals, water ice, carbonates, salts, and now organic materials. With this new finding Dawn has shown that Ceres contains key ingredients for life', zegt een van de onderzoeksters van het Southwest Research Institute ervan in een persbericht. Of dat organisch materiaal 'ingezaaid' werd door inslaande kometen of dat het in de ondergrondse oceaan op de dwergplaneet zelf ontstond, is echter niet duidelijk. Vergelijkbare moleculen zijn namelijk ook aangetoond in meteorieten en op de door de Rosetta-sonde van dichtbij onderzochte komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. Anderzijds ligt het materiaal vooral op en bij de hydrothermale vulkaan en niet elders, behalve bij een andere (kleinere) vulkaan 400 kilometer verderop. Maar zo uniek als de wetenschapsredacteur van De Volkskrant schrijft, is de vondst niet. Dergelijk organisch materiaal werd al eerder aangetroffen op Mars, op de Jupitermaan Europa en de Saturnusmanen Titan en Enceladus, en op kometen. De hypothese van panspermie (het leven is uit het heelal afkomstig en door kometen 'uitgezaaid' in het zonnestelsel) is dus nog niet weerlegd.

Vandaag minder zon dan gisteren en zelfs kort lichte regen. De haven is in afwachting van het voorjaar. Laat het maar opschieten. Ik lees haar nieuwe roman nog eens door en maak een overzicht van vragen voor het interview met Tessa de Loo morgenmiddag in het Gorcums Museum (16.00 uur). Vanavond de jaarvergadering van buurtvereniging KNAKE.  Terug naar boven

Ledenvergadering van onze buurtvereniging KNAKE iin de Grote Sociëteit op het Eind. De penningmeester voert het woord (rechts), links achter de katheder de voorzitter.

Zaterdag 18-02-2017

Circa 60 à 70 leden waren gisteravond aanwezig op de ledenvergadering van onze buurtvereniging KNAKE  in de Grote Sociëteit op het Eind foto hierboven). Aan de eigenlijke vergadering gaat de traditionele stampotmaaltijd vooraf. De voorzitter meldt dat er zoveel nieuwe leden zijn toegetreden dat we bijna de 100 halen. Vervolgens vertelt hij over het burgerinitiatief dat ertoe leidde dat morgenochend (zaterdag) officieel een jeu de boules baan wordt geopend op het Nonnenveld. Of er bankjes en boompjes bij komen is nog niet duidelijk, want sommigen vrezen dat het dan een hangplek voor blowende jongeren wordt. Zelf mag ik als 'trekker' van een groepje dat onderzoekt of de oude Waterpoort, gesloopt in 1893, herbouwd kan worden, vertellen dat het niet erg opschiet. Aller aandacht ligt nu bij de archeologische vondsten bij de Duveltjesgracht van wat mogelijk een deel van de voorburcht van De Blauwe Toren is, het kasteel van Karel de Stoute. Je moet even niet met de Waterpoort aankomen.

Wie hoopte iets nieuws te horen van de gemeente over de herinrichting van het Eind, wordt teleurgesteld. Het voornemen is er al vier jaar. De zaak lijkt gestagneerd, maar iemand vertelde me dat de gemeente voor het eind van de maand met een drietal varianten zal komen. Verder is er een hilarisch verslag van de penningmeester, die op belangrijke punten wordt tegengesproken door de kascommissie die tot andere cijfers komt. Niettemin krijgt het bestuur unaniem decharge.

Ere-voorzitter Ed Braad toont beelden van zijn initiatief om het pittoreske zeskantige huisje - geen brugwachtershuisje maar een huisje voor bezems e.d. - dat vroeger aan de oostkant van de Peterbrug stond, te herbouwen. Kijk! Daarna pakt hij hopelijk de Waterpoort aan.

Een lid merkt op dat kinderen regelmatig op de geometrische figuren klimmen van de Poolse kunstenaar Winiarski naast de sluis. Die moeten we eraf sturen want de beelden zijn te kwetsbaar. Tenslotte stelt de bekende buutredenaar Degenaar in zijn traditionele slotwoord voor om over onze grenzen te kijken en gemene zaak te maken met de groep die zich verzet tegen de roep om herinvoering van tweerichtingsverkeer op de Nieuwe Hoven. Waarvan acte.

In tegenstelling tot andere keren blijven Anna en ik niet hangen, want morgen is het interview met Tessa de Loo en daar moet ik mijn kop bij hebben.

Vanmorgen hangt er dichte mist over de haven, maar die klaart na half elf snel op en geeft ruimte voor zachte zonneschijn. We luisteren naar een interview met Tessa de Loo op Radio 1, waarbij de interviewers haar voortdurend hinderlijk interrumperen. Je moet als auteur wat doorstaan om je boek te propageren. Even na elf uur arriveren onze zeilvrienden Piet & Ineke uit Vlissingen. Met hen zeilden in 2015 in twee boten van Portugal naar Holland. Piet weet aan het algenmiddel Boracol te komen voor de behandeling van het teakdek van onze boot, en hij heeft 10 liter voor ons meegenomen. We drinken koffie en praten bij. Na een uurtje zetten hun reis naar Nijmegen voort.

Straks halen we Tessa van de trein. Om vier uur begint het interview. Na afloop komt ze bij ons eten. Terug naar boven

Daar zitten we, generatiegenoten.

Zondag 19-02-2017

Even voor drie uur haalden we Tessa de Loo van het station. Eerst naar Boekhandel De Mandarijn. Thee op de eerste verdieping in het Steinzium voor de Wereldliteratuur. Daarna te voet door de Tinnegietersteeg naar het Gorcums Museum voor het interview. Onderweg even het Hugo de Grootpoortje aangewezen. Met circa 60 à 70 belangstellenden was het auditorium redelijk gevuld. We namen plaats op twee stoelen en een piepklein tafeltje. De boeken legde ik dus maar voor me op de grond. Daar zitten we, generatiegenoten. Ans maakte de foto hierboven. We werden aangekondigd door Peter van Mersbergen van - dacht ik - de bibliotheek. Het interview kwam goed op gang en Tessa wist onderhoudende antwoorden te geven. Ze zat bepaald op haar praatstoel. Het lukte ons om de plot van de nieuwe roman niet te onthullen. Heb ik iets nieuws gehoord over 'Liefde in Pangea'? Ja, bijvoorbeeld dat een van beide paleontologen/vaders, niet de macho-wetenschaspopulariseerder maar de zachtmoedige en wat wereldvreemde van de twee, gemodelleerd was op De Loo's eigen vader. Die was ook wetenschapper. Leuk was dat tevens andere boeken uit haar oeuvre aan bod kwamen. Na drie kwartier een pauze, waarin de schrijfster bestormd werd door mensen die het boek wilden laten signeren. Na de tweede helft had ik nog een hoop vragen over. Opmerkelijk hoe de tijd voorbijschoot, het was zomaar kwart voor zes. Heb je nog genoeg stof voor nieuwe boeken?, vroeg ik. Daaraan bleek geen gebrek.

Over de Grote Markt en de Langendijk liepen we naar huis, waar we tevereden met een glas wijn terugkeken. Anna had voor ons gekookt en rond negen uur brachten we Tessa weer naar de trein.

Vanmorgen enige regen en ook de rest van de dag blijft grijs. Ik lees met instemming het boekje 'Onbehagen. Nieuw licht op de beschaafde mens' (Ambo/Anthos, 2016), waarin Bas Heijne het aloude 'Das Unbehagen in der Kultur' van Sigmund Freud uit 1930 afstoft. In 1955 deed Herbert Marcuse dat ook al eens in 'Eros and Civilization'. Het hele Freudiaanse schema van lust- en realiteitsprincipe en doodsdrift leent zich goed om de populistische ontwikkelingen van vandaag de dag te beschrijven en de simplificaties, de hersenloze feitenontkenning en het fake news die ermee samenhangen. Lustprincipe en doodsdrift vieren hoogtij in zowel de populistische als de jihadistische aanvallen op het Verlichtingsdenken. Wie de samenleving te complex is geworden en zijn vertrouwde omgeving kwijt denkt te raken, reageert primair agressief en laat zich graag leiden door lieden die eenvoudige oplossingen beloven (grenzen dicht, uit de EU) die er niet zijn. Heb niet de illusie dat beschaving een een blijvende garantie is tegen menselijke agressie en vernietiginsdrang, schrijft Heijne.

Trump levert in een 'campagnebijeenkomst' in Florida gisteravond een prachtig voorbeeld van fake news. Hij zei 'Kijk wat er gisteravond in Zweden is gebeurd. Zweden, wie had dat kunnen denken? Zweden. Ze hebben ze [vluchtelingen, red.] in groten getale opgenomen. Ze hebben problemen die ze niet voor mogelijk hebben gehouden.' Niemand weet wat er die avond in Zweden is gebeurd, zelfs de Zweden niet. Twitter explodeert op de hashtag #lastnightinsweden. Er viel sneeuw en in iemands tuintje dekte een rendier een houten beeld van een rendier. Terug naar boven

Maandag 20-02-2017

Een miezerige maandag. We rijden naar Oost voor anderhalf uur sport en om de auto door de wasstraat te halen - want de lente komt eraan. Het autootje is niet om aan te zien zo vies geworden door de kwakkelwinter die we achter de rug hebben. Does it matter? Tja, vroeger was ik zo: een schoongewassen auto was het summum van burgerlijkheid, dus je koesterde je vuile auto in nonchalant vertoon van artisticiteit. Maar alles gaat over.

Anna past 's middags weer bij Tessa op. Ik hervat de lectuur van de dikke pil van Stephen Webb over oplossingen van de Fermi paradox: 'If the Universe is Teeming with Aliens... Where is Everybody?' (Springer, 2nd ed., 2015).

De Volkskrant schrijft over een nieuw rapport van het SIPRI, het Zweedse researchinstituut voor bewapening in de wereld. Na een dip sinds de val van de Sovjet-Unie is de wereldwijde wapenhandel weer terug op het niveau van de Koude Oorlog. De topwapenproducenten zitten in de USA, Rusland, China, Frankrijk en Duitsland. Die profiteren dus het meest van de toegenomen dreiging. De landen die zich het meest bewapenen zijn India en Saudi-Arabië en andere landen in het Midden Oosten.

Ook in De Volkskrant: een overzicht van de ideeën van 18 hoogleraren om de democratie te verbeteren. Super-stemwijzers, kunstmatige intelligentie, de macht aan steden en hun burgemeesters, je wordt er niet vrolijk van. Opvallend zijn de voorstellen die een soort 'expert-systemen' behelzen, omdat het allemaal te moeilijk wordt voor veel mensen. Het gaat om een elite-universiteit voor topbestuurders (evolutie-psycholoog Mark van Vugt), verplichte les in democratie voor kiezers (milieu-ethicus Marc Davidson), zwaarder stemgewicht voor geïnformeerde kiezers (politiek filosoof Jason Brennan), en een jaar extra maatschappijleer op scholen (politiek econoom Paul Teule). Pogingen om iets te doen aan oppervlakkig populisme en bewuster kiezen.

Tegelijkertijd bepleit op RTLZ ene Maarten Veeger in een column voor een stemverbod voor ouderen. 55-Plussers zouden niet mogen stemmen bij verkiezingen. Waarom? Wij hebben geen toekomst meer, we gaan gauw dood, dus het interesseert ons niet meer wat er gebeurt. Wij schuiven alleen maar het ouderenbelang naar voren. Alsof we de grote mondiale problemen niet graag zouden oplossen om aan onze kinderen en kleinkinderen een leefbare wereld over te dragen. Wat een hoop zotternij lees je toch; maar wie weet doet hij het erom. Terug naar boven

Misdaadstatiustiek Zweden tot en met 2015 (bron: Brå)

Dinsdag 21-02-2017

Hoe zit het nou eigenlijk met de veronderstelde hoge verkrachtingengolf in Zweden, sinds de instroom van vluchtelingen en andere immigranten in 2015 en 2016? Want daar doelde Trump op in de toespraak in Florida die veel bespot werd. Inderdaad drukte hij zich bijzonder onhelder uit, maar hij had over de verkachtingsgolf de avond tevoren een programma op Fox News gezien. Daarin zei de filmmaker Ami Horowitz dat er in Zweden sprake was van 'an absolute surge in both gun violence and rape in Sweden once they began this open door policy'. Horowitz zei verder dat de Zweedse regering 'has gone out of its way to try to cover up some of these problems' en dat het land tegenwoordig 'has Muslim no-go zones', ruled by sharia law' en 'where the cops won’t even enter because it is too dangerous for them.' Inderdaad ernstige aantijgingen, maar is het ook zo?

(Overigens terzijde: Trump wordt dagelijks gebriefd door veiligheidsdiensten en deskundigen, maar kennelijk prefereert hij de informatie van een vooringenomen medium als FoxNews. Hij zou zelfs aan dergelijke nieuwsshows verslaafd zijn en reageert dan vaak impulsief op Twitter).

Het is tijd voor een rustige beschouwing. De Zweedse kwaliteitskrant Dagens Nyheter publiceerde de volgende dag een interview met de beide politie-officieren waarmee Horowitz sprak. Ze zeiden dat hun woorden uit hun context waren gehaald, want ze hadden het helemaal niet over verkachtingen gehad, maar in het algemeen over misdaden in gebieden met een hoog risico.

Zweden ontving in 2015 door zijn open-deur politiek een dramatisch hoog aantal asielzoekers van 162.000 (bron: Swedish Immigration Office). Daarvan kwamen 51.000 uit Syrië, 42.000 uit Afghanistan en 21.000 uit Irak. Over de laatste jaren ving Zweden meer dan 200.000 vluchtelingen op, per hoofd van de bevolking de meeste van alle Europese landen en de USA.

De beweringen checken aan de hand van misdaadstatistieken is niet zo eenvoudig. Daarbij is van belang dat de politie in Zweden de etnische achtergrond van daders niet vastlegt. Volgens Brå, de Zweedse National Council for Crime Prevention, waren er in 2015 112 mensen slachtoffer van murder, manslaughter and assault that results in death. Dat waren er in 2014 slechts 25, maar bijvoorbeeld 2007 had met 111 slachtoffers hetzelfde niveau. De Swedish Crime Survey 2016 geeft voorlopige cijfers: 13,3% van de respondentengroep verklaarde dat ze in 2015 slachtoffer waren van geweldsmisdrijven, waaronder verkachting en aanranding. Dat is inderdaad een toename ten opzichte van 2014, toen het 11,3% was. Dat is echter hetzelfde niveau als in 2005. Specifiek voor verkrachting was er een totaal aantal van 6.560; een stijging van 13% tegenover 2015. Maar in 2014 - dus voor de vluchtelingengolf - was het aantal verkrachtingen licht hoger dan in 2016 en in 2011 had het hetzelfde niveau. Het rapport zegt dat er inderdaad sprake was van een toename van het aandeel 'threats, sexual offences, and harassment.' Zie de grafiek hierboven, waarbij 'sexualbrott' (zedendelicten) niet alleen voor verkrachting staat, maar voor aanranding en sexuele belediging. Ook daarbij was 2013 weer hoger dan 2014. Kijkend naar de cijfers is het nog niet mogelijk om vast te stellen of er sprake is van een nieuwe trend. Overigens nog een andere belangrijke nuancering: de misdaadcijfers in Zweden liggen ondanks alles beduidend beneden die in de USA en de rest van Europa (zie hier).

Wat is nu echt het geval? UIt de cijfers in Zweden blijkt niet de 'absolute surge in gun violence and rape' tonen waarvan Horowitz gewag maakt (en Trump in zijn kielzog). Ze namen dus een loopje met de waarheid. Toch gelooft bijna de helft (46%) van de Zweden dat vooral vluchtelingen de oorzaak zijn van criminaliteit (Pew Research Center, juli 2016). De komst van veel asielzoekers maakt mensen onzeker en vluchtelingen zijn een gemakkelijke scapegoat voor alles wat misgaat in een samenleving. Populistische en ultra-rechtse partijen zoals de Sweden Democrats maken daar graag misbruik van voor hun eigen kwalijke intenties. Exploitatie van de onderbuikgevoelens, hetzelfde als Wilders en Baudet bij ons pogen.

(Voor dit overzicht maakte ik ondermeer gebruik van een artikel op Factcheck.org).

Vanmorgen is het droog en met 10 graden tamelijk warm voor de tijd van het jaar. Af en toe schijnt de zon. Anna heeft haar wekelijkse oppasdag. Na het middaguur loop ik even de stad in. Het is aangenaam licht en warm. Lentegevoel. Op de trappen naast de Peterbrug zitten jongelui - 2 puberstellen die wat aan elkaar plukken. Ze hebben een radio die knoerthard staat. Ik vraag of het wat zachter mag en verdraaid, dat doen ze. Ik geef toe dat ik dat niet verwachtte. Ach, die oude man.

Het nieuws. Toch verdere hervorming van het pensioenstelsel, in de belastinginning en in de arbeidsmarkt in Griekenland. Er lijkt een oplossing bereikt voor de volgende tranche in de financiële steunverlening aan de Grieken. De hervormingen moeten 3,6 miljard euro opleveren, dat is 2% van het Griekse BBP. Ik vermoed dat Dijsselbloem c.s. het land met de rug tegen de muur hebben gezet. Hij spreekt optimistisch van 'een trendbreuk'. vanaf 2019 zouden er geen bezuinigingen meer nodig zijn. Als de Grieken de nieuwe afspraken nakomen, is schuldverlichting in de toekomst mogelijk.

Meer over de euro. De Eurogroep van ministers van financiën heeft besloten om hybrid mismatches onmogelijk te maken. Dat is de truck die multinationals gebruiken om belasting te ontlopen door administratieve vestiging in een belastingvriendelijker lidstaat (zoals Nederland) en hun winst dan door te sluizen naar tropische belastinghavens. EU-lidstaten lopen door de trucs naar schatting 50 tot 70 miljard euro per jaar mis van veel Amerikaanse firma's. Maar ook grote Griekse bedrijven betalen in hun eigen land nauwelijks belasting, daardoor de Griekse crisis verergerend. Dijsselbloem probeerde nog uitstel te verkrijgen, want Nederland profiteert en nogal van. Maar dat mislukte, de regels worden in 2020 van kracht. Ik had dit absoluut noodzakelijke besluit niet zo snel verwacht. Hervormen van de muntunie kan dus (soms) wel. Terug naar boven

Recente foto vanuit een waarnemingsvliegtuig in het noordpoolgebied (bron: NOAA)

Woensdag 22-02-2017

Het eerste dat ik vanmorgen zie is de aankondiging van een persconferentie van NASA: 'News conference on discovery beyond our solar system'. Is de mysterieuze negende planeet van ons zonnestelsel eindelijk gevonden? Nee, die is dan per definitie niet beyond our solar system. Uit de tekst van het bericht blijkt iets anders: 'new findings on planets that orbit stars other than our sun, known as exoplanets.' Dus waarschijnlijk een aarde-achtige exoplaneet in de leefbare zône van zijn ster. Of - ik durf het nauwelijks te hopen - er is een biosignature gevonden, chemische aanwijzingen voor vroeger of actueel leven op een al bekende exoplaneet? De persconferentie wordt vanavond (NL-tijd) live gestreamd bij NASA.

Meer opzienbarend nieuws komt vanmorgen van de NOAA, de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration. Bryan Thomas, de chef van NOAA's waarnemingsstaion aan de rand van de Noordelijke IJszee, keek een week of wat geleden naar de horizon in het noorden. Wat hij zag was verontrustend. 'I could see what’s known as water-sky — the reflection of dark water on clouds on the horizon', zegt Thomas. 'From land, you can maybe see 10 miles, and the clouds were telling us that somewhere in that distance there was open water.' Normaal is daar in februari een ononderbroken ijsvlakte van honderden kilometers. 'Here we are in February, when we expect maximum sea ice. This might be all we’re going to get.' Al eerder werd de versnelde opwarming van het arctisch gebied gemeld. In januari was het arctisch zee-ijs minder dan ooit in de 38 jaar van satellietmetingen. De laatste vier jaren waren de warmste sinds 1900 in het noordpoolgebied. Ditmaal geen grafiek, maar hierboven een foto van een recente waarmeningsvlucht. Sommige van mijn lezers hebben een hekel aan grafieken, zeggen ze. Raar trouwens, want juist grafieken kunnen veel inzicht geven - maar uiteraard alleen als ze niet gemanipuleerd zijn.

Overigens schijnen NASA en NOAA nog niet gecensureerd te worden door de regering Trump. Dus gaan ze door met het publiceren van belangrijk klimaatnieuws. NASA meldt in zijn maandelijkse update dat januari 2017 het op 2 na warmst was in 137 jaar van registraties. De EPA verwelkomt de nieuwe baas, klimaatontkenner Scott Pruit op zijn website, maar heeft ook nog altijd zijn Climate Change rubriek.

Om tien uur is de vergadering van het bestuur van de Gorcumse Poëzieroute. We hebben niet veel geld meer in de kas en maken ons zorgen over het onderhoud van de 39 gedichten. Omdat we heel particuliere steun vroegen en kregen, besluiten we om een bijdrage aan de gemeente te vragen. Verder neem ik het onderhoud van de website op me. Die is al een tijd niet bijgewerkt.

