Logboek 2018/1 Winter te Gorinchem

Hog water op Buiten de Waterpoort, 10 december 1965. Let op het piskot rechts. Dat is er niet meer.

     Direct naar

     het laatste

     verslag

Het jaar 2018 begint zacht. De foto hierboven is van 10 december 1965 en toont hoe hoog het water toen bij Buiten de Waterpoort stond. Het piskot rechts is er niet meer. Duidelijk niet geschikt voor dames met hoge nood. Het water in de Merwede en/of de Linge kan nog steeds erg hoog worden bij overvloedige regen of dooi, getuige de bijna-watersnood in februari 1995. Toen moesten 300.000 mensen in de Betuwe hun huizen verlaten. Wij ook, want we woonden toen in Deil. Sindsdien maakten dijkverzwaring en het programma Ruimte voor de rivier het rivierengebied veiliger. Dat is maar goed ook, want het weer zal extremer worden.

Het komend kwartaal moet ik nog uitzitten. Nog bijna vier maanden zelfs, voordat we ons weer inschepen. Een onafzzienbare tijd.

Maandag 01-01-2018, Nieuwjaarsdag

Een rustige jaarwisseling. We brachten hem door bij onze buren Wiger & Arina. Met plezier de oudjaarsconference van Youp van't Hek gekeken. Weinig knalwerk buiten, maar Tjepco, het hondje van onze vrienden, was bang. Af en toe wierp ik een blik richting boot; het is niet de bedoeling dat er vuurwerk aan dek ligt na te gloeien. Maar dat gebeurde niet. Na twaalf uur zag ik dat Rommert me probeerde te bellen, maar het lukte niet om de oproep aan te nemen. Terugbellen wilde ook niet. Later gingen Wiger en ik nog even een aantal huizen verderop naar een gezellig partijtje. Getoast met buren en bekenden. 'De eeuw is volwassen geworden', zei iemand. Ja natuurlijk, 18 jaar, zo had ik het nog niet bekeken. Om twee uur naar bed. 2018 is begonnen.

     Vanmorgen als eerste het laatste blad van de scheurkalender getrokken en de lege kalender vervangen door de nieuwe (hiernaast). Een heel jaar dagelijks scheuren voor de boeg. Daarna even op de boot gekeken. Nauwelijks lekkage na al die regen, wat wonderlijk is, en verder geen bijzonderheden. Gorcum beleefde een kalme jaarwisseling zonder autobranden. Wel waren er her en der een achttal branden in vuilniscontainers.

     Telefoon van Floor en Rommert met nieuwjaarswensen. Bas is nog niet bereikbaar; waarschijnlijk de hele nacht doorgeboemeld. Straks komen de kinderen van Anna langs om nieuwjaar te wensen.

In Bretagne heeft een zware winterstorm met windstoten tot 140 km/uur het bovengrondse electriciteitsnetwerk beschadigt. Daardoor zitten 40.000 mensen zonder stroom. Terug naar boven

Voorspelling voor de gemiddelde wereldtemperatuur in 2018. (Bron: Met Office)

Dinsdag 02-01-2018

Het Britse Met Office geeft elk jaar een prognose voor het hele nieuwe jaar. Die staat hierboven. Hoewel het volgens het Met Office geen recordjaar zal worden - vanwege de lopende La Niña in de Stille Oceaan - zal het toch eindigen bij de warmste vijf jaren. De voorspelling voor 2017 van +1,05 graden Celsius boven pre-industrieel niveau is aardig uitgekomen. Bij de voorspelling voor 2018 is er geen rekening mee gehouden dat een zware uitbarsting van de vulkaan Agung op Bali wel eens letterlijk roet in het eten kan gooien. Bij de vorige uitbarsting (in 1963) wierp de vilkaan zoveel zwaveldioxide in de atmosfeer, dat de wereldtemperaturen een paar jaar lang flink verlaagd waren. Je ziet het koelend effect van vulkaanuitbarstingen op de grafiek hieronder. Daaruit blijkt dat vulkaanuitbarstingen de voortgaande opwarming zélf niet lang afremmen.