Middag. Het regent en de westenwind trekt aan. Voor morgen wordt storm Bf 9 aan de kust verwacht. Bij het KNMI is Code Oranje in de maak: zware tot zeer zware windstoten. Ik rijd naar het ziekenhuis voor een contrôlebezoek aan mijn uroloog. De PSA-waarde is onveranderd 0,2 ng/ml. Weer dat gevoel van vleugels en een halfjaar vakantie voor de boeg! Het is nu ruim zeven jaar geleden dat de tumor gediagnosticeerd werd. Voortaan neemt mijn huisarts de contrôle over.

Thuis werk ik de website van de Poëzieroute meteen maar bij. Moeilijk is het niet. In het Gastenboek staan reacties waarop nooit gereageerd werd. Dat maak ik ook gelijk in orde. Ondertussen krijgen we Barbara en Nikita op de thee. Terug naar boven

Vergelijking van de de stelsels van de planeet Jupiter en zijn manen, het Trappist-1 stelsel met zijn zeven exoplaneten en het zonnestelsel (t/m de baan van Mars) . Bron: NASA

Donderdag 23-02-2017

Inderdaad ging de NASA-persconferentie gisteravond over de ontdekking van rotsachtige exoplaneten. Zeven liefst, alle bij de ultra-koele, rode dwergster Trappist-1 op 39 lichtjaren van de aarde, in het sterrenbeeld Waterman. Grappig is dat ik vorig jaar mei al over die ster schreef, toen hij juist was ontdekt door een groep astronomen uit Luik met de TRAPPIST-telescoop van de Europese La Silla sterrenwacht in Chili. Men had toen al drie aarde-achtige planeten bij de ster ontdekt, maar nu zijn het er dus zeven. Het rotatievlak van het stelsel ligt precies in onze richting, dus draaien de zeven planeten ieder steeds voor de dwergster langs en geven daarbij een kort lichtdipje in de waarnemingen. Die oriëntatie geeft optimale kansen voor verder onderzoek naar de atmosferen van de planeten en dus naar biosignatures, aanwijzingen voor leven, zoals de aanwezigheid van water, methaan en zuurstof. Ignas Snellen van de Leidse sterrenwacht zegt in De Volkskrant dat het stelsel hem doet denken aan een 50 tot 80 maal zwaardere versie van Jupiter met zijn manen. Hierboven een vergelijking van het Jupiter-, het Trappist-1 stelsel en het zonnestelsel, waarin je dat goed kunt zien. Je ziet dat alle zeven planeten van Trappist-1 zeer ruim binnen de baan van onze planeet Mercurius passen. Dat lijkt te betekenen dat ze veel te heet zijn voor een atmosfeer en voor leven, ware het niet dat de dwergster veel zwakker is dan onze zon.

NASA heeft uitgerekend dat drie van de Trappist-planeten (e, f en g) in de leefbare zône liggen. Ze ondervinden veel UV en röntgenstraling van de dwergster, die ook de eigenschap heeft van periodieke heftige zonnevlammen die potentiële atmosferen van de planeten kunnen wegvagen. Trappist-1 is waarschijnlijk 'pas' 500 miljoen jaar oud (onze zon heeft 4,6 miljard), maar zijn levensduur is veel langer, namelijk een ongelooflijke 5 tot 6 biljard jaar. Tenslotte lijken de zeven exoplaneten tidally locked te zijn, dat wil zeggen dat ze altijd dezelfde zijde naar de ster gekeerd houden. Zoiets veroorzaakt permanente zware stormen die van dag- naar nachtzijde circuleren. De beste lokaties voor eventueel leven zou dan in de schemerzône zijn tussen beide helften. Zoals gezegd: daar gaat nu intensief naar gezocht worden, vooral als volgend jaar de James Webb Ruimtetelescoop in gebruik wordt genomen.

Dwergsterren komen veel voor in het heelal. Nu de Belgen al in zo'n vroeg stadium er al eentje vonden met veel planeten, kan dat erop duiden dat er heel veel aardachtige exoplaneten in onze Melkweg voorkomen. Ettelijke honderd miljarden zelfs.

Vanmorgen regent het maar het is niet koud. De wind is ZW met vlagen, maar nog niet hard. Het hoogtepunt van de storm is volgens verwachting omstyreeks het einde van de middag en het begin van de avond. We doen boodschappen op Oost en fitness.

Om 13.00 uur begint de wind aan te trekken. In IJmuiden meet men dan Bf 9. Voor Zeeland, Zuid-Holland, Noord-Holland en het westen van Utrecht en Noord-Brabant geldt code oranje voor extreem weer. De kern van de stormdepressieis inmiddels de Engelse oostkust gepasseerd en bezig de oversteek naar ons te maken. Zuid en zuidwest van die kern zit het sterkste windveld, zoals gebruikelijk op het noordelijk hafrond. Na de regen van vanmorgen hebben we nu korte perioden van felle zonneschijn. In het noorden van het land valt meer regen dan hier.

Om 14.30 uur wakkert de wind verder aan. Er komt weer bewolking over. Om 15.00 uur laat een krachtige windvlaag een vrachtauto kantelen op de Brienenoordbrug. Morgen gaan we beslist even bij de boot kijken. Terug naar boven

Vrijdag 24-02-2017

De westerstorm van gisteren groeide aan de kust uit tot Bf 10. Dat werd om 20.50 uur ondermeer bij Hoek van Holland gemeten, waar ook de zwaarste windstoot was: 116 km/uur. Op veel plaatsen viel 20 - 40 mm regen; in Noord Brabant zelfs 50 mm. De nromale hoeveelheid is 55 mm voor de hele maand februari. Er was overigens niet eens veelstormschade in het land. De haven bij ons ligt in de luwte; er lagen er alleen veel afgewaaide takken.

Vanmorgen schijnt de zon door de ramen alsof er niets aan de hand was. Ook van het nieuws word je blij: Trump wil het aantal kernwapens uitbreiden want macho-Amerika moet de meeste hebben. Nu hebben de Russen er tweehonderd meer. Dat hij daarmee het START-verdrag overtreedt kan niet schelen; het loopt toch al in 2021 af. Dat hij met de huidige voorraad ettelijke keren de hele wereld kan vernietigen... Ach, laat maar zitten. Sico van der Meer, kernwapenexpert van instituut Clingendael, zegt ervan: 'Puur naar aantallen kijken is flauwekul. Meer is niet beter bij kernwapens.' De VS waren overigens onder Obama al begonnen het kernwapenarsenaal te moderniseren (en niet uit te breiden).

Dat Henk Krol draait als een vroegere stofzuigerverkoper aan de deur, maakt me ook vrolijk. Er is enige hoop dat de 50Plus-kiezers nu de luchtfietserij van Krol nu doorzien.

We vertrekken om kwart voor tien en rijden eerst naar de zeilmakerij om de bimini op te halen (foto hier). We kopen ook een flacon impregneermiddel om hem van't voorjaar weer goed waterproof te maken. Dan op naar de werf. Onderweg fikse buien en nog tamelijk veel wind. Op de brug over het Volkerak zien we dat de lange steiger van de sluis er verlaten bij ligt. Op de werf staat Dulce nog fier overeind. Het schiet Anna in de rug als ze uit de auto stapt. Ik haal een ladder en ondanks haar rugpijn klimt ze toch aan boord (foto hierboven). We zien niet veel lekkage, die zit vooral aan bakboord, de zijde die tijdens de storm van gisteren windafwaarts was. Hoe logisch is dat? Verdere inspectie boven- en benedendekst levert niets bijzonders op. Alle lijnen zitten vast en niks klappert tegen de mast. Op de terugweg een halfuur oponthoud op de A15 wegens een gestrande vrachtwagen.

Rustige middag. Het voorjaar nadert onherroepelijk. Terug naar boven

Zaterdag 25-02-2017

'Dat begin alleen al!

'Ik ben een blauwe reiger. "Une truite au bleue".

Eigenlijk moet men zeggen blaauwe reiger, week en lang aangehouden, blaaeuw. En "Une" moet met twee u's zijn, eigenlijk, uune truuïte bleuje. Truite kan ook wel een ander woord moeten zijn want een forel is geen reiger, maar wie taal niet gebruikt om zich met anderen te onderhouden, hoeft zich niet te bekommeren om de precieze betekenis van ieder woord, aangenomen dat hij die zou weten.'

Inderdaad, want een blauwe reiger is in het Frans 'un héron cendré' (mannelijk). Hier spreekt de blauwe reiger Jerôme de Flaudeville, die overigens niet zo heette want zijn moeder had hem Aardje genoemd. Het zijn de eerste regels van het prachtige boekje 'Mijn vader inspecteerde iedere avond de Nijl!' (Van Oorschot, 1970) van de misschien vergeten schrijver Anton Koolhaas (1912 - 1992). Koolhaas schreef veel dierenverhalen met een treurige en sterk filosofische inslag. Hij noemde ze 'verkenningen in de ondeelbaarheid van alle leven op aarde'. Ik kreeg het omstreeks 1971 van een vriendinnetje, dat in deel 1 van mijn romancyclus voorkomt. Het loopt slecht af met Jerôme en het liep ook slecht af met die verliefdheid, maar nog altijd koester ik het boekje (54 bladzijden) in mijn kast. Antiquarisch kun je er nog gemakkelijk aan komen en het is nog steeds typisch een geschikt boekje om aan een meisje of vrouw te geven die je aardig vindt - ondanks de jammerlijke afloop. Ans heeft het natuurlijk allang. Leuk is dat Gorcum in het verhaal voorkomt. Gorcum? Lees verder.

De blauwe reiger Jerôme de Flaudeville vliegt in het verhaal niet naar het zuiden als de winter nadert. Gewoon geen zin in. Hij heeft trouwens pijnlijk zwerende hagelkorrels in zijn achterste. Van een jager die ze erin schoot toen hij een viste in een forellenkwekerij.

'Dat bracht hem op de gedachte, dat ze (de hagelkorrels - TZ) op andere, noodlottiger plaatsen in zijn lijf zouden kunnen zitten en hierdoor kwamen zijn overpeinzingen vaak op de boom in het park in Gorinchem, waar hij vandaan kwam en waarin hij aan dood dacht en aan vergaan.'

Een mooie frase. Zou niet misstaan in de Gorcumse Poëzieroute.

het blijft vandaag droog en aan de frisse kant. Wolken en geen zon. Boodschap in de stad. Anna blijft met pijnstillers gekluisterd aan de bank. Ach, foute zin, die pijnstillers kluisteren haar niet, maar haar lage rugpijn. De lezer snapt het trouwens toch wel. Terug naar boven

P.C. Boutens (1870 - 1943)

Zondag 26-02-2017

Weer werpt mijn brein wat regels omhoog in het aanschijn van het bewustzijn. Merkwaardig proces. Waardoor toch? En waarom deze?

Hoe over 't brandend blind bazalt
Vind ik den weg naar Lethe? -
O alles te vergeten
Eer de avond valt!

Eén kort moment denk ik aan Anneke Grönloh, maar een fractie later schiet de naam van de dichter me te binnen: Boutens! P.C. Boutens (1870 - 1943) was op zoek naar zuiverder sferen dan die van het leven van alledag. Een aanhanger van Plato en van neoplatonistische ideeën. Hij dacht dat poëzie het wereldraadsel zou kunnen oplossen door de eeuwige idee achter de werkelijkheid bloot te leggen, maar hij wist tegelijk dat het hem nooit zou lukken. Schoonheid in poëzie weerspiegelde slechts een fractie van de onzichtbare schoonheid die eeuwig is. Misschien daarom het verlangen naar vergetelheid waarover hij in het bovenstaande fragment spreekt. Paul Rodenko noemde hem 'de dichter van het échec'. Dat is natuurlijk wel sympathiek. Boutens publiceerde het gedicht dat tien strofen telt, in 1907 in zijn bundel 'Stemmen'.

Is het een mooi gedicht? Hm. Ik blijf zitten met dat brandend blind basalt. Volgens Wikipedia heeft vloeibaar basalt aan het aardoppervlak een temperatuur boven 1000 graden Celsius. Daar loop je niet lekker op en ook niet lang. Toch moet de persoon in het gedicht nog een heel eind:

Mijn voet kan vóór de avondval
Nog vele mijlen reizen,
Wil één den weg mij wijzen
Naar Lethe's dal.

Kennelijk veronderstelt de dichter dat er meer mensen rondlopen, die de weg wel weten. Het lijkt me dat het om de helling van een actieve vulkaan gaat. De Lethe beneden in het dal is de rivier van de vergetelheid, een van de vijf rivieren in de Griekse onderwereld. Ik moet terugdenken aan de keren dat wij bij een vulkaankrater waren. De meest actieve was de Etna op Sicilië, waar de bodem onder onze voeten inderdaad nogal heet was, maar brandend, nee dat niet. Je moet de dichter mogelijk niet zo letterlijk nemen. Maar wacht eens! Er staat niet waar maar hoe over 't blind basalt. Met andere woorden: de dichter ziet de onmogelijkheid in en vraagt zich af: hoe kom ik dáárover heen? Dat gaat niet lukken. Misschien eromheen? 'Mijn voet kan vóór de avondval/Nog vele mijlen reizen'. Het gedicht geeft geen verdere informatie maar de vraag verandert wel, namelijk in de laatste strofe, alsof de dichter er is blijven steken op zijn plek, van 'Hoe?' in Wie over't brandend blind bazalt? Het is duidelijk, de rivier van de vergetelheid is bij leven onbereikbaar. Voor wie het zelf nog eens wil bekijken, het complete gedicht staat hier.

Merkwaardig biografisch feit: in 1898 liet de dichter bij de burgerlijke stand zijn achternaam veranderen van Bouters en Boutens. De r in een n. Nergens kan ik vinden waarom dat was. In die tijd werkte hij als leraar klassieke talen aan een jongenskostschool in Voorschoten. De neerlandicus Marco Goud zou in opdracht van uitgeverij De Arbeiderspers en het Fonds voor de Letteren bezig zijn met een biografie. Wie weet wordt het raadseltje daarin opgelost.

Vandaag hebben we een grijze, droge en in alle opzichten een onopvallende zondag waar werkelijk helemaal niets over te vertellen valt, alsof je zo'n dag niet geleefd hebt. Terug naar boven

Kaartschets van een spoorlijn langs de A27 met een kruisstation op Gorcum West (rode cirkel).

Maandag 27-02-2017

Nieuwer! Groter! Beter! Teveel mensen hangen die beginselen kritiekloos aan. Alle dertig jaar dat ik met dit mooie stadje verbonden ben duikt om de zoveel tijd de gedachte op van een spoorlijn langs de A27. Er is zelfs een apart Wikipedia-lemma over. Vanmorgen AD-columnist en stadgenoot Roy Grünewald. Nu het rijk 386 miljoen uittrekt voor verbetering van de A27, 'die vermaledijde slakkenweg', en er een nieuwe Merwedebrug gebouwd gaat worden, kan er ook wel voor weinig extra geld een spoorlijn naast gebouwd worden van Breda naar Utrecht die ook in Gorcum stopt. 'Voor stad en vaderland. (...) De reistijd tussen beide steden wordt verkort van 75 naar ruim 30 minuten!'. kraait de voormalige schouwburgdirecteur opgetogen. Wat hebben we daaraan? Zou de goede man niet weten dat je nu al met comfortabele Q-liners van Arriva, die grotendeels over busbanen op de A27 rijden, binnen dertig minuten vanuit Gorcum op het Utrechtse Jaarbeursplein staat?

En een spoorlijn bouwen voor weinig extra geld? Hoe komt hij erbij? Er moeten liefst vier nieuwe bruggen gebouwd worden, bij Keizersveer, Gorcum, Vianen en over het Amsterdam-Rijnkanaal. Om nog niet te spreken van de westkant van Gorcum. die voor jaren op de schop zou moeten. Want er zou een nieuw kruisstation met bijbehorende infrastructuur op West moet komen (zie kaart hierboven). En waar komen al die extra reizigers vandaan? Die zijn er niet. Ze reizen nu via Den Bosch of met de Arriva-liners, dus je verplaatst alleen de bestaande stroom naar een nieuwe spoorlijn. Want volgens de prognoses groeit Gorcum in de toekomst niet meer. Gekroonde dwaasheid dus, maar Facebook heeft Grünewald op zijn hand. Allemaal adhesie, slechts een enkele kritische bedenking.

Een dergelijk zorgeloos optimisme zagen we ook eerder vorige week bij de SP-wethouder Eva Dansen. Toen kwam er een woningmarktonderzoek van de Stec Groep uit. Er dreigt een overcapaciteit van 135 tot 165 procent op de Gorcumse woningmarkt als alle nieuwbouwplannen van de gemeente doorgang vinden. Dat is helemaal geen nieuws: Al vorig jaar was er in de Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2016 - 2040 van PBL/CBS sprake van dat de bevolkingsomvang redelijk stabiel blijft. Sterker: eerst is er nog wat groei, maar daarna komt er krimp. 'Rond 2025 zal er een historische omslag in Gorinchem plaatsvinden en het aantal ouderen groter zijn dan het aantal jongeren', schrijft het adviesbureau dat het visieproject Go2032 trekt. Het heeft totaal geen zin dat de stad zich op uitbreiding richt. Verbetering van kwaliteit van wonen, vooral in de historische binnenstad, is een betere koers. Hoog tijd dat het gemeentebestuur met een nieuwe vsie komt. Maar wanneer die visie er komt, kon mevrouw Dansen vorige week nog niet zeggen.

Het is vandaag een naargeestige dag met veel wind en regen. Zelfs hagel en onweer kunnen ons teisteren. Anna past bij Tessa op. Met haar rug gaat het wat beter. Ik doe de boodschappen en sport anderhalf uur op Oost. 's Middags heftige regenbuien. Terug naar boven

IJstijden en zonne-instraling (onder) in de afgelopen 800.000 jaar. De pijlen wijzen het begin van de interglacialen aan. NB: de grafiek leest terug in de tijd. Rode cirkel is ons huidig interglaciaal (bron: beschreven artikel)

Dinsdag 28-02-2017

Februari was zacht, somber en nat, aldus Weeronline. De gemiddelde temperatuur was bijna 2 graden boven normaal. De hele winter was overigens zonnig, droog en met 0,4 graden boven normaal vrij zacht, met alleen een korte periode van winterkou in januari.

Met de aanpak van de wereldwijde opwarming gaat het intussen almaar slechter. Van de drie drijvende krachten achter het klimaataccoord van Parijs eind 2015 - de USA, China en de EU - ligt alleen Peking nog op koers, meldt De Volkskrant. 'President Donald Trump staat op het punt het hele Amerikaanse klimaatbeleid terug te draaien en in de EU dreigt de eerste concrete maatregel op basis van Parijs, de aanscherping van het kwakkelende emissiehandelssysteem ETS, te mislukken'.

Er is ook leuk klimaatnieuws. De NRC signaleert een artikel in Nature waarin de Leuvense klimaatonderzoeker Michel Crucifix met drie collega's een ogenschijnlijksimpel mechanisme beschrijft dat het ritme van de ijstijden volledig zou verklaren. Uit boorkernen in ijskappen (Groenland en Antartica) is over de laatste 800.000 jaar af te lezen dat ijstijden gemiddeld 80.000 tot 100.000 jaar duren, afgewisseld met interglacialen van circa 10.000 jaar. Ons huidige interglaciaal duurt nu ongeveer 10.000 jaar. We zouden dus toe zijn aan een nieuwe ijstijd.

Tot dusver werd het ritme tamelijk goed verklaard door de Milankovic-cycli, die bestaan uit drie variaties in het periodiek slingeren van de aardas. Die slingeringen varanderden de hoeveelheid zonne-instraling op de polen. Tussen 2,6 miljoen en 1 miljoen jaar geleden was het ritme echter sneller: de ijstijden waren korter en iedere 41.000 jaar was er een interglaciaal. Vanaf die tijd resulteerde niet ieder maximum van zonne-instraling in een nieuw interglaciaal: slechts 13 van de ruim 40 zonne-maxima resulteerden in een interglaciaal (zie grafiek hierboven). De overige keren zette het smelten van de poolkappen niet door. De 'beschamend simpele regel' die de onderzoekers wisten te bevestigen luidt: hoe langer de ijstijd duurt, hoe meer kans dat een interglaciaal doorzet. Eerlijk gezegd begrijp ik de oorzaak daarvan niet en de onderzoekers kennelijk ook niet. 'Het lijkt erop dat het klimaatsysteem gedurende een ijstijd instabiliteit opbouwt', zegt Crucifix in de NRC. Dat kan, maar welke dynamiek er in de grote poolijskappen wordt opgebouwd tot een soort grenswaarde wordt overschreden, is niet bekend. En de oorzaak van de ritmeverandering 1 miljoen jaar geleden is ook niet duidelijk.

Belangrijk is om je te realiseren dat in die totale 2,6 miljoen jaar het CO₂-niveau in de atmosfeer tussen 200 en 280 ppm lag. Sinds de industriële revolutie is het door het verstoken van fossiele brandstoffen gestegen naar boven 400 ppm en liggen de zaken heel anders. Sommigen veronderstellen dat we daarmee de komende ijstijd uitstellen. Anderen menen dat we doorschieten en in een heel ander klimatologisch regime zonder ijstijden terecht zullen komen. Zeker is dat de zeespiegels flink zullen stijgen. Verder weet iemand wat er te gebeuren staat.

Behoorlijk wat wind vanochtend, soms gepaard met regenbuien en soms ook zon. Anna heeft haar vaste oppasdag. Ik slenter rond het middaguur even door de binnenstad en koop het boekje 'Kunnen we praten?' van Joris Luyendijk (AtlasContact, 2017), waarin hij zijn onbehagen met het huidig klimaat in politiek en samenleving beschrijft - en bijna populist wordt, maar niet echt. Het doorgeschoten marktdenken, de onstuitbare schaalvergroting, de cynische bankiers, de ongereguleerde immigratie, de terreur van de kijkcijfers, de populisten die maar wat roepen, de dreiging van kortzichtig nationalisme en ga zo maar door. Luyendijk weet het indringend te formuleren. Simpele oplossingen weet hij niet (en ik ook niet) en je moet maar vertrouwen dat iedereen met macht zich aan de regels zal houden, want 'zonder regels en rechters geldt alleen nog het recht van de sterkste. Dat is een ander woord voor dictatuur.' Terug naar boven

Oercontinenten van de aarde. Links Rodinia (1100 - 750 miljoen jaar geleden) en rechts Pangea (250 miljoen jaar geleden)

Woensdag 01-03-2017

Naar aanleiding van de nieuwe roman 'Pangea' (Arbeiderspers, 2017) van Tessa de Loo zocht ik naar meer gegevens over het oercontinent met die naam (Pangea), dat circa 250 miljoen jaar geleden bestond, en ontdekte dat het niet het oudste was. Van 1,1 miljard tot 750 miljoen jaar geleden bestond er nog een ander, ouder oercontinent, dat de naam Rodinia werd gegeven. Zie hierboven kaarten van de veronderstelde vorm van die twee continenten. Er zit een enorme tijd tussen waarin de platentectoniek ze uiteen dreef en weer samenvoegde. Vervolgens dreven ze weer uiteen en dat doen ze nog steeds. Ooit zullen ze mogelijk opnieuw samendrijven als de aarde lang genoeg bestaat. Dan ontstaat er weer zo'n totaalcontinent dat men - nu al - de naam Pangea Ultima heeft gegeven. Oercontinenten komen en gaan net als liefdes, want daar gaat het boek van De Loo over.

Platentectoniek speelt een grote rol in het ontstaan van leven op aarde. Zonder de beweeglijkheid van de continentale platen zou bijvoorbeeld het aardmagnetisch veld veel minder sterk zijn. De vloeibare magma binnen in sommige rotsplaneten werkt als een inwendige dynamo. Die wordt mede instandgehouden door de transport van warmte naar het planeetoppervlak op de plaatsen waar de aardschollen uit elkaar wijken. Zoals bekend verstrooit het aardmagnetisch de hoogenergetische deeltjes van de zonnewind, die anders de atmosfeer zouden wegvagen. Dan zou het leven geen kans gekregen hebben.

In de tweede plaats isoleren de uit elkaar drijvende aardplaten en loslatende eilanden soorten van leven van elkaar, zodat er steeds weer gelegenheden voor specialisatie en biochemische en biologische diversificatie van leven zijn.

Bovendien spelen de aardplaten een sleutelrol in de regulering van koolstofdioxide in de atmosfeer door een ingewikkelde cyclus van kalk- en silicaatsedimenten op de oceaanbodems, die loopt via de subductiezônes, de vloeibare magma in de aardkern en terug naar de atmosfeer via talrijke vulkanen. Die cyclus stabiliseert de mondiale temperatuur op een gematigd niveau, waarbij biologisch leven maximaal gedijt. Daarmee waren periodes van wereldwijde oververhitting (broeikaswereld) en bevriezing (snowball earth) gedurende een miljard jaar of meer zeer schaars.

Of platentectoniek zelf schaars is, weten we niet. In elk geval bestaat het niet op de andere rotsplaneten van ons zonnestelsel, Mars, Venus en Mercurius. Mogelijk werd het veroorzaakt door de vroege botsing met een andere planeet met het formaat van Mars, waardoor de Maan ontstond (Impact hypothese). Het bestaan van zo'n hemellichaam als de Maan schijnt ook al zo'n unieke voorwaarde te zijn voor het ontstaan van leven, door verschillende mechanismen: de stabilisatie van de scheefheid van de aardas op 23,5 graden, die de wisseling van seizoenen teweegbrengt, de cycli van ijstijden en interglacialen (de Milankovic-cycli, zie gisteren) en de reguliere getijden van zeeën en oceanen die over de kustvlakten spoelen. De andere rotsplaneten in het zonnestelsel hebben geen manen, behalve Mars (Phobos en Deimos), maar die zijn veel te klein om een substantieel effect te hebben.

Regen en zonneschijn wisselen elkaar vandaag af. Om elf uur ga ik naar een nieuwe cursus Kunstgeschiedenis van de KLU in het Gorcums Museum. Het zijn acht colleges van twee uur op de woensdagen. Vandaag is het onderwerp de kunst van Byzantium en betreft vooral ikonen. Boeiend, ik kom er nog wel op terug.

's Middags zijn Barbara (met Nikita), Tessa (met Vajèn en Lina-Mae) en Jannie, de jeugdvriendin van Ans, op bezoek. Allemaal gezellig kwetterende dames in de kamer naast me.

Lezen in 'Europa's Impasse' van financieel specialist David Marsh (De Bezige Bij, 2014), een al wat ouder boekje maar met  een nog steeds adequate analyse van de feilen van de Europese muntunie. Juist vandaag komt de Europese Commissie met een beleidsnota over de toekomst. Geen pakkend visionair vergezicht - dat durven ze niet - maar een witboek met vijf scenario's, variërend van een teruggang tot louter een interne markt (terug naar de EEG), via doormodderen tot aan een echte unie (het 'Verhofstadt-model') Zie maar en kies maar. Er zal niet worden gekozen, vrees ik, dus komt het neer op doormodderen (scenario 2) of een keus van sommige lidstaten om als aparte groep verder te gaan ('Europa van meer snelheden'). Je ziet het aankomen. Een zwaktebod. In deze toenemend onstabiele wereld maken we onszelf tot een speelbal. Het is niet anders. Terug naar boven

Anastasis fresco in de middeleeuwse Chora kerk in Istanboel. Jezus helpt na zijn opstanding de hoogbejaarde Adam en Eva uit hun graven.

Donderdag 02-03-2017

Het college van de KLU-cursus Verdieping - 8 kunstenaars handelde gistermiddag over Byzantijnse kunst en ikonen in het bijzonder. Daar kwam ondermeer het werk hierboven aan de orde: het Anastasis fresco in de Byzantijnse Chora-kerk (tegenwoordig een museum) in Istanboel. Anastasis betekent Opstanding. Het fresco dateert uit het begin van de 14e eeuw. Het toont de Limbo, het voorgeborchte van de hel, waar de zielen van de doden verblijven over wie nog niet beslist is of ze naar de hemel mogen of naar de hel moeten. Daar verblijven ook Adam en Eva na hun dood, sinds ze na de zondeval uit het paradijs verbannen werden.

In het centrum zie je de zegevierende, opgestane Christus in een smetteloos witte mantel. Hij heeft de dood overwonnen en wordt omstraald door sterren als een aureool (de mandorla) en vertrapt een heel klein geworden Satan onder zijn voeten, staande op diens berg sleutels en sloten van de hel. Handen en voeten van de duivel zijn gebonden. De deuren van de hel liggen op de grond. Christus trekt de hoogbejaarde Adam en Eva uit hun sarcofagen terwijl aan de linkerzijde Johannes de Doper, Koning David en een nog jonge koning Salomo toekijken. De eerste figuur rechts, gekleed in een lichtgroene mantel, zou Abel zijn, de jongste zoon van Adam en Eva. Hij draagt een staf met een gebogen uiteinde, een herdersstaf. Merk op dat hij nét in de sarcofaag van zijn moeder staat. (Zijn broer en moordenaar Kaïn is niet aanwezig; hij zit natuurlijk allang in de hel). Naast Abel staan enkele profeten uit het Oude Testament, zoals Mozes en Elia, met voor hen een figuur in een blauw kleed om wie een lichtrode mantel wappert. Dat zou de profeet Jesaja zijn. Na Adam en Eva zal Christus ook hen allen uit de dood laten opstaan. De schilder van dit prachtige werk is voorzover ik weet onbekend.

Helaas kende ik het werk (en de kerk) niet toen we in 2009 met onze boot een maand in Istanboel lagen. We zouden er zeker naar toe gegaan zijn.

Vannacht is er behoorlijk veel wind en regen. Aan de kust is het stormachtig. In de loop van de ochtend wordt het droog en neemt de wind af. Anna gaat niet mee sporten vanwege haar rug. Stom genoeg krijg ik er nu last van en het sporten valt niet mee. Zonder forceren werk ik toch mijn vaste programma af.

's Middags wisselen regen en zon elkaar af. Ik werk weer verder aan de website van de Gorcumse Poëzieroute: de gedichten van de route erop zetten. Ik zal er elke dag een paar plaatsen.

Lezen: het boekje van David Marsh over 'Europa's Impasse' (De Bezige Bij, 2014). Hoewel het al weer wat ouder is, geeft het goed inzicht in de tegenstrijdige belangen binnen de eurozône, waarvoor eigenlijk geen oplossing bestaat. De zuidelijke crisislanden willen niet verder hun staatsfinanciën gezond maken door hun economie de grond in te bezuinigen. De rijke noordelijke landen (waaronder Nederland) willen hun kiezers niet aandoen dat belastinggelden van noord naar zuid gaat. Toch blijft de monetaire unie bestaan 'omdat iedereen bang is voor de mogelijke gevolgen van een volledige ineenstorting'. De Duitsers zijn vooral bang dat bij de uittreding van met name Italië uit de euro, de Italianen hun nieuwe munt drastisch zullen devalueren om hun economie te stimuleren en hun schuldenlast kleiner te maken. Het zou rampzalig zijn voor de Duitse handel (en voor de Nederlandse ook). Niet verder saneren in de zuidelijke staten (en Frankrijk!) drijft de eurostaten verder uiteen. Dat is gevaarlijk. Er lijken alleen maar horrorscenario's te bestaan en substantiële steun voor de stappen naar de vestiging van de noodzakelijke begrotings- en fiscale unie en tenslotte een politieke unie is verder weg dan ooit. Terug naar boven

Vanmorgen in de kajuit op de boot.

Vrijdag 03-03-2017

De bezoekjes aan onze boot deprimeerden me de afgelopen maanden, iedere keer weer. Maar vandaag is het anders. Eerst rijden we vanmorgen om negen uur voor boodschappen naar het Piazza Center en daarna door naar de werf in Numansdorp. Onderweg koffie bij een benzinestation. Het is droog en licht, maar op de A9 begint het licht te regenen. We rijden de werf op en parkeren de auto onder de achterplecht. Meteen zie ik dat ze de konische offeranode op de Maxprop-schroef hebben vervangen door een nieuwe. De schroefasanode hoefde niet; die had nog voldoende 'vlees' voor nog een seizoen. Verheigd constateren we dat de lekkage in de beide garderobekasten ditmaal gering is. Aan bakboord zelfs niks. Kennelijk hangt het af van de windrichting. We zitten wat rond te kijken in de kajuit. Het is licht binnen. Vochtig voelt het niet en dat is de hele winter al zo. Waarschijnlijk omdat Anna deze herfst en winter de gordijnen openliet, zodat de zon in de kajuit kan schijnen. Natuurlijk hebben we er ook wat vochtvreters staan. Nog een week of vier; afhankelijk van het weer en de klussen kunnen we ergens in april het water in.

Terug thuis lopen we even de stad in. Nog steeds valt er lichte regen die je haast niet merkt. Met Anna de winkels in, waar ze twee leuke lente-jurkjes aantreft. Welke staat het leukst? Tja, ze zijn allebei leuk, neem ze dan beide mee. Ja, nog even en het is weer rokjes-dag!

Bij De Mandarijn haal ik een besteld boek af: 'Age of Anger' van de Indiase schrijver Pankaj Mishra (Allen Lane, 2017). Besteld naar aanleiding van een boeiend interview op 28 februari jl. in de NRC met Bas Heijne. Daarin stelt hij dat het niet mogelijk is om de geschiedenis terug te draaien naar de idyllische, beschermende samenleving van vroeger, zoals veel populisten willen. 'Zij die naar vroeger verlangen, verliezen zich in sprookjes, ze dromen van een herstelde gemeenschap zonder immigratie, zonder vreemdelingen, een plek in hun verbeelding waar ze zich weer thuis kunnen voelen, vol van onderlinge solidariteit, zonder vervreemding. Maar dat is fantasie, we kunnen niet terug, alleen maar vooruit. We moeten de idealen van de moderniteit volgen en ervoor zorgen dat ze voor steeds meer mensen realiteit worden.' Ook over de toevloed van moslimjongeren naar Europa zegt hij rake dingen: 'Die gefrustreerde jongeren, die zich in hun omgeving klem gezet voelen, reizen naar een gebied waar alles is toegestaan.' Daar raken ze van hun wortels los, ook al klemmen sommigen zich aan de islam vast. Maar: 'Dat is niet de islam, dat is het afsterven van de islam, de ineenstorting van traditionele religie.'

Ik print het interview uit en stop het naar mijn gewoonte in het boek. Een aantal jaren geleden, in 2006, las ik zijn 'Temptations of the West. How to be Modern in India, Pakistan, Tibet and Beyond' (Farrar, Straus and Giroux, 2006). Toen zei hij: 'In landen als Nepal, Tibet en Afghanistan zijn geen industrieën, geen natuurlijke bronnen. Waarom en wat moet daar gemoderniseerd worden? Je creeërt alleen maar kanslozen.' Hij voorzag de stroom migranten: 'Er komt een demografische revolutie aan die nog groter is dan de politieke. Veel jonge mensen komen vechtend de wereld in.' Terug naar boven

Zaterdag 04-03-2017

De update over afgelopen februari van de gemiddelde wereldtemperatuur in de lagere atmosfeer, gemeten door satellieten, stijgt licht verder: + 0,35 graden Celsius ten opzichte van de periode 1981 - 2010). Volgens klimaatscepticus Roy Spencer komt dat door het opwarmen van de landmassa's op het noordelijk halfrond. Het lijkt erop dat we de winterdip voorbij zijn. Die winterdip houdt verband met het feit dat het noordelijk halfrond grotere landmasa's heeft dan het zuidelijk halfrond, dat de zon 's winters zuidelijk is en 's zomers noordelijker, en dat land nu eenmaal sneller en meer opwarmt dan watermassa's. Verder mag iedereen zijn of haar eigen conclusies trekken.

'Kinderen moeten weer staand het Wilhelmus zingen in de klas.' Het is CDA-leider Buma in de bol geslagen. Ons land is al decennia op weg naar een veelzijdige, multiculturele samenleving, maar Buma wil dat terugschroeven. De geschiedenis terugdraaien, terug naar een autoritair verleden toen alles duidelijk en simpel was. Vooral om stemmen op rechts te winnen. De spruitjeslucht van het CDA. Gelukkig laat de geschiedenis zich niet terugdraaien.jaar.

Gisteravond waren we naar de verjaardag van Barbara's jongste dochter Esri (12). Kleine meisjes worden groot. Vanmorgen is het droog en met 13 graden warm voor de tijd van het jaar. Af en toe doet de zon mee. We gaan naar het filiaal van T-Mobile om onze abbonnementen aan te passen. Voor internet op de boot gebruikten we tot dusver een SIM-datakaartje in de dongel, die we bijna tien jaar geleden in Malta kochten. In ieder buitenland moest je er een ander prepaidkaartje voor kopen, om geen dure roaming-kosten te maken. Omslachtig en bovendien is de dongel niet meer erg snel, vergeleken met WiFi. Het uploaden van foto's kon soms wel bijna een minuut duren, maar toch bleef ik hem gebruiken - uiteraard als er geen WiFi-netwerken in de buurt waren of als we ergens ankerden - en vooral omdat die openbare netwerken niet erg veilig zijn.

Maar nu onder druk van het Europarlement de telefoonmaatschappijen elkaar de roaming-kosten niet meer berekenen, zou ik graag willen weten of ik mijn SIM-datakaartje ook elders in Europa kan gebruiken, zeker als we straks met de boot in België en Engeland zijn. Dat blijkt met mijn huidige abbonnement niet te kunnen. Het was trouwens al verlopen, dus ik neem een nieuw (en goedkoper) abonnement met meer capaciteit én datavrij muziek-streamen, dat je in heel Europa kunt gebruiken. Tevens neem ik voor 2 euro in de maand er een router bij (Huawei Mobile WiFi 5577C, 150 Mbps), zodat we aan boord met alle apparaten op ons eigen WiFi-netwerk kunnen inloggen. Volgens mij hadden onze zeilvrienden Jaap & Diana destijds ook zoiets op hun Kiara.

Ondanks de duidelijke uitleg van de T-Mobile verkoopster kost het thuis in-bedrijfstellen ervan me een uurtje puzzelwerk. Maar dan is het voor elkaar. De origienle pincode moest van het datakaartje gehaald en nu draagt het netwerk onze bootnaam en heeft een degelijk wachtwoord, zodat de rest van de haven er niet op mee kan liften. Het werkt en het is snel.

's Middags komen Barbara en Tessa met Nikita, Vajèn en baby Lina-Mae op de thee. Ik begin aan een boek dat wel eens heel goed zou kunnen zijn: 'Homo Deus. A Brief History of Tomorrow' van de Israelische historicus Yuval Noah Harari (Harvill Secker, 2015). Velen lopen ermee weg, hoewel zijn eerdere 'Sapiens. A Brief History of Humankind' (Ned. vert. Thomas Rap, 2015) me wat tegenviel. Terug naar boven

Satellietopname van een tropische storm voor de kust van Californië.

Zondag 05-03-2017

Het is zover. The Washington Post bericht dat Trump het budget voor het NOOA (National Oceanic and Atmospheric Administration) met 17% kort. Daarbij wordt diep gesneden in onderzoeksfondsen en het programma van satellieten die de opwarming van het klimaat registreren. Die satellietgegevens leveren betrouwbare en waardevolle feiten en ik publiceer ze al jaren aan het begin van iedere maand. De maandelijks voortschrijdende grafiek. Merkwaardig dat met die kortingen niet alleen belangrijk klimaatonderzoek wordt getroffen, maar ook de opstelling van weervoorspellingen en tijdige waarschuwingen voor extreeem weer (o.a. tornado's en hurricanes). Make America blind again.

De bekende Amerikaanse taalfilosoof Noam Chomsky zei een maand geleden in een interview: 'Trump has been very inconsistent on many things; on Twitter he’s been all over the place, but some of it is very consistent. That is: Do nothing about climate change except make it worse.'

Trump kort voor 2018 ook met liefst een kwart het budget van EPA, het Amerikaanse milieubureau, schrijft persbureau Reuters. Het betreft klimaat-onderzoek en projecten voor de preventie van water- en landverontreiniging, zoals loodvergiftiging.

Maandag 06-03-2017 

Al een aantal dagen lang speelt mijn brein me weer een gedicht toe. Een merkwaardig, duister gedicht met een indringend karakter. Ik moet het in het begin van de jaren 60 gelezen hebben, het stond ondermeer in het leerboek Nederlandse Letterkunde van Lodewick dat we op de HBS gebruikten. Het gedicht verscheen in 1920 in de debuutbundel van Hendrik de Vries (1896 - 1989) en ik ben het nooit vergeten. De bundel van hem die ik toen kocht, 'Keur uit vroegere verzen, 1916 - 1946' (Van Oorschot, 1962), bezit ik nog steeds. Hij is uit de toen vermaarde Stoa-reeks. De lugubere sfeer, de herhaalde terugkeer van een gestorven broer, het geheim van diens bestemming, 'te vreselijk om zich in te verdiepen', je vermoedt een gruwelijk familiedrama; toch minstens een moord of een zelfmoord. Toch is dat helemaal niet het geval. We weten dat de twee broers van De Vries nog leefden toen hij het gedicht schreef. In het literair tijdschrijft Tirade gaf de dichter eens de informatie, die hij in het gedicht achterhoudt: het gaat over zijn broer Rendert en De Vries had gedroomd dat die op mysterieuze wijze verdwenen was.

En die iepen? Waarom iepen? Iemand beweerde dat men vroeger graag iepen gebruikte om doodskisten te maken. Zou het? Ik zoek het na. Ze worden gemaakt van verschillende houtsoorten zoals van vuren- en eikenhout tot spaanplaat, bamboe en wilgentenen en zelfs van karton, maar inderdaad ook nog steeds van inlandse iep.