       De effecten van vulkaanuitbarstingen 1940 - 2010 op de gemiddelde wereldtemperatuur. (Bron: NCEI/NOAA)

Het is vandaag droog en zacht weer. We beginnen het nieuwe jaar actief en brengen eerst de kerstversiering voor een jaar naar de kelder. Daarna boodschappen en sporten op Oost. Vervolgens naar de boot. Ondanks alle regen van gisteren nauwelijks lekkage. Ik wil de motor even een halfuurtje laten lopen en hem toch maar winterklaar maken, al lijkt er geen echte vorst aan te komen. Maar de startaccu geeft geen sjoege. Op het instrumentenpaneel zie ik dat hij nauwelijks 12V spanning heeft. Normaliter is het 14V. Tja, die zal na ruim zeven jaar wel aan zijn einde zijn. Het is een Optima Red Top RT U 4,2 50Ah, die we in oktober 2010 in Ashkelon, Israël, kochten. Ik zal op zoek naar een nieuwe. Er begint een lijstje van klusjes te ontstaan: de windmeter, de bevestiging voor het doorstapbankje naar het zwemplatform, en een nieuwe startaccu.

     Anna gaat naar huis, terwijl ik lichtlijnen naar beneden laat zakken en oprol. Ook naar de kelder. De rest van de middag lezen. Deze week geen drank. Terug naar boven

3 januari 2018. Hoog water op de Merwede, gezien vanaf de sluis. Er staat een westerstorm.

Woensdag 03-01-2018

Vannacht om drie uur schrikken we wakker van een vreemd, hard geraas. Een zeer harde windstoot die over de haven knalt. Snel lopen we naar het raam en zien hoe in hevige regenvlagen de boompjes van de KNAKE-kerstboombrug hevig heen en weer schudden. Goed dat ik gisteren al onze kerstlichtlijnen van de boot heb afgehaald, denk ik, bewust want de eerste storm van 2018 was voorspeld. De storm neemt in de nacht al gauw weer af.

     Vanochtend is het droog en half bewolkt. De journaals melden dat er in Vlissingen een windstoot van 141 km/uur werd gemeten. In Utrecht was er een windstoot van 122 km/uur en voor het binnenland vindt weerman Marco Verhoef dat wel extreem. Tegen het middaguur komt er een nieuwe en heviger stormpiek, als het occlusiefront van het lagedrukgebied over trekt. Windkracht 9 langs de kust en op de Waddeneilanden mogelijk kracht 10. Voor het hele land geldt code geel.

Even na negen uur lopen er mensen bij de sluis. Ze kijken omhoog. Ik kleed me aan en ga kijken wat er aan de hand is. Het blijkt dat er van de zuidzijde van ons dak enige tientallen dakpannen zijn afgewaaid. Ze liggen in de goot tussen de twee daken boven ons appartementengebouw (zie foto hier). Ook het gebouw van de havendienst heeft stormschade. Even later stelt een ladderwagen van de brandweer zich naast de sluis op. Twee mannen worden in het bakje omhoog gehesen om te gaan kijken (foto hier). Er blijkt een grote loodplaat van de dakbedekking te zijn losgewaaid. Die maken ze los en brengen hem beneden. Ik kijk over de rivier: hoog water, schuimkoppen, de uiterwaard is ondergestroomd (foto hierboven). Later komt een aannemer kijken op ons dak. De meeste dakpannen zijn stuk gevallen. Dat veroorzaakte natuurlijk het geraas waar we vannacht van wakker schrokken. Het is nu te gevaarlijk om de reparatie uit te voeren, de westerstorm trekt alweer aan. Morgen komen ze de klus doen.

Na twaalf uur trekt de storm flink aan en stuwt het zeewater tegen de Nederlandse kust omhoog. In de provincies Noord-Holland, Friesland en Flevoland geldt nu code oranje. De Oosterscheldekering ging tegen 12.00 uur dicht, de kering in de Hollandse IJssel ging dicht, Rijkswaterstaat is bezig om de Balgstuw Stormwaterkering bij Ramspol op te blazen en de scheepvaart op de Nieuwe Waterweg is gestremd. De Maeslantstormkering zal waarschijnlijk om 14.00 uur dichtgaan. Dat gebeurde ook al in november 2007 en dat was voor de eerste keer. In Rotterdam bereidt men zich voor op hoog water. Er staan zandzakken klaar op het Noordereiland. Bij IJmuiden gaat men tussen 15.00 en 18.00 uur drie van de vier sluizen sluiten. In het land is veel schade en overlast: omgewaaide bomen en aanhangwagens, in Moordrecht waait de torenspits om, vliegtuigen blijven aan de grond en veerboten varen niet. Ook elders in Europa veroorzaakt de storm problemen: overstromingen in Ierland, in Frankrijk zitten 200.000 huishoudens zonder electriciteit.