Later komt in de vuistdikke biografie van Jan van der Vegt (Meulenhoff, 2006) aan het licht dat De Vries met zijn broertje 'genitale spelletjes' in bed deed (zoals de meeste jongetjes). Later schreef hij er zelf over in een ongepubliceerd fragment: 'we omhelsden elkaar te woest'. Aanleiding voor de moeder om ze van elkaar te scheiden. Die moeder bleek later zelf flink gestoord te zijn. Allemaal onontbeerlijke gegevens om de poëzie van De Vries te begrijpen? Hm, misschien, en toch betwijfel ik het.

De Vries was een kwetsbare en tamelijk geïsoleerd levende man, die zijn thuis in Groningen zelden verliet, behalve om in de jaren 20 en 30 naar Spanje te gaan waar hij erg van hield. 'Zijn werk ontstond in vlagen van manische gekte, die hij bewust opriep en probeerde te manipuleren', schreef Piet Gerbrandy in 2006 in De Volkskrant. Is het gedicht minder waard nu we weten dat er geen biografische werkelijkheid letterlijk aan ten grondslag lag? Nou nee, dat moet er niet toe doen, een gedicht moet voor zichzelf kunnen spreken. Het heeft zijn eigen werkelijkheid. Qua beeld en emotie vind ik het sterk en goed in taal vervat. De vorm is die van een sonnet, maar dat gaat aan het eind verloren en dat is goed gekozen want het versterkt het effect. De schrijver Alfred Kossmann noemde in 1996 in de NRC zijn poëzie 'glashelder onbegrijpelijk'.

Hendrik de Vries grossiert in kinderangsten, wrede fantasieën, bloedstollende dromen vol slechte ouders, rovers, heksen en tovenaars. Een willekeurig fragment als voorbeeld:

Ik ben de kleine zigeunerprinses.

Mijn vader heeft een gevaarlijk mes.

Mijn moeder had oorbellen, prachtig rood.

Nu draag ik ze zelf. Moeder is dood.

En zo verder. Dat is uit de cyclus 'Grotesken', die vol zit met gruwel. Al bladerend stuit ik in een volgende cyclus ('Romancen') op een kort gedicht dat destijds een grote indruk op me maakte. Ik geef het weer zonder commentaar:

                  XXXVII

Hiermee toonde ik mijn tovermacht:

Dat ik levende wezens heb voortgebracht.

Ik schiep een geluk dat onstoorbaar is:

Volmaakte liefde in volmaakt gemis.

Daar is nog één wonder waar ik op wacht:

Volmaakte stilte en volmaakte nacht.

Toch nog een opmerking. De Vries trouwde tenslotte in 1946 met een vrouw die ook gestoord bleek te zijn. Ze werden samen hoogbejaard; kinderen kregen ze niet. Ieder gedicht heeft echter zijn eigen werkelijkheid.

Dag met redelijk wat zon. In de ochtend doen we boodschappen en sporten op Oost. De rug van Anna is weer in orde en die van mij ook. 's Middags zet Anna me bij het stadhuis af; ik moet mijn rijbewijs vernieuwen (tot mijn 75e verjaardag). Over vijf jaar moet ik misschien proefrijden voor ik een nieuw krijg. Anna rijdt door om op Lina-Mae te passen terwijl Tessa met Vajèn naar zwemles gaat. Ik loop terug, mijn gezicht in de zon. Terug naar boven

Dinsdag 07-03-2017

Maart 2017. The Independent publiceert een treurigmakend overzicht van de toestand in Syrië. Ik vat het samen. Oost-Aleppo is gevallen, Palmyra werd opnieuw ingenomen door regeringstroepen en de Libanese Hezbollah, gesteund door Rusland en de VS (!) met massale luchtacties, Manbij is tegen de zin van de Turken bezet door de Syrische oppositie SDF en Koerdische strijdgroepen veroverden een gebied op IS ten westen van de Eufraat, eveneens tegen de zin van de Turken. De Koerden en de SDF maken zich op voor de inname van de IS-hoofdstad Raqqa, gesteund door circa 500 man van de Amerikaanse Special Forces en de door de luchtmacht van de door de VS geleide coalitie. De laatste fase in de strijd om Syrië lijkt zich te gaan voltrekken.

Als in een paar maanden tijd de steden Raqqa en Mosul (in Irak) vallen zal er van het Islamitisch Kalifaat weinig meer over zijn. Er lijkt een nieuwe verstandhouding tussen Rusland en de VS te zijn, een overeenstemming om de bloedige dictatuur van Assad te laten voortbestaan. Inderdaad lees ik vandaag dat de legerchefs van Amerika, Rusland en Turkije elkaar juist vandaag in de Turkse badplaats Antalya ontmoeten. De verliezers zijn straks de Syrische democratische oppositie en de bevolking die zich in een grotendeels verwoest land moet zien te redden.

Ook de Turken zijn verliezers, ze hebben niet kunnen verhinderen dat er langs hun grenzen met Syrië en Irak grote gebieden zijn ontstaan die beheerst worden door hun aartsvijanden, de Koerden. Je kunt helaas een nieuwe humanitaire ramp voorspellen. Het is goed mogelijk dat zij de slachtoffers zullen worden van een volgende ronde van oorlog in het Midden-Oosten, als ze worden aangevallen door een nieuwe coalitie: Rusland, Turkije en de regimes in Baghdad en Damascus - met hoogstwaarschijnlijk tot gevolg een nieuwe stroom berooide vluchtelingen naar Europa. Want een oorlog op meerdere fronten kunnen ze onmogelijk volhouden. De Koerden zitten dan in de val in een voor hen vijandige regio, waar ze geen opvang zullen vinden.

Mag die Turkse minister van buitenlandse zaken Cavosoglu nu wel of niet naar ons land komen? Hij wil trachten bij Turkse Nederalnders stemmen te winnen voor het referendum dat de Turkije veranderen zal in een presidentiële staat met Erdogan aan het roer? Anna en ik verschillen van mening; zij wil de komst van de minister verbieden. Natuurlijk weet ik dat het referendum een stap is op de weg naar een autoritaire islamitische staat, maar eerlijk gezegd geloof ik dat de Turkse kiezers, zowel daar als hier, zelf in staat gesteld moeten worden om zich een eigen oordeel te vormen. Dat betekent dat de ja- en nee-meningen aan bod moeten komen in het debat. In Turkije zelf kan dat nauwelijks maar bij ons wel. Duidelijk is dat de tegenstanders van Erdogan in ons land de gelegenheid daartoe goed gebruiken; die leggen we geen strobreed in de weg. Dan moet ook de Turkse minister de kans krijgen, hoe abject diens opvattingen ook zijn. Als wij hem doorzien, kunnen anderen dat ook. Het is niet slim mensen voor te schrijven wat ze wel en niet mogen horen. terecht wekt dat wrevel.

Waarschijnlijk sta ik nogal alleen met die mening. Ooit zal het Turkse volk het bewind echter omver werpen, zoals dat bijvoorbeeld ook in december 1989 bij Ceauçescu geschiedde. Ieder volk moet zelf zijn onderdrukkers afschudden, dat kunnen wij niet doen. De ellende van democracy building voor anderen kennen we onderhand goed genoeg.

Een wisselvallige dag, zon en druilregen wisselen elkaar af. Anna heeft oppasdag bij Tessa en ik lees noest verder in Yuval Noah Harari. Terug naar boven

Temperaturen en grootte van de ijsvlakte op de noordpool 1880 - 2016 (bron: NASA)

Woensdag 08-03-2017

Over de verontrustend snelle opwarming van de polen. Aanvankelijk meenden velen dat de opwarming van de noordpool werd gecompenseerd door afkoeling aan de zuidpool. Sinds een paar jaar is dat niet meer het geval: ook de zuidpool warmt op en grote gedeelten van de ijskap en de platen smelten. IJsplaten zo groot als hele provincies breken af en gletschers smelten terug. Ondertussen breekt de arctische opwarming alle records. Zestien jaar geleden was er nog discussie of het verlies aan zeeijs aan de noordpool niet toch een fluctuatie was. In de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw was de poolzee net zo record-ijsvrij als in 1990 - 2000. Bovenstaande grafieken van NASA tonen dat die records gebroken zijn. Duidelijk is te zien dat zowel de temperaturen als het ijsverlies aan de noordpool veel hoger zijn dan in 1930.

Gotspe. Trump beloofde het afschaffen van Obamacare, het systeem waarbij enige tientallen miljoenen arme Amerikanen verzekerd zijn tegen ziektekosten. Maar hij zit er mee in zijn maag, want het afschaffingsvoorstel, een week geleden ingediend bij het Congres, brengt hem nu in het nauw. Obamacare wordt steeds meer gewaardeerd door de meerderheid van de Amerikaanse bevolking. Bij afschaffing dreigen er diverse mechanismen op gang te komen die de zorg en het stelsel van zorgverzekeringen kunnen ontwrichten - perverse mechanismen noemen we dat - mechanismen waar Trump c.s. nooit aan gedacht hebben. De afschaffing van de verplichting om je verzekeren zal leiden tot een uitstroom van jonge en gezonde mensen; de verzekeraars blijven daarna zitten met een kostbare categorie klanten: de oude en zieke mensen. Hoge risico's; om die te dekken moeten de premies fors omhoog, waardoor steeds meer mensen uittreden omdat ze die niet kunnen betalen, waardoor... enzovoorts. Zoals voorheen zullen vele tientallen miljoenen Amerikanen onverzekerd zijn. Velen in de Republikeinse partij zijn niet blij. Het is een schoolvoorbeeld van de onbezonnen wijze van opereren van populisten: wat roepen en vervolgens zien dat de wereld niet zo simpel is.

Een zeer regenachtige dag houdt ons binnen, behalve dat ik van 11 tot 13 uur naar het tweede KLU-college Verdieping - 8 kunstenaars ga. Maar dat is vlakbij in het Gorcums Museum. Verder een rustige dag. Ik lees door in Harari en download de wekelijkse gratis muziek-download van Radio 4: het strijkwartet opus 51, nummer 2 van Brahms. Daarna brand ik het op een CD-RW. Muziek bestemd voor straks aan boord. Terug naar boven

'De extase van de Heilige Teresa' van Gian Lorenzo Bernini in de Santa Maria della Vittoria te Rome.

Donderdag 09-03-2017

Kom er in deze dagen van wereldse verdeeldheid eens om: de extase van de Heilige Teresa van Avila. Toch is gisteren deze beroemde beeldengroep van de Italiaanse meester Bernini (1598 - 1680) aan de orde in het tweede college Verdieping - 8 kunstenaars van de KLU in het Gorcums Museum. Onze docente noemt de Romeinse barokkunstenaar 'een van de grootste kunstenaars in de kunstgeschiedenis'. Zie hierboven de beelden van Teresa en de Engel die haar zal doorpriemen met zijn lange gouden speer. Ze staan in een eveneens door Bernini ontworpen kerknis van de barokke basiliek Santa Maria della Vittoria in Rome. Toen we in 2008 bij Rome lagen met onze boot zijn we daar niet geweest. Dat zou ik na vandaag zeker wél gedaan hebben en dat geldt vaker bij deze cursus.

Het is een zeer geraffineerd ontwerp. Hoe de linkerhand van de Engel haar kleed juist omhoog trekt om haar huid te ontbloten alvorens toe te stoten! De grote meester van de barokkunst baseerde zich bij het ontwerp op een tekst in het dagboek van de mystieke non. Daar schreef zij over haar ervaring:

'Ik zag in zijn handen een brede, gouden lans met aan het uiteinde een weinig vuur, meen ik. Hij scheen ze mij een paar maal doorheen het hart tot in de ingewanden te stoten. Bij het terugtrekken ervan was het net of deze mee werden uitgerukt, terwijl ik zelf, vervuld van vurige liefde tot God, achterbleef. De hevige pijn die ik daarbij voelde, deed me zachtjes kreunen (...) Toch was die onuitsprekelijke pijn buitengewoon zoet. Het is dan ook onmogelijk naar het einde ervan te verlangen. De ziel kan met niets minder tevreden zijn dan met God zelf. Dit is geen lichamelijke, maar een geestelijke pijn, al heeft ook het lichaam er enigszins en zelfs opmerkelijk deel aan.'

Platte geesten als de mijne denken tegenwoordig meteen aan verdorven chansons als 'Je t'aime moi non plus' en zo, als we zoiets lezen. De mystieke extase werd inderdaad door Bernini als een erotisch getinte overweldiging uitgebeeld. Aanschouw de gezichtsuitdrukking van Teresa als ze zich volledig overgeeft aan wat de Engel met haar van plan is. Tja, en dan ook nog op een toneel, want de nis die Bernini eromheen bouwde heeft de vorm van een theater (het theatrum sanctum). De wolkenpartij, waarop de scène zich afspeelt hangt op ingenieuze wijze van achteren vastgemaakt, lijkt los in de ruimte te zweven. Van bovenaf vallen de gouden stralen van de zon op het tweetal en - nog echter - terzijde zijn twee loges waar rijtjes mannen de gebeurtenis waarnemen alsof ze grumpy old Statlers en Waldorfs zijn in een aflevering van de Muppetshow.

Vandaag een aardige dag na al die regen: flink wat zon en weinig wind. We doen boodschappen en onze plichten in het fitnesscentrum op Oost. De rest van de dag lees ik verder in Yuval Noah Harari; ik ben nu over de helft.

In het nieuws de bevestiging van wat ik een paar dagen eerder schreef: de Amerikanen breiden hun militaire aanwezigheid in Syrië uit als voorbereiding op de aanval op IS-bolwerk Raqqa. Terug naar boven

Vanmorgen mist, versterkt door nevels van de hogedrukspuit waarmee men de sluismuren schoon spuit. De zon probeert erdoorheen te schijnen.

Vrijdag 10-03-2017

Hij zit in het zadel bij het Amerikaanse milieubureau EPA en hij trekt van leer. Scott Pruitt, de door Trump benoemde klimaatontkenner, zei gisteren dat hij niet gelooft dat de uitstoot van koolstofdioxide bijdraagt aan de opwarming van het klimaat. Hij gaat de regels terugdraaien die Obama instelde om de uitlaatgassen van auto's te verminderen. En hij vindt het door bijna 200 landen ondertekende klimaataccoord van Parijs - net als Trump - 'een slechte deal'. Zucht. Katastrofes zijn in de toekomst niet te vermijden. Het probleem is dat Trump zonder twijfel het soort man is die - als het Amerika treft - en het kalf verdronken is, wel eventjes de put zal dempen met 'amazing technological fixes'. Geo-engineering. Twee jaar geleden heb ik hier de meeste technieken op mijn weblog besproken. Dat begint hier. Alle methodes kennen grote nadelen en onzekerheden, vaak zodanig dat de oplossing wel eens erger kon zijn dan de kwaal, maar dat is voor iemand als Trump - die er niet van houdt zich ergens in te verdiepen - geen probleem.

Vanmorgen vroeg komt er snel mist op. De mist wordt dikker en dikker. Een werkman is buiten bezig om de muren van de sluis en de kades schoon te spuiten met een hogedrukspuit. Wolken vochtdruppels verdichten de mist (foto hierboven). De havendienst maakt de zaak gereed voor het nieuwe seizoen.

Om tien uur rijden we af naar Numansdorp om na alle regens van de afgelopen dagen even naar de lekkages te kijken. Koffie op een benzinestation bij Alblasserdam, voor de tunnel onder de Noord. Het is net of we achter het optrekken van de mist aan rijden; voor ons is het nog steeds mistig en achter ons zonnig. Op de A9 heeft de zon gewonnen.

Ook aan boord verwarmt de zon het dek (foto hier) en hij verwarmt ook mijn hart want de tijd van varen nadert. Nauwelijks lekkage aan bakboord, wel aan stuurboord. We vervangen de natte handdoeken door droge. Eens zullen we een keer serieus op zoek moeten naar de oorzaak. Het heerlijke lenteweer maakt ons blij. We rijden even langs het pittoreske centrum van Oud-Beijerland voor een boodschapje.

Terug naar Gorcum. Op de Grote Markt voor het oude stadhuis zijn alle terrasstoelen buiten gezet. Nogal wat mensen koesteren zich in de zon.

Nieuws. Ironie: het Duitse persbureau DPA heeft ontdekt dat de wet in Turkije zélf verbiedt dat er bij nationale verkiezingen campagne in het buitenland gevoerd wordt. De mininster van buitenlandse zaken van het land schendt dus de Turkse wet. Of hij morgen nog naar Rotterdam komt moeten we afwachten, maar van mij mag dat overigens.

In de peilingen voor onze eigen verkiezingen kruipen de grote partijen naar elkaar toe. Voor de formatie van een regering zullen er waarschijnlijk vijf partijen nodig zijn. De vraag is wat voor waterig compromis gesloten moet worden en hoe stabiel zo'n kabinet is. Zoals altijd heeft het CDA zich comfortabel in het midden genesteld; de partij is voor vrijwel iedere combinatie onontbeerlijk. De kabinetsformatie kan wel eens erg lang gaan duren.

Maar eerst komende woensdag de verkiezingen zelf. Het aantal zwevende kiezers is hoger dan ooit. Op de website van de Stemwijzer is het recordaantal bezoekers van 2012 gebroken. Het er nu al bijna 5 miljoen. Veel mensen weten het nog niet, hetgeen impliceert dat de peilingen er fors naast kunnen zitten. Het baart me zorgen dat het klimaat in de verkiezingsstrijd vrijwel geen issue is. Terug naar boven

Het Saturnusmaantje Pan lijkt op een vliegende schotel.

Zaterdag 11-03-2017

Mooie foto hierboven. Hij is op 7 maart genomen door de ruimtesonde Cassini die sinds 2004 in grote ellipsen om de gasplaneet Saturnus draait, van het maantje Pan. Saturnus is natuurlijk vooral bekend om zijn imposante ringensysteem. Het maantje Pan bevindt zich aan de binnenkant ervan, in een van de lege gordels van de planeet. Het is maar 35 kilometer in doorsnee. Door de steile richel in het baanvlak lijkt Pan op een walnoot of een vliegende schotel. Die richel komt door de voortdurende neerslag van ringmateriaal op zijn oppervlak. Op de JPL-website vind je meer foto's. Saturnus heeft overigens liefst 65 manen en maantjes. Hier staan ze allemaal op een rijtje; het is goed mogelijk dat er nog meer ontdekt worden. Pan werd in 1990 ontdekt. Door zijn aanwezigheid en het neerslaan van ringmateriaal houdt hij zijn baan in de gordel open.

De grootste manen van Saturnus zijn Titan (groter dan onze maan en dan de dwergplaneet Pluto) en een aantal ijsmanen waaronder Enceladus. Zij hebben onder hun ijskorst vloeibare oceanen waarin misschien buitenaards leven is ontstaan.

Ochend met zon en wolken. Barbara en Nikita komen op de koffie. Ik voltooi de update van de website van de Gorcumse Poëzieroute. Alle 39 gedichten staan er nu op, een aantal sfbeeldingen zijn vervangen door betere en ik verbeterde nog een aantal fouten in de teksten.

's Middags is er meer bewolking maar het blijft lekker lenteachtig weer. We lopen even de stad in, waar het gezellig is en overal lieden staan te flyeren bij kramen van politieke partijen. Thuis zet ik de bodem van de box van Lina-Mae een stuk naar beneden, want Tessa's baby kan al haast overeind komen.

Het geschil tussen Nederland en Turkije over de komst van minister Cavusoglu escaleert snel. Tot dusver liet men opgelucht bange zaalverhuurders de kolen uit het vuur halen, maar nu vliegt de testosteron ons om de oren. De NOS begint meteen een live-verslag op de website. De huidige verkiezingsstrijd is er natuurlijk debet aan. Een commentator met Turkse achtergrond, Özcan Akyol, stelt cynisch vast dat de campagnes van Rutte, Erdogan, Wilders en DENK ervan zullen profiteren. Het was niet wijs van onze regering om de komst van een representant van een NATO-lid en tevens een bevriende natie onmogelijk te maken door de landingsrechten op Rotterdam Airport in te trekken, daarmee de vrijheid van meningsuiting en vergadering te schenden en de Turkse gemeenschap in ons land democratische onbenulligheid aan te wrijven. Erdogan reageert meteen fel en beschuldigt ons van fascisme en nazisme - 'nazi-overblijfselen' - en dreigt onze diplomaten zijn land uit te sturen en vluchten uit Nederland te weren. Wilders roept op om de Turkse ambassadeur uit te wijzen. Diplomatie is niet Geerts sterkste punt. Geen enkele politieke leider durft zich nu af te vragen of dit allemaal wel verstandig is. Ze doen allemaal heel flink. Zelfs Pechtold doet mee in de verontwaardiging en twittert: 'Laten we Erdogan een lesje democratie geven!' Hoe hij dat wil doen, zegt hij niet. Terug naar boven

Anna aan de rivier bij het baken en de stenen tafelen met een gedicht van Ida Gerhardt. Onderdeel van de Gorcumse Poëzieroute.

Zondag 12-03-2017

Gisteravond nog tot laat op de televisie gekeken naar de ontwikkeling van het dwaze conflict met de Turken. We worden iedere minuut op de hoogte gehouden door de NOS. De Turkse minister Kaya eist in een achterstraatje op hoge toon toegang tot 'my consulate'. We zijn direct getuige van een gesprek middels een tolk met de politie. Ze gaat boos in haar gepanserde en afgesloten auto zitten als het niet mag. Tenslotte wordt ze 'het land uitgezet', dat wil zeggen een auto brengt haar naar de Duitse grens.

Vanmorgen zien we om negen uur een extra Journaaluitzending van de NOS. Toch ongeregeldheden in Rotterdam. Er worden harde klappen uitgedeeld met de wapenstok, sommige demonstranten worden gebeten door politiehonden. De minister vliegt inmiddels met een privé-vliegtuig van Keulen naar Turkije terug. De Turken zijn woedend en beloven strenge maatregelen tegen Nederland. Onze MP Rutte, misschien toch geschrokken, probeert olie op de golven te werpen. Hij wil 'deëscaleren maar vasthouden aan de Nederlandse trots'. Het hele land lijkt hem te steunen, misschien met uitzondering van de Nederturken van DENK, die een wat onduidelijke verklaring uitbrengen. Ook mijn geliefde, anders de vreedzaamheid zelve, steunt de MP. En ik denk: het was allemaal niet nodig geweest; als we de beide ministers hun gang hadden laten gaan was het allang voorbij. Op dit moment handelen de Fransen zo, maar gaven de Nederturken en het electroraat alle reden om de ondemocratische plannen van Erdogan te steunen. Zelfs de Turkse oppositie schaart zich nu (even) achter hem, ze moeten wel om zichzelf niet uit te rangeren. Terwijl de verhoudingen rond het Turkse referendum ongeveer 50/50 liggen en de race voor Erdogan nog niet gelopen is. De seculiere Turken, die er ook zijn, zwijgen en worden het slachtoffer van de escalatie. Hoe dom kun je zijn? Als er bij ons geen verkiezingen waren, was er waarschijnlijk niets gebeurd.

Een zeer zonnige zondag. Lente. Voor alle wandelaars op pad gaan maken we vroeg een halve wallenloop (foto hierboven). Terug thuis zien we dat iemand in Istanboel een Turkse vlag hijst op het Nederlandse consulaat en triomfantelijk 'Allahu akbar!' roept. Och, och, wat erg... het lijkt wel of er een voetbalwedstrijd wordt gespeeld. Minister Çavosoglu wil dat we excuses aanbieden, maar dat gaan we niet doen zeggen Rutte en Koenders. Ondertussen houdt mininster Kaya in alle rust een toespraak in het Franse Metz. In Stockholm wil de Turkse AK-partij ook een bijeenkomst; een woordvoerder van het Zweedse ministerie van Buitenlandse Zaken laat volgens Turkse media weten dat iedereen in Zweden een bijeenkomst mag organiseren.

Bij ons leidt de opwinding tot steeds meer electoraal gevoede driestheid: CDA-leider Buma wil het associatieverdrag met Turkije opzeggen. Hij zegt in Buitenhof dat hij helemaal niet wil deëscaleren. Niet bepaald christelijk (andere wang, en zo). Gelukkig geeft Jesse Klaver hem weerwoord. Overigens vergaloppeert Buma zich: het associatieverdrag is niet met Nederland maar met de EU - en alleen die kan het opzeggen.

's Middags is het haast warm en zonnig. Massa's wandelaars schuiven voorbij over de sluis. Ik lees Harari en ga zo naar het tv-debat met de nummers 2 van de grote partijen kijken. Terug naar boven

Maandag 13-03-2017

Op deze stralend zonnige maandag plaats ik een opwekkend filmpje. Het is al enige jaren oud. Een meisje geeft op een plein ergens in de buurt van Barcelona een muntstukje aan een musicus. En dan ontwikkelt zich een ontroerend tafereel - althans mij ontroert het. Europa bestaat, ondanks alle verdeeldheid op ons verscheurde continent. De YouTube video-URL is: https://www.youtube.com/watch?v=fj6r3-sQr58; ik had die meteen hiernaast kunnen zetten, maar dan kwam het mooie plaatje van dat kleine meisje er niet op.

Sentimenteel? Ja, inderdaad, en bovendien houd ik helemaal niet van volksliederen. Maar deze keer wel.

In alle vroegte rijden we naar Oost voor boodschappen en fitness. Terug in de stad parkeren we onze auto aan de overkant op de Kriekenmarkt, want de spreeuwen en andere schijtlijsters zijn weer terug in de bomen op het Eind. Die schijten elk voorjaar je auto onder zolang de  bomen geen blad hebben. In de haven spuit een werkman nu overal de steigers en de kademuren schoon. 's Middags wandelen vier mensen met de routegids van de Poëzieroute over de sluis. Anna gaat op de fiets naar Tessa om op Lina-Mae te passen tijdens de zwemles van Vajèn.

Halverwege de middag loop ik naar het stadhuis om mijn nieuwe rijbewijs op te halen. Geldig tot mijn 75e. Dat lijkt eeuwen weg, maar is het niet.

Over de vluchtigheid van deze tijd. Een oude vriend uit het begin van onze zeilersjaren heeft me onlangs ontvriend op FB. We waren het zelden eens, met name over de gevaren van de islam en Europa die hij sterk benadrukte. We waren gewend elkaar te treffen in lange, inhoudelijke debatten die we met plezier voerden. Ik ben nog altijd blij dat ik hem jaren geleden wist te overtuigen van de gevaren van fossiele brandstoffen en de ongekende opwarming van de aarde. Maar nu is hij tot mijn verbazing lid geworden van een ultra-conservatieve partij en staat zelfs op de kieslijst voor de Tweede Kamer (gelukkig niet op een verkiesbare plaats). Aan het klimaat laat die partij zich niets gelegen liggen. Ik zal de naam niet noemen noch die van mijn vriend en betreur de ontvriending; ik heb meer rechtse (en linkse) vrienden met wie ik vaak van menig verschil, maar onze doorgaans kleurrijke debatten staan de vriendschap niet in de weg. Soms stak ik er zelfs gezichtspunten van op, want goede debatten leiden tot inzicht.

Ik wist overigens niet dat ik ontvriend was; je merkt er niets van en FB geeft er geen melding van. Het met op te vallen dat ik al weken niets meer van hem vernam. Ziedaar de vluchtigheid van deze tijd. Druk op een toets, weg vriend, weg onwelkome mening.

Na de opkomst van het populisme en de BREXIT dreigt nieuwe versplintering in Europa. De Schotse premier Sturgeon kondigt een nieuw referendum aan over de onafhankelijkheid van Schotland. Het moet in het najaar van 2018 of het voorjaar van 2019 plaatsvinden. Ik begrijp best dat Schotland de EU niet wil verlaten, de bevolking stemde met een forse meerderheid (62%) er tegen, maar het baart zorgen. De BREXIT-onderhandelingen kunnen de voortgang in Europa jarenlang belemmeren en nu zou er nog een gijzeling van dat proces door de Schotten kunnen bijkomen. Terug naar boven

Wethouder Arjen Rijsdijk (rechts) wordt in Theater De Peeriscoop geïnterviewd door Paul Mulders, voorzitter van de Historische Vereniging Oud-Gorcum. Op de achtergrond een projectie van de afzichtelijke pisgele hoteldoos van Voet en Den Braven.

Dinsdag 14-03-2017

Gisteravond naar een bijeenkomst in Theater De Peeriscoop over de archeologische vondsten bij de Duveltjesgracht., georganiseerd door de Historische Vereniging Oud-Gorcum. Maar eerst keek ik na het zes-uurjournaal naar het lang verbeide debat tussen Rutte en Wilders. Dat verliep volgens de bekende patronen en met de bekende verwijten. 'De leugenaar' vs 'de wegloper', aldus De Volkskrant. Na afloop riepen de kijkers de MP uit tot winnaar.

De bijeenkomst begon om acht uur, maar voor de zekerheid was ik er al om half acht. Het kon wel eens druk worden en daarom deelde men bij de ingang gele muntjes uit van plastic. Als die op waren zou er niemand meer in mogen; het theater kan maximaal 120 mensen herbergen. De zaal was dan ook tot de nok gevuld, maar ik geloof niet dat er mensen waren weggestuurd. Ik belandde naast politica Everdien Hamann van Gorcum Actief, tot dusver de enige partij die zich inspant om de waardevolle resten voor het nageslacht te behouden en toonbaar te houden.

Voor de pauze was er een lezing van de Leidse historicus Robert Stein, om Karel de Stoute, de bouwheer van kasteel De Blauwe Toren, in zijn historische context te plaatsen. Een autocraat, aldus Stein, die zich plaatsvervanger van God op aarde waande, lang in onmin met zijn vader leefde en trachtte om heel veel ballen tegelijk in de lucht te houden om zijn noordelijk Bourgondisch grondgebied te consolideren. De grote ronde kasteelburcht die hij vanaf 1461 in Gorcum liet bouwen, was daar een strategisch element in. Een belangrijke burcht en volgens Stein 'een van de grootste militaire bouwwerken ten noorden van de Alpen'; een uitspraak die hij later nuanceerde als 'boterzacht' want alleen ontleend aan de lokale geschiedsschrijver Abraham Kemp. Die schreef dat tachtig jaar na de sloop van de burcht in zijn 'Leven der Doorluchtige Heeren van Arkel ende Jaar-Beschrijving der Stad Gorinchem' (Gorinchem, 1656).

Na de pauze werd de betrokken wethouder Arjen Rijsdijk (Groen Links) geïnterviewd door Paul Mulders, de voorzitter van de HV (foto hierboven). Wat werden we daar wijzer van? Het proefsleuvenonderzoek op de lokatie is nog niet af. Het wordt dezer dagen hervat en duurt nog een maand (dus zeg tot half april). Het eindrapport van het archeologisch bureau SOB Research aan het gemeentebestuur komt meteen daarna uit (dus zeg rond 1 mei; ik dacht overigens eerder te hebben vernomen dat het in juni zou komen). Het gemeentebestuur zal beslissen; Gorcum Actief heeft bedongen dat er eerst een discussie in de raad komt. Dan moeten de andere partijen met de billen bloot; je kunt erop rekenen dat ze in het voorjaar van 2018 daarop worden afgerekend. Het College van B&W ontving ondertussen liefst 14 brieven en rapporten van belangenorganisaties zoals de Erfgoedvereniging Heemschut (brief hier). Dat leverde een applaus van de zaal op.

Het was duidelijk dat de wethouder het liefst zijn kruit droog wilde houden. De kosten van het huidig archeologisch proefonderzoek worden krachtens de bouwvergunning betaald door de houder daarvan (maar niet eindeloos). Dat schijnt niet meer Bravo BV te zijn (het investeringsvehikel vanBerry Voet van Hotel/Restaurant Le Bon'Apart en investeerder Roel den Braven), maar de financiële holding Duveltjes Gracht Gorcum BV. Waarom dat zo is, bleef onduidelijk, de wethouder wist het ook niet, terwijl Voet nota bene in de zaal zat. Waarom zat die man eigenlijk niet op het toneel naast Rijsdijk? In elk geval schijnt het project van meet af aan te zijn aangemerkt als 'financieel risicovol', vanwege de kans op relevante archeologische vondsten. Misschien is dat een titel voor investeerder en gemeente om zonder al teveel financiële schade van de bouw van de afzichtelijke gele hoteldoos af te komen. De zaal had daar wel oren naar: het gebied Buiten de Waterpoort werd door applaus begeleid 'heilige grond van de Gorcummers' genoemd. Die schade wordt nu op 4 ton geraamd, te delen door investeerder en gemeente - maar dan ben je wel van het hotelgedrocht af en is verder archeologisch onderzoek mogelijk en conservering van de vondsten, bijvoorbeeld in de vorm van schilderachtige ruïnes in een parkomgeving aan de riveir, toegankelijk voor het publiek. Inclusief een monument voor de Martelaren van Gorcum, slachtoffers van religieuze intolerantie die hier werden gefolterd. Herbouw zou nog mooier zijn, maar dat lijkt me een brug te ver.

Na het interview was de beurt aan de zaal voor vragen, onder leiding van Peeriscoop-directeur Fred Delfgaauw. Wat me vooral stoorde was de afwachtende houding van Rijsdijk en de gemeente. Krijgen ze nota bene in een tijd van nadruk op binnenstadsontwikkeling en vestingpromotie, van potentieel onderdeel van de UNESCO Werelderfgoedlijst, de restanten van het kasteel van Karel de Stoute in de schoot geworpen - en pakken ze die gouden kans niet op! Ik begrijp dat niet, maar ik kom uit een tijd dat een bestuur wist wat het wilde en de leiding nam. Het enige dat Rijsdijk schoorvoetend toegaf dat het achteraf gezien misschien beter was geweest om de vergunningsprocedure in 2014 niet zo stiekem te doen, zodat niemand het in de gaten had. Want dan was die abjecte hoteldoos niet doorgegaan wegens massaal verzet van de Gorcummers. Maar wie weet kan dat nog - het is te hopen - want ik hoorde dat er plannen zijn om een actiecomité op te richten. Daar wil ik wel aan meedoen.

Tegen elf uur liep ik tamelijk onbevredigd door de donkere straten terug. Voor ons huis was er veel kabaal van ronkende dieselaggregaten. Er stonden twee grote tankwagens met zwaaiende oranje knipperlichten. Een paar dikke slangen lagen het water in en verderop dreven witte slurven. Aan een paar mannen in roodwitte pakken vroeg ik wat er aan de hand was. Wat bleek: vandaag was er een grote hoeveelheid vervuilde dieselolie bij ons in de havenkom ontdekt. Dat werd nu weggezogen, maar voor onze nachtrust gaan ze morgen verder. Inderdaad, Anna en ik vonden vandaag het water al opvallend vuil. De vraag is natuurlijk waar het vandaan komt.

Vanmorgen hervatten de mannen het opzuigen van het vervuilde water. Er drijft inderdaad een oliefilm in de havenkom. Het is een mooie dag, zonlicht gefilterd door hoge bewolking. Anna vertrekt op de fiets; ze heeft haar oppasdag bij Tessa. Ik breng leeg glaswerk naar de ondergrondse container op de Gorenmarkt en loop terug langs de Duveltjesgracht. Inderdaad is er een hoop grond weggegraven tussen de twee eerdere lokaties met muur- en torenresten. Een lang stuk stadsmuur is blootgelegd en ook brokken fundering die ik niet kan plaatsen. Archeologen in blauwe overalls zijn aan het werk met troffels, spades, grondboren en ze nemen monsters van de bodem. Zie hier voor 2 foto's.

Voor het overige lees ik de hele dag verder in Yuval Noah Hariri. De zon laat het  verder afweten; het is een egaal lichtgrijze middag. De mannen van de olieslurp-auto's zijn klaar, al drijven er nog een aantal witte slurven. Van de oorzaak van de vervuiling weet ik nog niets. Morgen verkiezingsdag, vanavond het laatste debat. Terug naar boven

Woensdag 15-03-2017

Verkiezingsdag vangt aan met wolken, die in de loop van de ochtend snel verdwijnen. Uitstekend stemweer. Het geeft te denken dat de opkomst en dus de uitslag, die van fundamenteel belang is voor het land, zo sterk afhangen van het weer - maar het is niet anders. Om half elf loop ik naar het Gorcums Museum waar het stembureau voor de binnenstad zit. Eerst even stemmen voor ik naar de eerste verdieping loop voor het derde KLU-college Kunstgeschiedenis Verdieping - 8 kunstenaars. Vandaag over architectuur: Le Corbusier en het Functionalisme. Boeiend.

Terug naar huis; het is haast warm. De bewoner van de Engelse narrow boat heeft de geest gekregen en is zijn schip aan het poetsen (foto hierboven). Ans heeft intussen ook gestemd. Barbara komt even thee drinken. Volgens de media is de opkomst van kiezers (33% om 13.45 uur) hoger dan in 2012, vooral in Amsterdam. Op sommige bureaus plaatst men extra stemhokjes, maar uit Gorcumse stembureaus komen meldingen van een lage opkomst. De dag is nog lang en de stembureaus sluiten pas om 21.00 uur. Sinds gistermiddag zijn er massale DDoS-aanvallen van onbekende herkomst op Kieskompas en de Stemwijzer. Russen? Turken?

Twee uur later, om 15.45 uur, heeft al 43% van de kiezers gestemd. Dat is fors hoger dan de 37% in 2012 om deze tijd. We lijken af te stevenen op een opkomst van meer dan 80% om negen uur vanavond. Bij de verkiezingen van 2012 heeft iemand eens gemeten in verschillende gemeentes dat een hoge opkomst gepaard gaat met een lage score voor de PVV (en omgekeerd). Dat is bemoedigend. Ik verheug me op een spannende avond met uitslagen.

Update 17.45 uur: Er werden ook honderden twitter-accounts gehackt, onder andere van de BBC, Forbes, Reuters, Amnesty International, het Japanse account van Justin Bieber, Starbucks en zelfs Donald Duck. Daarop verschenen Pro-Turkse en Anti-Nederlandse teksten. De gehackte accounts gebruikten allemaal de app van het Amsterdamse bedrijf Twittercounter. Die is nu 'down for maintenance'. Volgens een woordvoerder kwam de hack uit Turkije. Het is allemaal erg kinderachtig. Terug naar boven

Straatsburg, 2002

Donderdag 16-03-2017

Wat me gisteravond vooral oplucht is dat de kiezers een dam opwierpen tegen het anti-Europees populisme. Van een Trump- of BREXIT-effect was godzijdank geen sprake. Ten tweede was ik blij dat Groen Links de grootste winnaar was. Ten derde vond ik de gigantische nederlaag van de PvdA erg sneu en niet-verdiend. De partij nam mede verantwoordelijkheid voor het oplossen van de zware crisis. Het leukst was het opgetogen commentaar van Baudet, die twee zetels kreeg. Hij noemde dat 'een keerpunt voor Nederland!' het parlement heeft er een nieuwe clown bij.

Uiteindelijk hield ik het vol tot half twee, af en toe vechtend tegen de slaap. Anna was al uren naar bed.

Vanmorgen om zeven uur weer op. Mijn geliefde is vandaag jarig (67). Zonder dat ze het ziet smokkel ik mijn cadeautjes op de ontbijttafel. Maar eerst kijken we naar de nieuwsuitzendingen. Nu is 95% van de stemmen geteld en de zaak is nog iets naar rechts verschoven. Ik kijk er met gemengde gevoelens naar. Er dringen zich twee conclusies op:

1. Nederland is opnieuw verder naar rechts geschoven, maar vooral onwerkzaam rechts is versterkt (PVV en FvD). Geen historische verkiezingsuitslag.

2. Een nieuwe rechts/midden coalitie van VVD-CDA-D66-CU (met steun van SGP) is onvermijdelijk. D66 heeft daar de sleutel van, maar het gebrek aan een links alternatief zal Pechtold ertoe dwingen. Het levert een kans op een actiever klimaatbeleid op en in elk geval geen anti-Europees beleid. Klaver, die jonge kiezers heeft en zelf jong is, kan zich in de oppositie verder versterken.

Na plichtsgetrouw sporten op Oost lopen we samen voor een gezellige lunch naar de Grote Markt. Op het terras van het museumcafé koesteren we ons in de zon (foto hier). De terrassen zijn afgeladen.

Terug thuis. De verliezingsuitslag verandert niet als na de middag 98% van de stemmen geteld is. Europese leiders halen opgelucht adem: Nederland heeft de rijzende vloed van het populisme gekeerd. Iemand noemt Rutte 'Hansje Brinkers'.

Gisteravond gebeurde me iets raars. Wilders ging al uren het geven van commentaar uit de weg. Journalisten vonden echter de fractievoorzitter van de PVV in de Staten van Drente bereid om iets te zeggen. Dat wil zeggen: de man durfde eigenlijk niets anders voor de camera te zeggen dan 'vraag het maar aan de deskundigen van ons campagneteam in Den Haag'. Tot vier keer toe. Ik dacht: ik ken die man! Toen ik zijn naam zag, wist het. Nico Uppelschoten! Allemachtig, im mijn Utrechtse studentenjaren was ik bevriend met hem! Een linkse jongen. Als ik het me goed herinner was hij voorzitter van Prometheus, in de jaren 60 een zeer onconventionale studentenvereniging. Ze hadden een pand op het Voor Clarenburg, waar ruige feesten werden gegeven. De vereniging bestaat allang niet meer. In 1974 kwam ik op vakantie in het revolutionaire Portugal met mijn toenmalige vriendinnetje hem nog tegen, volgens mij in Nazaré, met zijn vriendin Hannie S. We trokken een paar dagen met zijn vieren op; ik heb er nog foto's van. Een aardige vent, maar hoe komt Nico in vredesnaam bij de PVV terecht? Als je wat verder zoekt kom je alle ultra-rechtse standpunten van hem tegen, bekende zoals 'grenzen dicht' en 'als we al die zielige mensen opnemen, barsten we uit onze voegen' (lees o.a. hier). In een video op YouTube verzet hij zich tegen 'de groene gekte in Drente'. Af en toe hoor je nog rudimenten van zijn Utrechtse tongval. Wonderlijk. Hoe kan iemand zo fundamenteel veranderen? Op de website van de PVV staat een bio waar je niets uit kunt afleiden.

Middag. Ik haal wat slaap in. Om 15.00 uur wordt bekend dat de voorzitter van de Tweede Kamer Edith Schippers heeft benoemd tot verkenner. Zij moet de mogelijkheden voor een nieuw kabinet onderzoeken.

Om de verjaardag van Anna te vieren gaan we vanavond lekker uit eten in Eethuis 't Centrum in Schelluinen, een vetrouwd adres uit de jaren dat we pas met elkaar omgingen. Terug naar boven

Bas van der Schoot (met spelfout) in De Volkskrant van vandaag.

Vrijdag 17-03-2017

Het is vandaag grijs bewolkt en met 10 graden een stuk kouder dan gisteren. We rijden voor de verandering naar het Piazza Center om boodschappen te doen bij de Jumbo. Als we ons kratje in karretje vrijwel vol hebben begeeft de scanner het. Het display is zwart en; alle boodschappen moeten uitgepakt en opnieuw gescand met een andere apparaat. Tja. Bij Vishandel Van Lopik halen we verse mosselen en dan zegt de geliefde dat ik zo ben afgevallen dat ik een nieuwe spijkerbroek nodig heb. Die vinden we bij Van Rijswijk. De broek zit inderdaad beter om de billen en de verdwenen buik, maar nu mag ik in de toekomst niet meer aankomen want dan past hij niet meer.

Op FB kom ik een leuk commentaar tegen op de verkiezingsuitslag: 'De kiezer heeft niet naar het volk geluisterd'. Bij De Speld.

Middag. Af en toe schijnt de zon. Ik vang aan een achterstallig boekje te lezen, 'De vrijheid van de grens' van Paul Scheffer (De Bezige Bij, 2016). Het debat over migratie en de onberkte opvang van asielzoekers is uiteraard een moreel debat. Een citaat van de bejaarde Duitse filosoof Hans Magnus Enzensberger valt me in dat verband op:

'Morele eisen die in geen verhouding staan tot mogelijkheden om te handelen, leiden er uiteindelijk toe dat de mensen aan wie deze eisen worden gesteld alle verantwoordelijkheid van zich werpen. Daarin ligt de kiem van een barbarij die gemakkelijk kan overlopen in woede en agressie.'

In het nieuws: het ziet ernaar uit dat demissonair minister Liliane Ploumen, nummer 10 op de kieslijst voor de PvdA, toch via voorkeurstemmen in de Tweede Kamer zal komen. Ze verzette zich met succes tegen het besluit van Trump om de steun aan abortus voor vrouwen in arme landen stop te zetten. Terug naar boven

Zaterdag 18-03-2017

Met veel aandacht en plezier luisterden we gisteravond naar de nieuwe CD 'Oneindig laagland' van het Gorcumse multitalent Izak Boom. Kunstschilder, uitvoerend musicus en componist. Sinds een jaar hangt zijn bekende schilderij 'Het Beloofde Land' bij ons aan de muur, cadeau voor de verjaardag van Ans. Bij die gelegenheid vroeg ik hem wat hij het meest was; na een aarzeling zei hij 'schilder'. Maar dat kan natuurlijk heel goed een tijdelijke voorkeur zijn.

Izak Boom groeide op in een christelijk-rechtzinnig milieu in Leerbroek bij Meerkerk. Onderdeel van de Bible Belt. Zijn werk draagt daar de sporen van. Ze zijn een manier om dat met schuld beladen verleden te verwerken; een verleden dat tegelijk op hem drukt en hem toch dierbaar is. Tegenwoordig is Boom niet meer gelovig, maar hij zingt met liefde over het gezin en de streek waar hij vandaan komt, inderdaad een landschap van 'oneindig laagland' uit het gedicht van Marsman waarmee de CD opent. Verrassend is dat de sfeer van de muziek lang niet zo somber en zwaarmoedig is als veel van de schilderijen. De meerderheid van de 19 liederen is wel filosofisch en beschouwend. Het deed me soms aan het werk van Bram Vermeulen denken, maar Boom voelt zichzelf ook schatplichtig aan wijlen Jules de Corte, de blinde zanger die hij erg bewondert.

Niet allemaal postreligieuze  kommer en kwel dus, getuige het lied 'Bloedverziekend heet':

'Men ziet de man als oversekst, dat is alom bekend

Maar een vrouw boven de 40 is veel erger dan een vent

Als ze net gescheiden is, vlak voor de overgang

Zo'n wijf maakt in de kroeg echt iedere kerel stervensbang'

Maar de religie is bij Boom natuurlijk wel duidelijk aanwezig, bijvoorbeeld in een liefdevol en ontroerend lied over zijn vader, die ook kunstschilder was, 'een meester in het grijs'. Over diens werk:

'Dan kijk ik naar de stilte, de stilte op het doek,

ik kijk ernaar en voel me geestverwant'.

Zo staat de CD (met een fraai mediaboek) vol met melancholie en herinnering, maar ook met vrolijkheid en filosofie. Boom speelt met een vaardige combo musici. Een aanrader, dit album! Te koop bij Boekhandel De Mandarijn en te bestellen voor € 19,50 op deze webpagina.

Vanmorgen is het grijs, kil en regenachtig. Ik doe wat laatste boodschappen in de stad; morgen komen de kinderen en kleinkinderen van Anna over de vloer, haar verjaardag vieren. Bij De Mandarijn schaf ik het laatste boek aan van Rob van Wijk: 'De Nieuwe Revolutionaire Golf' (AUP, 2017). Waarom burgers zich van hun leiders afkeren. Volgens Van Wijk zijn het niet binnenlandse factoren die de opkomst van populisme, nationalisme en protectionisme veroorzaken. Je vindt die ontwikkeling in tal van landen. Er is 'iets diepers' aan de gang, vergelijkbaar met de revolutionaire situatie in 1848. Naar dat diepere gaat hij in het boek op zoek. Ik ben benieuwd.

In De Volkskrant een artikel over SETI-kopstuk John Gertz. Hij reageert als door een wesp gestoken op het plan van METI International (waarin METI staat voor Messaging to Extra-Terrestrial Intelligence) om - nu er inmiddels 3000 exoplaneten in het heelal zijn gevonden - structureel radioboodschappen te sturen naar nabije sterren. Gertz vindt dat veel te gevaarlijk. Je weet immers nooit wat de intenties van een buitenaardse beschaving zijn. Desnoods stapt hij voor de uitvaardiging van een verbod naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Ik ben geneigd het met hem eens te zijn. Terug naar boven

Zondag 19-03-2017

De chaos in de wereld neemt snel toe. Vrijdag en gisteren kwamen de belangrijkste industrielanden van de wereld - de G20 - bij elkaar in Baden-Baden. Het was de eerste keer sinds het aantreden van Trump als president. Ondanks de kwalijke kanten staan de G20 voor globalisering, internationale samenwerking, vrije handel en afspraken over bescherming van het milieu en de aanpak van klimaatverandering. Maar voor het eerst staan er in de slotverklaring geen bepalingen tegen protectionisme en de aanpak van de wereldwijde opwarming. De Amerikaanse minister van financiën Stephen Mnuchin verzette zich daartegen. 'Niet relevant'.  Een teken aan de wand. Lessen uit het verleden worden vergeten. Handelsbarrières leiden tot handelsoorlogen, handelsoorlogen leiden tot oorlogen, heeft de historie tot aan WO II ons laten zien.

Der Spiegel brengt een opmerkelijk bericht. De chef van de Bundesnachrichtendienst (BND), Bruno Kahl, zegt dat de dienst geen aanwijzingen heeft dat de prediker Fetullah Gülen achter de mislukte coup van afgelopen zomer in Turkije zat. 'Die Türkei hat auf den verschiedensten Ebenen versucht, uns davon zu überzeugen. Das ist ihr aber bislang nicht gelungen.' Dat is interessant; ik heb eigenlijk nooit geloofd dat de vreedzame geleerde/leider van een gemengd islamitisch/seculiere beweging het brein zou zijn. Erdogan zelf dan, zoals men vaak veronderstelt? De knullige staatsgreep kwam hem immers heel erg te pas. Hij kon erdoor honderdduizenden tegenstanders gevangen zetten of ontslaan. Maar dat gelooft Kahl ook niet. Hij denkt dat militairen een coup wilden plegen, omdat Erdogan in de voorafgaande maanden veel hoge militairen ontsloeg. Het Turkse leger was traditioneel altijd een bewaker van de seculaiere staat die Atatürk stichtte. Uit het amateuristische karakter van de coup valt af te lezen dat er weinig voorbereiding was en dat het om een geïmproviseerde actie ging. Plausibel.

Inmiddels heeft een woordvoerder van Erdogan gerageerd. Hij verklaarde vanmorgen dat Turkije nu opnieuw ministers naar Duitsland gaat sturen om campagne te voeren voor het referendum dat de president meer macht moet geven. Peilingen geven aan dat het geen gelopen race is; de verhouding pro/contra is ongeveer 50/50. Er zijn al honderden incidenten tegen het nee-kamp, van fysieke aanvallen en doodsbedreigingen tot arrestaties door de politie.

Vanmorgen lees ik 'Homo Deus' (Harvill Secker, 2015) van de Israelische denker en historicus Yuval Noah Harari uit. Een boek met een grote scope, wisselend van niveau, beter dan zijn eerdere 'Sapiens' (2014) en vooral een rijk boek dat erg veel te denken geeft. Daar ben ik voorlopig niet vanaf. De westerse wetenschap convergeert naar een allesomvattend dogma, volgens Harari. Ik denk overigens dat hij niet 'dogma' bedoelt, maar eerder een nieuw paradigma, dat zegt dat organismen algoritmes zijn en dat leven data-processing is. Intelligentie raakt losgekoppeld van bewustzijn. Niet-bewuste maar hoog intelligente algoritmes zullen ons binnenkort beter kennen dan we onszelf kennen. Dat zijn de drie stellingen van Harari aan het eind van het boek.

Loopt het zo'n vaart? Misschien, maar er staat wel iets in de weg aan en dat is de zorgelijke ontwikkeling van simplistisch populisme dat de stabiliteit van de democratische samenlevingen in gevaar brengt - en daarmee de kans om adequaat en adaptief met het nieuwe paradigma en zijn gevolgen om te gaan. De wereld dreigt zijn stabiliteit te verliezen door groeiend protectionisme, nationalisme en kortetermijndenken van politici.

Vanmorgen regen, later droog en zelfs even wat zon. Anna bakt appeltaart en cake voor het verjaardagsbezoek van vanmiddag. Ze bakt ook een brood. Als ze een tweede wil bakken gaat de broodmachine kaduuk. Hij toont de storingscode HHH, dat bekent dat de machine nog te warm is en moet afkoelen. Aldus gedaan maar na een uur doet hij het nog niet. Er valt zwart poeder onder uit en de bedieningsknoppen doen het niet meer. Mijn geliefde laat zich niet kisten en bakt het tweede brood in de oven, net als vroeger. Tegen drie uur verwachten we het verjaardagsbezoek. Terug naar boven

Maandag 20-03-2017

Gisteren ontving ik een link met een website waar je gratis mijn romans kunt downloaden. Hoewel het me persoonlijk niet zoveel kan schelen, ik hoef van de inkomsten niet te leven, maar is het wel een kwalijke zaak. Ik stuur het bericht door aan mijn uitgever. Zijn reactie: 'Nou dit is dus typisch zo'n torrentsite, die muziek, boeken en films doorzetten naar mensen die niet willen betalen en er als bonus gelukkig wel 38 miljoen cookies en hier en daar een virus bijkrijgen. Heb het zojuist in breder collegiaal verband gemeld en uitgezet om te zien hoe ernstig het is en wat we kunnen doen. Dank je wel voor de tip en ik houd je op de hoogte!'

Het gratis downloaden van E-boeken is in Nederland illegaal en kan bestraft worden. Per slot is het materiaal auteursrechtelijke beschermd.

Gisteravond druk en gezellig met de kinderen en zwager Cees en schoonzus Mieke. Jammer dat Derrick er niet was. Na een mega-afwas vallen we vroeg in ons bed. Vandaag - de eerste lentedag - een druildag. Ook tamelijk wat wind. Anna is verkouden en gaat niet mee naar de fitness. 's Middags gaat ze wel oppassen bij Tessa die met haar oudste naar zwemles gaat.

'Nederland is het op vijf na gelukkigste land van de wereld', schrijft De Volkskrant naar aanleiding van een nieuw rapport van de Verenigde Naties (World Happines Report 2017 VN). Voor het eerst gelukkiger dan Canada. Een dag eerder kwam ons eigen CBS met een rapport waar in staat dat bijna 90% van onze volwassenen gelukkig zijn. Wat willen we nog meer? Twee studies die allebei hetzelfde zeggen. Als het waar is dat de legitimiteit van leiders afneemt als ze niet in staat zijn het volk welvaart en geluk te brengen, dan leven we in zeer stabiel land. Waarom klaagt iedereen dan zo?, vraagt de NOS op zijn nieuwssite. Drie antwoorden van een geleerde (geluksprofessor Patrick van Hees): negativity bias (negatieve dingen zien we eerder, gevolg van de evolutie: gevaar snel te moeten zien), vrijheid van meningsuiting (graag over politici klagen) en politici zelf benadrukken graag negatieve dingen die aangepakt moeten worden. Hm. Je kunt ook zeggen dat veel mensen niet beseffen hoeveel geluk ze eigenlijk hebben, want ze leven in een van de beste landen ter wereld, ik zeg het vaak en graag. Sommige mensen worden er woest om. Anderen zijn domweg gelukkig (ondermeer in de Dapperstraat). Terug naar boven

Dinsdag 21-03-2017

Iedere keer weer verbaas ik me over de anti-Europese opstelling van de populistische partijen. De universele waarden van de Verlichting, de mensenrechten, de democratie, de vrijheid van meningsuiting, het vrije verkeer van mensen, goederen en diensten, enzovoorts, worden met veel moeite nog instandgehouden door een steeds zwakker Westen. Die zwakte door een aantal factoren, zoals de verschuiving in de mondiale machtsverhoudingen (kredietcrisis en eurocrisis, de opkomst van China en andere BRICS-landen). China dat de vrijwel alle eilanden in de Zuidchinese Zee annexeert, Rusland dat de Krim annexeert. Het economisch zwaartepunt van de wereld verschuift naar het oosten en de gebruikelijke Europa-centrische wereldkaart moet plaatsmaken voor een kaart een waarop de Pacific-regio centraal staat (zie hierboven). Europa ligt daarin als een warrig en verdeeld groepje landjes aan de rand. Voeg daarbij de dreiging van het verdwijnen van miljoenen arbeidsplaatsen door globalisering en robotisering, toenemende milieurampen ten gevolge van global warming, hardnekkige vluchtelingenstromen en dreigende grondstoffenschaarste en het is duidelijk dat we zwak staan. Dat bovendien de Europese landen desintegreren, politiek fragmenteren en militair tamelijk krachteloos zijn. De waarden van de Verlichting omarmt men in de nieuwe machtscentra niet zoals wij dat doen.

      De komende BREXIT leidt tot verdere afkalving van de macht van Europa. Met name Nederland is zijn belangrijke Britse steunpilaar kwijt en dreigt een speelbal te worden van Duitsland en Frankrijk. De verkiezing van Donald Trump versterkt het machtsverval van ons oude continent. De USA was sinds WO II de spil in een systeem dat economische groei, vrijhandel, Atlantische veiligheid en burgerrechten garandeerde. Daarvoor in de plaats lijken nu protectionisme, isolationisme en America First! te komen. Je ziet het aan het gedrag van Rex Tillerson, de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken. Vandaag schrapte hij een vergadering met de NAVO omdat hij voorrang geeft aan ontmoetingen met de leiders van China en Rusland. Een zeer ongebruikelijke stap. We zullen in de nieuwe wereldorde minder te zeggen hebben en onze kans op langdurige economische stagnatie en zelfs achteruitgang is groot.

     Tegen die achtergrond moet je het streven van populistische stromingen (bij ons vooral PVV, SP, FvD) om uit de Europese Unie te treden beschouwen als suïcidaal. Een lemmingenscenario, op volle kracht naar de afgrond rennen. Ik heb daar geen enkel begrip voor, het komt op me over als totale domheid, intellectuele bijziendheid en kortetermijndenken. Wie in vredesnaam verzwakt zijn eigen continent in het zicht van zoveel gevaren? Waarom snappen die alsmaar verontwaardigde populisten dat niet? Laat ze alsjeblieft nooit aan de macht komen! Natuurlijk zijn er misstanden die aangepakt moeten worden. Natuurlijk moet een zinnige EU-politiek ervoor zorgen dat de Unie democratischer wordt, dat het neoliberale concept wordt ingeperkt en belastingvlucht gestuit, maar tevens dat Europa een krachtiger eenheid wordt, niet alleen bestuurlijk en economisch maar ook in militair opzicht, en dat het klimaat wordt aangepakt. Als het er allemaal niet van komt dan verliezen we onze betekenis in de wereld en zijn rampen pas echt onvermijdelijk.

Sorry, dat moest ik even kwijt.

     Vanochtend een enkele bui, maar verder zon en wolken. Anna heeft haar oppasdag. Ik onvang bericht van de uitgever van mijn romans. Hij had de URL van de website waar je mijn boeken gratis kon downloaden doorgezonden aan de Stchting Brein. Dat is stichting die fraude met intellectueel eigendom bestrijdt. Wat blijkt nu? Je kunt daar helemaal geen boeken downloaden. Ze nodigen je uit je te registreren en vragen om je betaalgegevens! Nu is het duidelijk: het is niets anders dan een vermomde spam- en scamsite; het gratis boek is alleen maar een lokkertje. Waarschijnlijk proberen ze om met je betaalgegevens je identiteit en bankrekening te gebruiken voor fraude bij anderen en mogelijk loop je ook nog een virus op. Niet doen dus. Mijn uitgever wil nog aangifte doen.

     Rond het middaguur loop ik even de stad in, naar de glasbak en een boodschap. De winkeliers zetten hun spullen buiten in de hoop op een droge lentedag. In het nieuws: het Regionaal Tuchtcollege Amsterdam geeft een waarschuwing aan de longarts van het Tergooiziekenhuis. Hij schoot tekort als supervisor van een onervaren arts-assistent bij de behandeling van een 21-jarige hockeyer door de patiënt zelf niet te zien. Die overleed later 's nachts. Het college heeft kritiek op de Inspectie (IGZ) die de zaak voorlegde, maar niet wat de ziekenhuisbestuurders betreft. De organisatie op de Spoedeisende Hulp was onvoldoende en het ziekenhuis sloot een zwijgcontract met de moeder van de patiënt. Uiterst kwalijk, maar daar kwam het college dus niet aan toe. 'Hierdoor kan maar ten dele invulling worden geven aan het tuchtrecht als ‘kwaliteitsinstrument van de gezondheidszorg'’, mopperen de tuchtrechters. Terug naar boven

Vanmorgen even aan boord. De zon schijnt door de ramen.

Woensdag 22-03-2017

Het archeologisch onderzoek van SOB Research aan de Duveltjesgracht is deze week afgerond. Zoals verwacht is er nog een stuk van de 14e eeuwse stadsmuur opgegraven. In totaal vond men zes schietgaten in muur en toren, resten van de weergang en een gemetselde stortkoker. Die was niet voor vuilnis maar voor de verdediging, neem ik aan. Jente van den Bosch, een van de onderzoekers, zegt in De Stad Gorinchem dat de vondsten tonen hoe nauwgezet de bekende stadsplattegrond uit het tweede deel van de 16e eeuw van Jacob van Deventer was. De archeologen gaan nu alles documenteren en zullen voor de zomer een rapport aan het gemeentebestuur overhandigen. Ik kan me niet voorstellen dat men voor die tijd een besluit zal nemen.

Van den Bosch zegt verder dat je voor het opgraven van De Blauwe Toren, de fameuze ronde kasteelburcht van Karel de Stoute, 'zeventig meter verderop moet zijn'. Als we nu een bestuur met visie en initiatief hadden, zou men opdracht geven aan het bureau om in die richting aanvullend proefsleuven te graven. De kans op belangrijke vondsten voor de zomer is hemelsgroot en de resultaten kunnen meegewogen bij het besluit over de vondsten. Maar zo'n bestuur hebben we - vrees ik - niet.

Ondertussen meldt De Volkskrant dat men in het Valkhofpark te Nijmegen tweehonderd jaar na de sloop een vijftig meter hoge donjon gaat bouwen, een replica van een toren die er ooit heeft gestaan. De toren maakte deel uit van de burcht die keizer Frederik I Barbarossa, keizer van het Heilige Roomse Rijk, er in 1155 liet bouwen. Ach, denk ik: onze Waterpoort (gesloopt in 1893)! De prachtige oliemolen De Eendracht op de Altenawal (gesloopt in 1916)! En De Blauwe Toren! Wat een toeristentrekkers zouden dat zijn! Waarom kan het in Nijmegen wel? En in Heukelum, waar ze de stadsmuren herbouwen? En in Valkenburg, waar de middeleeuwse Geulpoort werd herbouwd? En in Vianen, waar ze de 17e eeuwse WipKorenmolen willen herbouwen?

Maar het leven is zelden zonder problemen. Dergelijke herbouw-projecten vergen geld, veelal privaatgeld, en de inzet van veel enthousiaste vrijwilligers. Bijvoorbeeld die donjon in Nijmegen. Het geld daarvoor komt van een vastgoedboer, Haystack Corp, en die wil eraan verdienen. Dus moet de donjon een 'beleveniscentrum' worden van negen verdiepingen met expositieruimtes, een informatiecentrum en een luxe B&B. Op de bovenste verdieping komt een restaurant annex skybar met een terras dat uitkijkt over de Waal en de Betuwe. Een historisch verantwoorde replica is het niet; men spreekt spottend wel van 'Disneyficatie'. Er was zelfs een actiegroep 'Stop de donjon' die er actie tegen voerde.

Geringe Disneyficatie is wellicht niet geheel te vermijden en is ook niet altijd schadelijk. Anders lukken dergelijke plannen niet en dan heb je helemaal niks. Dus oké, bijvoorbeeld een exclusieve hotelkamer voor Berry Voet in de Waterpoort, een restaurant in de oliemolen, een hotel in De Blauwe Toren, mits bescheiden en zonder grote concessies aan de historische architectuur (en mits de pisgele hoteldoos niet doorgaat). Dat moet kunnen; per slot zullen er sanitair en electra moeten komen in gebouwen die dat vroeger niet hadden. Daarover moet overeenstemming te vinden zijn.

Vandaag vangt een zonnige lentedag aan. We wassen onze herstelde bimini thuis in het bad en rijden om elf uur naar Numansdorp om op de boot te kijken na alle regen van de afgelopen dagen. Flinke lekkage aan bakboord maar weinig aan stuurboord. We vervangen de natte handdoeken door droge. In de kajuit schijnt de zon door de ramen (foto hierboven). Op de werf zijn diverse mensen aan hun boot bezig. Het vaarseizoen wenkt.

Terug thuis stellen we vast dat er erg vies water van de bimini af komt. We wassen hem nog een keer en spuiten hem boven het bad af. We spannen hem over een paar plastic stoeltjes om hem te laten drogen. Verder loop ik even langs het kantoor van de havendienst om alvast een ligplaats te reserveren voor de komende winter. Laatste klusje: onze belastingaangifte versturen.

Nieuws: Jeroen Dijsselbloem torpedeert zijn kansen om voorzitter van de eurogroep te blijven als hij geen minister meer is. Het ligt zo voor de hand dat je de zuidelijke landen op de kast jaagt als je suggereert dat ze 'hun hele leven geld uitgeven aan drank en vrouwen om dan bij de eurogroep de hand op te houden', dat je denkt dat hij het expres zei. Maar dan had hij het beter voor onze eigen verkiezingen kunnen doen. Had hem vast heel wat extra voorkeurstemmen opgeleverd. Terug naar boven

Bron: NASA

Donderdag 23-03-2017

Alarm over de metingen van het ijs aan de noordpool. Nooit eerder was er zo weinig ijs in de poolzeeën. Het ziet ernaar uit dat omstreeks half maart het ijs zijn maximum omvang bereikte en alweer is begonnen met afsmelten (zie hiernaast). Eerder dan ooit betekent: sinds het begin van de satellietmetingen in 1981. Er bestaan wel data over de periode daarvoor, maar die zijn minder betrouwbaar, vooral voor 1953. Daaruit kun je afleiden dat het afsmelten vanaf de jaren 90 steeds sneller gaat.

Vandaag een zonnige dag, als gisteren. We gaan voor de boodschappen en anderhalf uur fitness naar Oost. In het nieuws uiteraard veel over de aanslag in Londen en de kabinetsformatie. Het is in de USA een belangrijke dag voor de de ontmanteling van Obamacare. Er is twijfel bij een deel van de Republikeinen. Buitenproportioneel veel Trumpstemmers zullen slachtoffer worden. Vooral voor armere, oudere Amerikanen op het platteland wordt de zorg duurder. Voor hen gaan de premies omhoog (ouderen moeten straks vijf keer zoveel betalen als jongeren), de subsidies omlaag, en ziekenhuizen dicht, omdat er te weinig betalende patiënten over zijn. Het is het zoveelste voorbeeld van het feit dat veel mensen het slachtoffer worden van populisten die ze zelf met hun stem aan de macht geholpen hebben. Ik snap daar niks van. De BREXIT is een ander voorbeeld; ook die zal straks als het UK niet meer aan de gemeenschappelijke markt deelneemt en de prijzen duurder worden, vooral de lager opgeleiden en ouderen treffen - de groep die massaal voor de BREXIT stemde. Dat geldt ook voor de anti-Europese partijen ons land: PVV, FvD en SP bedonderen hun kiezers met simplistische oplossingen die niet of contraproductief gaan werken en hun kiezers armer maken.

Ook de rest van de dag is zonnig. Lente. Anna is snotterig en grieperig en gaat te bed. Iemand komt bij ons de beltelefoon vervangen; de microfoon van de oude is kapot dus je kunt niet praten met iemend die aanbelt. Dat is met name 's avonds wel gewenst. Maar de monteurs krijgen het nieuwe toestel niet volledig functioneel. Ze komen morgen terug. Ik lees zeer geboeid verder in het nieuwe boek van Rob de Wijk, 'De nieuwe revolutionaire golf' (AUP, 2017), een boek met een grote greep op de recente geschiedenis.

De Londense aanslag wordt vandaag  geclaimd door IS. Een eenling, een man van 52 van Arabische herkomst (in Kent geboren), een druggebruiker met een uitgebreid strafblad, een loser die zoveel mogelijk mensen poogde mee te nemen in zijn zelfgekozen dood. Ondertussen geschiedde er vanmorgen in Antwerpen ook iets: een Fransman raast met een auto vol wapens door een winkelstraat. Geen slachtoffers. Het schijnt om een dronkeman te gaan. Terug naar boven

Dana Hokke (Dana Constandse) Foto E. Slager

Vrijdag 24-03-2017

Bovenaan dit huidige kwartaalsegment van mijn weblog (Logboek 2017/1 Winter te Gorcum) staat een afbeelding van een oude ansichtkaart met het Eind, onze straat, in de winter. Het leek me een passende illustratie boven een winters kwartaal. Het lijkt haast een negatief van een foto. De bomen langs de tweede havenkom zijn fijnwit berijpt. Voor de trappen ligt een schouw of een aak. Er is geen auto te zien, wel een paar mensen. De ansicht is van omstreeks 1900 en werd uitgegeven door J.M. van Eck, Gorinchem. Voorzover ik weet had deze Van Eck toen een boekhandel in de stad, waar je veel van dergelijke stadsgezichten kon kopen. Op de kaart staan 'm.h.g.' en de naam van de afzender: 'Dana Constandse'. Aan die naam besteedde ik geen aandacht, maar een lezeres wel. 'Hebben we hier te maken met DE Dana Constandse "Zout op de staart"?', schreef ze twee weken geleden in het Gastenboek.

Ik ging op zoek en vond al snel uit dat Dana Constandse de naam was van een Utrechtse dichteres, die onder het pseudoniem Dana Hokke twee dichtbundels publiceerde: 'Gebroken wit' (Arbeiderspers, 1981) en 'De zang van de merel die zingt' (De Beuk, 2002). Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. De bundels waren gemakkelijk antiquarisch te krijgen en liggen nu voor me. Hokke publiceerde onder haar eigen naam nog een bundel met vogelverhalen, 'Zout op de staart' (Wereldbibliotheek, 1996), de titel die mijn correspondente noemde.

Op Internet is niet veel over haar te vinden, behoudens enkele (veelal kritische) recensies. In de Nederlandse Poëzie Encyclopedie (met een ontmoedigend groot aantal dichters) wordt ze wel genoemd, zonder enige verwijzing. Een vergeten dichteres derhalve. Foto's zijn er ook niet, maar op de binnenflap van haar tweede bundel staat er een (zie foto hierboven).

De Groene Amsterdammer had in 2000 een serie over vergeten dichters onder de naam 'Wie schrijft die blijft'. De vierde in de reeks was over Dana Hokke. 'Na een periode van ellende verschijnt in 1981 haar enige dichtbundel ‹Gebroken wit›. Haar ware naam moest verborgen blijven: "Er zaten ook vrijgedichten tussen"', schrijft Joris van Casteren in een informatief interview. Hij sprak haar in oktober 1999, ze is dan 70 (geboren in 1930). Als ze nu nog leeft zou ze minstens 86 zijn. De kans dat zij de Dana Constandse is van mijn Gorcumse ansichtkaart is klein, maar niet geheel afwezig. Wie weet hoelang boekhandelaar Van Eck zijn kaarten bleef verkopen.

Ik lees de beide bundels door. Affiniteit met haar gedichten krijg ik niet. Mij te zweverig. Constandse bewoog zich schuchter in Utrechtse literaire kringen, twee van haar minnaars verongelukten, ze werd docent Nederlands aan de universiteit en verzonk in een isolement vol 'existentieel gemijmer'. In die eerste bundel vind ik toch een geestig 'vrij-gedicht':

VERGELIJKING

Het paren van nijlpaarden

is minstens zo subtiel

als onze logge bezigheid

in bed. Ook hier

stroomt Gods water echter

opgewekt over de akkers

of onbekommerd de delta in

al naar gelang het

zo uitkomt.

Daar word je inderdaad niet vrolijk van. Als het in latere tijden beter met haar gaat, droogt de bron van haar poëzie op. 'Blijkbaar kon ik alleen maar schrijven als ik ongelukkig was'. Ze volgt een opleiding tot Gestalttherapeut en geeft poëzielessen op een schrijversvakschool. Er volgen nog die tweede bundel en het boek met vogelverhalen, maar in essentie is het voorbij. 'Er verschijnt zoveel goeds, ik hoef niet meer zo nodig'.

Bij het lezen van de naam Jan Emmens veer ik op. Vroeger een van mijn favorieten. Ook een Utrechter en voor Constandse een collega-docent. Hij leed ook aan derpessies en pleegde in 1971 zelfmoord. Ze kende hem al van vlak na de oorlog en een van gedichten in 'Gebroken wit' gaat over hem ('J.E. behandeld'). Daaruit deze passage:

Jij gaf het liefst

hoorcolleges want soms

was wat je zei meer

dan wat je had gedacht

Dat is een uiterst treffende karakterisering van de gekwelde Emmens, die ik destijds erg bewonderde. Constandse waarschijnlijk ook.

Het is vandaag een zonovergoten lentedag met een frisse wind uit het oosten. Anna voelt zich beroerd en houdt het bed. De jongens van het installatiebedrijf hebben met de leverancier van de beltelefoon gebeld; ditmaal krijgen ze in de wirwar van draadjes alles werkend: buitenbel, etagebel en speaker/microfoon.

Nieuws: met veel plezier lees ik dat Trump in het Huis van ASfgevaardigden vastloopt bij de afschaffing van Obamacare. In lijn met zijn opvliegend karakter eist hij dat er vandaag desondanks gestemd wordt. Het is in het belang van de arme Amerikanen dat hij dan op zijn gezicht gaat. Terug naar boven

Jan Emmens (1924 - 1971)

Zaterdag 25-03-2017

Ik neem een bundel ter hand die ik jaren niet las. Meteen na het lezen van het eerste gedicht kan ik niet verder, hoef ik niet verder, zoveel staat alleen hier al in:

PAVLOV

Bij dat van mensen vergeleken, is het denken

van honden beperkt, en hun dromen

daaruit slechts een verwarde keus.

Overdag in de onrust valt het niet op

maar in windstille nachten,

als niets beweegt, beweegt in mij

nog de onzekerheid, een hond

die huivert in zijn droom.

Ik ga er niets van zeggen of uitleggen; dit gedicht spreekt voor zichzelf. Ongelooflijk dat je bibliotheken vol wetenschap en filosofie kunt uitdrukken in zo weinig regels. Het gedicht is van Jan Emmens, destijds hoogleraar algemene kunstwetenschap en ikonologie in Utrecht. Het gedicht staat in zijn bundel 'Een hond van Pavlov' (Van Oorschot, 1969). In zocht hem op in mijn boekenkast vanwege de dichteres Dana Hokke over wie ik gisteren schreef. Beiden Utrechter, beiden docent aan de universiteit, ze kenden elkaar al van vlak na de oorlog. 'Emmens was een heel groot dichter, en bijna niemand heeft het op tijd geweten....', schreef Willem J. Pieters in 1980 in het AD. Inderdaad, verbaasd stel ik vast dat er zelfs geen Wikipedia-lemma aan hem gewijd is. Misschien moest ik dat zelf maar eens verzorgen.

Heb ik eerder over Jan Emmens geschreven? Het zou kunnen, want toen ik mijn eerste baan had - in 1973 in het Willem Arntsz Huis te Utrecht - werkte zijn weduwe op de afdeling onder de mijne (zie deel 3 van mijn romantrilogie. Emmens pleegde in 1971 zelfmoord. Dankzij de zoekfunctie linksboven kan ik vaststellen dat ik het op mijn weblog in elk geval niet eerder over hem had. Vreemd, hij lag me vroeger erg na aan het hart. Daarom nog zo'n ijzersterk, beknopt gedicht. Ditmaal uit een eerdere bundel 'Kunst- en vliegwerk' (Van Oorschot, 1957), waar het tevens het eerste is:

VOGEL

De bomen kregen een betekenis

die zij nog zacht gebarend wilden weren,

maar 't noodlot was niet meer te keren:

een vogel streek klapwiekend in de wildernis

van takken neer en nu hij roerloos zit

(het licht wordt zo benauwend wit),

denk ik aan dood, verrotte geur van blaren,

hetzelfde zijn op steeds dezelfde plaats...

Hoe komt wie vliegt ooit tot bedaren,

en wie niet vliegt ooit van zijn plaats?

Subliem. Die prachtige voorlaatste regel alleen al, met dat gelukkig getroffen rijm! Hoe komt wie vliegt ooit tot bedaren? Ja, zeg dat eens, door de dood natuurlijk. De laatste regel heeft een bijna teleurstellende logica en zie - het licht wordt zo benauwend wit. Die ultieme betekenis kunnen de bomen met hun afwerende gebaren niet keren.

Ook deze zonovergoten lentedag houdt mijn Anna het bed. Het gaat een fractie beter met haar. Ik doe een boodschap in de stad en haal bij De Mandarijn een besteld boek op: 'Reality is not what it seems' (Allen Lane, 2016), de Engelse vertaling van 'La Realtà non è come ci appare' van de Italiaanse theoretisch natuurkundige Carlo Rovelli. Hij is een vertegenwoordiger van de loop quantum gravity, een alternatief voor de snaartheorie om quantumfysica en relativiteitstheorie met elkaar in overeenstemming te brengen. Van de dames krijg ik meteen beide Boekenweek-geschenken mee.

Thuis lees ik meteen 'De zonde van de vrouw', het Boekenweekessay, geschreven door Connie Palmen. Het gaat over vier getalenteerde vrouwen - Marilyn Monroe, Marguerite Duras, Jane Bowles en Patricia Highsmith - die zichzelf te gronde richtten in levenslange vergeefse pogingen om de demonen uit hun jeugd de baas te worden. 'De vrouwen kiezen vrijwillig voor de verbanning uit een voorgeschreven, huiselijk bestaan en uit een vertrouwd land, en ze straffen zichzelf door de door de trage vernietiging van hun leven met alcohol en drugs, of door zelfmoord te plegen.' Het is de vraag hoe vrijwillig dat allemaal was, die gestoordheden, maar dat terzijde. Duidelijk is dat die levens de schrijfster zeer intrigeren, dergelijke vrouwen verraden 'de wetten van levensbehoud en het voortbestaan van de menselijke soort.' Voorzover ik weet kreeg alleen Duras een kind, een zoon. Ze bevrijden zich niet door hun werk. Alcohol en pillen zorgen voor de dagelijkse 'kleine zelfmoorden' (dixit Arthur Miller, echtgenoot van Monroe). Palmen hanteert er een interessant begrip voor: Erlösungssehnsucht'; een begrip dat wel eens van C.G. Jung zou kunnen stammen en dat je volgens haar bij alle vier vrouwen aantreft en - voeg ik toe - waarschijnlijk ook wel bij Palmen zelf. Een boeiend essay. Terug naar boven

Embryonale fibroblasten van muizen (boven) worden na vele celdelingen senescent (onder, groenblauw gekleurd) Bron: Wikipedia

Zondag 26-03-2017

Senescente cellen. Ze waren deze week weer in het nieuws. 'Rotterdamse onderzoekers zijn er voor het eerst in geslaagd de last der jaren een beetje terug te draaien', schreef De Volkskrant deze week. Althans bij muizen. Hoofdonderzoeker Peter de Keizer van het Erasmus MC zegt in het artikel: 'Je kunt je voorstellen dat je dit ooit toepast bij oudere mensen. Zoals je je oude auto op een gegeven moment naar de garage brengt voor een opknapbeurt.' Het gaat in het Rotterdamse onderzoek om een methode om senescente cellen op te ruimen door ze tot gerichte celdood te brengen (apoptose). Senescente cellen zijn - anders dan de krant schrijft - normale cellen die stoppen met delen en hopen zich in het lichaam op. De oorzaak zou in de telomeren liggen, de strengen aan het eind van de genen. Bij iedere celdeling worden ze een stukje korter tot ze opgebruikt zijn; dan kan de cel zich niet verder delen. De cel is senescent geworden en als er veel van zijn, belemmeren ze belangrijke stofwisselingsprocessen en leiden tot ziekten als diabetes type 2 en aderverkalking. Vroeger werden de mensen niet zo oud als nu en stierven voordat de ophopingen van senescente cellen een probleem werden. Tegenwoordig veroorzaken ze bij onze steeds langere levensduur belangrijke ouderdomsziekten, zodat we tenslotte toch sterven. Het is duidelijk: wie het mensenleven wil verlengen, moet de senescente cellen zien op te ruimen.

In het kader van mijn serie over de bekende Britse gerontoloog Aubrey de Grey en zijn SENS-programma schreef ik er afgelopen oktober veel over. Lees onder andere hier. In dat programma is het opruimen van senescentie onderdeel 6. Daarin werd het soort onderzoek als in Rotterdam met langer levende muizen al eerder gedaan. De Grey denkt dat onze levensduur vrij gemakkelijk verlengd kan worden tot 130 à 140 jaar en dat we in beginsel zelfs "onsterfelijk" kunnen worden. Onsterfelijk tussen aanhalingstekens want er blijven nog talrijke manieren over om de pijp uit te gaan: ongelukken, oorlogen, rampen, buitenaardse invasies, zelfmoord, en... wie zo lang leeft heeft in mijn ogen zondermeer recht op de Pil van Drion om zelf te kunnen beslissen wanneer ermee te kappen.

Er is enige kans - maar het zal erom hangen - dat Anna en ik nog van de ontwikkeling van de nieuwe anti-aging medicijnen kunnen profiteren.

Zondagmorgen is wisselend bewolkt, zondagmiddag is zonnig. Zomertijd. We zetten alle klokken een uur vooruit. Mijn geliefde voelt zich vandaag nog niet veel beter en blijft in bed. Een flinke griep. Curieus dat ik hem niet krijg.

's Middags veel wandelaars. Er schijnen in de binnenstad in de winkelstraten allerlei activiteiten te zijn: het Lifestyle Event Food + Fashion (LEFF).  Dat laten we maar aan ons voorbij gaan. Aan de overkant op de sluis parkeert een motorclub met geronk een dertigtal zware motoren. Geen criminele club, zo te zien, want als de helmen afgaan hebben ze allemaal vriendelijke gezichten, grijs haar en de pensionado-leeftijd. Wildstar Fan Holland staat op de zwartleren jacks. En masse lopen ze de stad in.

Op de geometrische objecten van Winiarski spelen kinderen. Onze overbuurman wil dat we ze eraf sturen omdat de beelden beschadigd zouden kunnen raken, maar dat mag hij zelf doen.

Thomas van der Dunk schrijft in De Volkskrant over de kabinetsformatie: 'Zeker: er bestaan best verlichte VVD-ondernemers die voor vergroening van de economie pleiten. Maar in de praktijk blijken de 130km-fetisjisten in de Telegraaf-achterban altijd sterker. Dus, Jesse: niet doen!' Terug naar boven

Maandag 27-03-2017

De aanval op Raqqa, de hoofdstad van het Islamitisch Kalifaat, is in volle gang. De rebellentroepen van de SDF en Koerdische YPG-groepen worden gesteund door enige honderden Amerikaanse commando's. Deze aanval is niet bedacht door Trump; hij was al voorbereid onder Obama. Men rukt van een aantal kanten op naar de stad. Amerikaanse gevechtshelikopters  hebben rebelleneenheden afgezet nabij de Tabqadam in de rivier Eufraat, 45 kilometer ten westen van Raqqa (zie kaart hierboven). Raqqa ligt stroomafwaarts en er heerst paniek omdat de dam op springen zou staan, aldus correspondent Olaf Koens op Twitter. (We waren bij de dam in september 2009. We rustten uit in een kleine uitspanning in de schaduw van pijnbomen aan de rand. De hitte was naar bijna veertig graden opgelopen. Het meer lag ver beneden ons in de brede vallei van de Eufraat, een strakblauwe vlakte onder een zinderende zon. 'Een azuurblauwe wonderspiegel'. Zie foto hier en het verslag hier).

In de loop van vandaag wordt duidelijk dat de dam op IS veroverd is en ook het vliegveld er niet ver vandaan. De verovering van Tabqa door de SDF opent een nieuwe aanvalsroute op Raqqa. Een onbekend aantal Amerikaanse adviseurs vergezelt de SDF-eenheid bij de Tabqadam. Na zijn verlies bij Obamacare kan Trump een succes in Syrië wel gebruiken. Het lijkt me duidelijk dat Amerika na het eerder falen in Syrië door de inname van Raqqa (en Mosul in Irak) tegenwicht zoekt tegen de Russische positie en daarbij onmin met Erdogan wegens de deelname van de Koerden op de koop toe neemt.

Gisteravond, we kijken naar de misdaadserie Luther, zegt Anna opeens: verdraaid, we zijn vandaag 13 jaar getrouwd! Verbaasd kijk ik haar aan. Inderdaad, allebei vergeten. Dan moet je wel gelukkig zijn, want geluk valt zelden of nooit op. Nou ja, ons 12,5-jarig huwelijk hebben we de afgelopen herfst in elk geval uitbundig gevierd.

'Trump-regering zet deur open naar klimaatexperimenten', kopt de NOS. Een techno-fix, ik was er al jaren bang voor. Ruim twee jaar geleden zette ik alle mogelijkheden op een rij en waarschuwde tegen de grote onzekerheden en gevaren van climate-engineering. Die serie in 2015 begint hier. Het experiment betreft het op grote hoogte loslaten van sulfaatdeeltjes in de atmosfeer, die zonlicht reflecteren. Ze blijven twee jaar in de stratosfeer drijven. Waar ze heendrijven is - net als het weer - niet echt te voorspellen. De winden op die hoogten kunnen snelheden halen tot 350 km/uur. De techniek evalueeerde ik hier en schreef toen:

'Studies wijzen uit dat 2% vermindering van warmtestraling van de zon de opwarming ons klimaat reduceert tot normale waarden. De methode lijkt dus het Ei van Columbus. Zijn er ook nadelen? Een van de problemen is de verdeling van de aërosols. Omdat ze in voortdurende beweging zijn, is de lokatie steeds wisselend. Daardoor kan de afkoeling terecht komen waar je het liever niet hebt, terwijl andere plaatsen juist wel opwarmen. Lastiger is het effect op neerslag. In een opwarmend klimaat neemt de neerslag toe, maar door aërosols kan het juist sterk afnemen, zelfs tot pre-industriële niveaus. Dat verwacht men vooral in de tropen, in Europa, Noord-Amerika en de Amazone. De zwaveldeeltjes kunnen ook met elkaar reageren, samenklonteren en neervallen, zodat het weerkaatstend effect veel korter duurt. Men vreest onberekenbare gevolgen zoals het uitdoven van de Indiase moesson, waardoor de oogsten voor 2 miljard mensen in Zuid- en Oost-Azië in gevaar komen.

Weer krijg je dat gevoel van de mens als tovenaarsleerling, die niet weet wat hij aanricht. Er is veel te weinig bekend over de processen in de aardatmosfeer. De techniek kan volkomen onverwachte gevolgen hebben.'

Lees er hier meer over in The Guardian. Er is een goede kans dat het experiment in strijd is met een moratorium op geo-engineering dat in 2010 werd aanvaard door de United Nations Convention on Biological Diversity, dat jongstleden december nog eens bevestigd werd in Mexico. Maar de VS heeft die conventie als een van de weinige landen niet getekend. Het typeert Trump (die nergens verstand van heeft) en de Republikeinen die wetenschap diep wantrouwen, dat er nu experimenten met deze gevaarlijke technieken komen. Ondertussen doen de VS te weinig aan beperking van fossiele brandstoffen en de accoorden van Parijs. Onder de uiteenwaaierende laag sulfakorrels in de atmosfeer gaat de toename van broeikasgassen gewoon door.

Ans is te ziek om te sporten, dus ik ga alleen en haal meteen de boodschappen. Het is prachtig weer, nauwelijks een wolkje aan de hemel. Rustige middag. Er komt nog meer lente aan. Terug naar boven

Ro van Doesburg reikt het Gouden Oor uit aan Frits de Waard in de Peeriscoop.

Dinsdag 28-03-2017

Gisteravond was ik naar een plenaire bijeenkomst in de Peeriscoop van de nieuwe, lokale partij Democraten Gorinchem, nieuwsgierig hoe de beweging zich ontwikkelt. Beweging, want op de bijeenkomst van medio december jl. was het niet meteen duidelijk of men echt als nieuwe formatie aan de gemeenteraadsverziezingen wilde meedoen. Het ging toen vooral om 'verbinden' en 'hostmanship', maar tegen het eind werd die avond toch gezegd dat het om een partij ging, die wel 15 zetels in de raad zou halen. Lees het verslag hier. Intussen was er al een tweede bijeenkomst geweest en dit is de derde.

In de foyer van de Peeriscoop zijn een 30-tal mensen als ik binnenkom. Daar is de bijeenkomst ook. Boekhandelaar en oud-stadsdichter Ro van Doesburg heet ons welkom. De inhoudelijke ambitie lijkt niet kleiner geworden, al verwacht men nu 10 zetels te scoren bij de verkiezingen van 21 maart 2018. Er werden in de afgelopen maanden 12 speerpunten ontwikkeld, die op hun website staan. Die speerpunten gaan gelukkig niet uit van verdere groei; de demografische studies laten immers zien dat onze stad de komende decennia niet groter zal worden. Als liefhebber van de historische vestingstad valt me op dat de binnenstadspromotie er wat karig af komt. 'Maak Gorcum mooier', daar kun je alle kanten mee op. Wat betreft het nieuwe verkeerscirculatieplan gaat het vooral om verbetering van de doorstroming, terwijl de binnenstad juist minder doorgaand verkeer nodig heeft. Wel vraagt men om meer ruimte en veiligheid voor voetgangers en fietsers.

Volgt een uitleg over het traject tot aan de verkiezingen van 21 maart volgend jaar. De partij heeft zich ingeschreven en men kan zich opgeven als potentieel raadslid of ondersteuner. Het moet erin uitmonden dat de leden op de kieslijst en de lijsttrekker in december verkozen zullen worden. Dat lijkt me aan de late kant; denk aan de late start van Asscher in de landelijke verkiezingen, maar dat bezwaar wordt weggewuifd. Dan moet ook duidelijk zijn wat nu precies de positie is van mede-initiatiefnemers die voor andere partijen in de raad zitten, zoals PvdA-raadslid Pierre Schefferlie.

Dan komt er een leuke excercitie. De aanwezigen worden opgedeeld in zes groepjes, die ieder in korte tijd een plan moeten maken om 200.000 euro te besteden om de stad beter te maken. In mijn groepje zitten een enthousiaste jonge vrouw (Laura) en een wat oudere man, een zestiger naar schatting die ook Tom heet. Na een tijdje luisteren weet ik de herbouw van de Waterpoort te pitchen. Een historisch verantwoorde replica. Dat zien ze wel zitten, vooral als ik vier aanvullende financiële bronnen weet om de geraamde kosten van 3/4 miljoen euro te dekken. Tom oppert de adoptie van het project door de afdeling Bouw van het ROC Da Vinci College in Gorcum. Geef Gorcum één van zijn kroonjuwelen terug! Een bezienswaardigheid passend in de doelstellingen van de aanvraag voor de waterlinie als UNESCO Werelderfgoed 2019. Verfraaiing van de binnenstad, meer toeristen, meer vertier, meer inkomsten, enz. De jonge Laura weet het later goed te presenteren en het idee krijgt van de aanwezigen een hoge score. Wie weet komt het straks in het verkiezingsprogramma van de Democraten terecht en dan moet ik ze natuurlijk steunen. Over De Blauwe Toren ben ik maar niet begonnen.

Aan het slot reikt Van Doesburg het Gouden Oor uit, de doorgeefbokaal voor de beste luisteraar, aan Frits de Waard (foto hierboven), die inderdaad niets gezegd heeft maar als bewaker van de koffieshop in de Molenstraat de waardering van de hele buurt heeft verworven omdat hij alles in de gaten houdt en overal zwerfvuil opruimt. Een onbezoldigd buurtwachter. Op 29 mei is de volgende bijeenkomst in de Peeriscoop.

Ans is vandaag niet beter. Jammer, want het zo'n mooie lentedag. Ik fiets naar het Piazza Center om bij Van Rijswijk mijn nieuwe spijkerbroek op te halen. Moest korter gemaakt. Bij Van Lopik haal ik een portie visfrietjes, waar Anna dol op is. Thuis eet ze ze met smaak op; dat zit erin, denk ik bij mezelf. Anna blijft de rest van de dag op de bank hangen. Straks neem ik de bus naar Utrecht, want ik heb met mijn jongens afgesproken om uit eten te gaan. Terug naar boven

Gisteravond in Sirtaki, Utrecht. Vlnr. Bas, Loïs, Rommert en ik.

Woensdag 29-03-2017

Met de Q-liner gistermiddag naar Utrecht. Even na vier uur sta ik op het Jaarbeursplein, waar alles nog steeds op de schop ligt. De man uit de provincie heeft niet door dat je voor de grote hal van Utrecht Centraal tegenwoordig moet in- en uitchecken, dus als ik onnozel door het poortje loop gaat het heel hard piepen. Maar niemand kijkt op en niemand reageert. Besmuikt loop ik door de hal. Wat gaat het poortje voor uitchecken doen? Niets gelukkig. De mierenhoop van Hoog Catharijne door, naar de uitgang op het Moreelsepark. De Mariaplaats met het gebouw van K&W, waar het conservatorium zit. Bas zat er ooit. In de vertrouwde winkelstraten is het erg druk; desondanks voel ik met een vreemde in de stad die ik ooit als mijn broekzak kende. Weinig leegstand hier, anders dan in Gorcum. Laatst las ik dat vooral kleine steden erdoor getroffen worden, de grote niet, dat lijkt dus te kloppen.

Bij Broese op de Stadhuisbrug koop ik voor de jongens Homo Deus van Yuval Noah Harari en voor Rommerts vriendin Loïs een bundel van Rutger Kopland. Ik geef graag boeken aan ze. Op het Wed zoek ik een plek in de zon op het terras van De Vriendschap. Ooit een stamcafé. Verstrooid luister ik naar de gesprekken naast me. Beautiful people, hier in de grote stad. In Gorcum zitten veel meer lelijke mensen op de terrassen. Geen studentenstad. Twee jonge vrouwen ter linkerzijde hebben het over een sollicitatie en wat je moet invullen op een sollicitatieformulier. Help je een oud vrouwtje met oversteken?, is een vraag. Nou nee, zegt de een, dat doe ik niet, ze beslist toch zelf om de straat op te gaan? Maar misschien heeft ze boodschappen nodig, zegt de ander. Oké, maar alleen als het vrouwtje hulpeloos kijkt, is het antwoord. Ter rechterzijde zitten twee oudere vrouwen. Ze drinken witte wijn; eentje heeft roodgeverfd haar. Ze hebben het over alvleeklierkanker. Joop Braakhekke ging ook ellendig dood, zegt de rode. Ik heb geen zin om meer te horen en reken af.

Om kwart over zes ben ik in de Servetstraat onder de Dom, bij Grieks Restaurant Sirtaki, waar ik een tafel heb gereserveerd aan het raam. Een vertrouwde plek, ik kom al vanaf het prille begin bij Dmitri & Sofia. Dat was in 1981. Ze herkennen me meteen en heten me hartelijk welkom. Even later komen Loïs & Rommert binnen en vlak daarop Bas. Geweldig om ze weer eens te zien. De boeken die ik meebracht vallen in goede aarde. We eten gegrillde octopus en dorade (tsipoura), drinken retsina (Loïs houdt het op water) en praten en diskussiëren honderduit, zoals we dat gewend zijn. Rommert & Loïs gaan samenwonen in Tuindorp. We praten onder andere over muziek en wat het precies is dat bepaalt of muziek mooi is. Niet goed samen te vatten. Hierboven een foto.

Met Bas loop ik terug naar het station. Hij gaat met de trein naar Den Haag en ik met de bus terug naar Gorcum. Ik haal precies de Q-liner van 10.24 uur. Een halfuur later loop ik in een vrolijke stemming vanaf station Gorcum naar huis. Anna is nog op en zit voor de televisie. Bericht in emailbox: een vroegere kennis van de Deilsedijk in Deil is overleden, 74 jaar oud.

     Vanmorgen is het bewolkt maar toch warm voor eind maart. Anna voelt zich een beter en gaat naar de kapper. Ik loop naar het museum op de Grote Markt voor het vierde college Kunstgeschiedenis van de KLU. Vandaag over Titiaan en de Venetiaanse School. Boeiend.

Straks per fiets naar het ziekenhuis. In het Grand Café van Verpleeghuis 't Gasthuis is de afscheidsreceptie van een lid van mijn vroeger managementteam. Ans voelt zich er nog niet aan toe me te vergezellen. Terug naar boven

Met mijn opvolger Pieter de Kort (die vorig jaar vertrok) in het Grand Cafe van 't Gasthuis. (foto: Gabrielle van Duffelen)

Donderdag 30-03-2017

Gistermiddag was ik voor het eerst in misschien wel tien jaar terug in het Grand Café van Verpleeghuis 't Gasthuis, onderdeel van de Rivas Zorggroep. Na mijn vertrek - alweer meer dan zeventien jaar geleden - hield ik me ver van het bedrijf. Ik had in Twente genoeg aan mijn hoofd. In 2007 vertrokken we met onze boot en weer later werd schrijven de spil van mijn bestaan. Nu is de aanleiding het vertrek van een lid van ons toenmalig managementeam. Als ik binnenkom zijn de toespraken al begonnen. De zaal is vol maar aan de zijkant vind ik een lege stoel. Dat geeft de gelegenheid om rond te kijken. Veel vreemde gezichten, dat mag wel na die tijd, maar even verder zitten wat lieden uit mijn tijd. Na de toespraken vermijd ik de lange rij en heb een aangenaam weerzien met diverse mensen. Zie de foto hiernaast. We hebben destijds toch wel iets moois neergezet, stellen we vast.

      Het ziekenhuis en de zorgketen scoren goed bij veel patiënten, zorgprofessionals en media, maar niet alles is mooi. In een gesprek blijkt dat de voormalige verpleeghuisartsen - tegenwoordig heten ze specialisten ouderenzorg - niet structureel deel uitmaken van de medische staf. Vreemd in zo'n samenhangend zorgconcern, een gemiste kans als je voorop wil lopen nu de medisch-wetenschappelijke aanpak van veroudering de komende decennia een grote vlucht zal nemen. Ending Aging, Aubrey de Grey, enzovoorts. Je denkt misschiuen: dat duurt nog wel even, maar het is zover. In die context is multidisciplinaire visie en samenwerking onontbeerlijk en zou de wetenschappelijke staf als het belangrijkste beleidsorgaan van Rivas moeten fungeren. Maar de staf heeft altijd geleden aan zijn dubbelrol: beleidsorgaan én vakbond voor de vrijgevestigde specialisten. De laatste rol overheerst dus nog steeds. Enfin, ik maak er geen deel meer van uit.

Vandaag krijgen we een prachtige lentedag met temperaturen tegen de twintig graden. Twaalf graden is normaal voor deze tijd. Anna voelt zich nog niet fit genoeg om te gaan sporten, dus ik ga alleen. Later loop ik naar de Concordiaweg voor een afspraak met de tandarts. Een aantal dagen geleden verloor ik een vulling. Het is ditmaal een mannelijke tandarts, die zich voorstelt met 'Jeroen'. 'Ik heb het stukje meegenomen'zeg ik, 'misschien kunt u het nog gebruiken?' Maar dat is niet het geval. Dan niet. Wil ik een verdoving? Ja, ik ben in mijn jeugd genoeg gemarteld.

Als ik weer buiten in de zon sta, heb ik een scheve bek. Onderweg door de binnenstad valt op hoe vrolijk de mensen zijn. Voor Anna koop ik bij de groenteboer in de Arkelstraat drie bakjes frambozen (5 euro), want daar is ze gek op. Verder niets te melden. Terug naar boven

Vrijdag 31-03-2017

Rond 1998 was de ontdekking dat ons heelal vanaf een leeftijd van zeven miljard jaar na de oerknal steeds sneller uitdijt. Die ontdekking deed men op basis van supernova-explosies in verafgelegen sterrenselsels. Men schreef het toe aan een soort negatieve zwaartekracht die materie niet aantrekt maar afstoot en noemde het donkere energie. Wat dat is wordt niet begrepen. De ruimtetijd strekt zich steeds sneller uit en voert alles erin mee, sterrenstelsels, gaswolken, alle materie die er is. Ik heb het altijd een onbehaaglihjke gedachte gevonden dat de versnelde uitdijing met zich meebrengt dat voor aardse waarnemers steeds meer sterrenstelsels voorgoed uit het zicht zullen verdwijnen, voor ons achter de kosmische horizon verdwijnen, zelfs onze dichtstbijzijnde nabuur het Andromedastelsel. Voor altijd buiten ons bereik. Tenslotte is alleen de eigen Melkweg voor ons nog maar waar te nemen. Maar misschien is dat toch niet zo.

     Volgens een team van Hongaarse en Amerikaanse wetenschappers is de versnelde uitdijing een schijneffect. Dat schrijven ze in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society van 30 maart. In de becijferingen voor de kosmische modellen wordt volgens de auteurs geen rekening houden met de ongelijkmatige verdeling van de kosmische materie. Die heeft een structuur die doet denken aan zeepsop, waarbij sterrenstelsels langs de dunne wanden van de zeepbellen zijn gegroepeerd en het inwendige van deze bellen zo goed als leeg is. In een nieuw ontwikkeld computermodel hebben ze de zwaartekrachtmodulaties van die structuur wel verwerkt en dan blijkt dat de verschillende gebieden in het heelal met verschillende snelheden uitdijen. Het gemiddelde van al die snelheden zou dan een versneld uitdijend heelal opleveren. Dat is voor mijn gevoel vreemd; eerder zou ik verwachten dat de gemiddelde uitdijing nul zou zijn - maar hó, dat klopt natuurlijk niet. De oorspronkelijke uitdijing wordt immers gedreven door de energie van de oerknal, dus als de versnelde uitdijing niet bestaat, dan houd je de aanvankelijke over. Die neemt in de 13,8 miljard jaar na de oerknal langzaam af door de zwaartekracht van alle materie. Misschien helemaal tot nul (dan is het heelal vlak), misschien zelfs voorbij nul; dan trekt het universum weer samen tot - wie weet - een nieuwe oerknal en een nieuw universum ( het pulserend heelal). Het zou in elk geval erg helpen als we de onbegrepen donkere energie weer zouden kunnen schrappen uit de kosmologie.

     Bij het artikel zit een korte, fascinerende animatie, die ik hierboven plaats. Je ziet op de bovenste rij de ontwikkeling van drie modellen van het heelal. Van links naar rechts het gebruikelijke model inclusief donkere energie (links), het nieuwe Avera-model zonder donkere energie (midden) en het zogenaamde Einstein-De Sittermodel (rechts), ook zonder donkere energie. In het grafiekje eronder zie je de toename van de drie modellen in de tijd.

Vandaag hebben we een mooie lentedag, voorlopig de laatste, naar het schijnt. het is uitzonderlijk warm, er worden weer weerrecords gebroken. Ans is weer beter. We doen samen knus boodschappen bij de Coöp en de Marokkaanse groenteboer in de Westwagenstraat. 's Middags krijgt ze een vriendin op bezoek die ze een paar dagen eerder moest afzeggen.

     Ik begin in een goed boek: 'Weerbare democratie' van de jonge rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema (Nieuw Amsterdam, 2015), over de vraag hoe een democratie zich kan beschermen tegen haar eigen ondergang. Een actueel thema ten tijde van opkomend populisme. In dat verband bespreekt hij de Hongaarse rechtsgeleerde en Europees rechter András Sajó (1949). Eén van de gevaren van een democratie is het tolereren en aan de macht komen van fascistische partijen. Volgens Sajó moet je dat gevaar breder zien. Hij noemt dat 'emotionalisme', waar het fascisme de ultieme variant van is. Partijen (zoals de linkse en rechtse populisten) maken misbruik van de vrijheid van ons democratisch systeem door een 'politiek van emotionale manipulatie' van de massa's, in tegenstelling tot de min of meer rationele benadering van problemen door constitutionele instituties. Rationele besluitvorming wordt vervangen door grillige uitingen van een veronderstelde 'volkswil' en loopt vast in een moeras van emotionalsme. De voortdurende miskleunen van Trump en de komende onderhandelingen over de BREXIT zijn daar voorbeelden van. Daarom moeten bijvoorbeeld referenda consequent afgewezen worden. Terug naar boven

Lees vanaf hier verder op https://www.sailing-dulce.nl/home/48