Na 15.00 uur neemt de storm snel af. Volgens Weeronline was het officieel een 'zware westerstorm'. Het was voor het eerst dat alle vijf grote stormwaterkeringen van Rijkswaterstaat gesloten werden. In Hellevoetsluis zijn op de wal een aantal jachten met bok en al omgewaaid. Zelfs een ark van Noach was niet veilig voor: in Urk was de zogenoemde VerhalenArk - een soort drijvend Bijbels themapark -op drift geraakt door de harde wind. Het 'eerste drijvende Bijbelmuseum ter wereld' is in de richting van de jachthaven gedreven en heeft daarbij meerdere zeiljachten geramd. Terug naar boven

Donderdag 04-01-2018

Toch weer een beetje in de lift, de update over december van de gemiddelde wereldtemperatuur in de lagere atmosfeer, gemeten door satellieten. Een plus van 0,41 graden Celsius ten opzichte van het gemiddelde over de jaren 1981 - 2010 (hierboven).

De storm van gisteren was niet van een exceptionele categorie. Wel waren de windstoten aan de zware kant, vooral in het binnenland. In Utrecht mat men er een van 122 km/uur. Nu gaat de zorg uit naar de hoge waterstanden in de rivieren.

    Vanmorgen is het droog en overwegend bewolkt. Hoog boven ons repareert men het dak, zo ook bij de Havendienst. Anna gaat tegen het middaguur met haar beide dochters lunchen in de stad en naar de uitverkoop. Ik loop even naar de boot: geen lekkages. Bij de Accu-Unie bestel ik een nieuwe startaccu voor 169,95 euro. Buiten begint het te miezeren. Ik begin aan een nieuwe game op de PS4: No Man's Sky, een spel waarin je het heelal verkent. Ik ben er nog niet erg enthousiast over.

Sinds de kerstdagen is het extreem koud in het oosten van de VS. Bij Rob Krijgsman in Drimmelen bestel ik een nieuwe knop voor het vastzetten van het platformpje in de doorstap van de kuip naar het zwemplatform. Afgelopen zaterdag spoelden ten zuiden van Boston drie bevroren haaien aan. In Canada worden de komende dagen temperaturen tussen de -30 en -40 verwacht. Daarentegen is Alaska 'baking' van de ongewone warmte. Een typisch geval van een over het noordoosten van het continet uitgezakte vortex met ijskoude poollucht.

Wat deed PvdA'er Moorlag eigenlijk fout?, vraagt De Volkskrant zich terecht af. Het lijkt erop dat er een competentieconflct is losgebarsten tussen partijbestuur en fractie, in de vanouds door zinloze ruzies geplaagde partij. Zo ik het beoordelen kan deed Moorlag in feite niets fout - lees de feiten in het artikel - maar poogde met de uitzendbureau-constructie (die hij erfde van zijn voorganger) zoveel mogelijk gehandicapte mensen aan het werk te houden. Het alternatief was immers ontslag. Iedereen wist er in Drenthe van. 'Edel sjoemelen' noemden we dat in de jaren 90, als we creatief de regels hanteerden. Ik vermoed dat ik daarom precies hetzelfde gehandeld zou hebben en ik zou billijken dat Moorlag zijn zetel niet afstaat als men zo dom is om hem te lozen. Terug naar boven

De uiterwaarden bij de oostelijke stadswal lopen verder onder.

Vrijdag 05-01-2018

De hoeveelheid van het broeikasgas methaan in de atmosfeer neemt, na een periode van stagnatie tot aan 2007, weer snel toe.  Methaan is een van de sterktste broeikasgassen, ongeveer 25 keer zo sterk als kooldioxide. Gelukkig blijft het niet zo lang in de atmosfeer als CO₂, dat duizenden jaren blijft hangen. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Amsterdamse Vrije Universiteit hebben samen met NASA een elegant onderzoek gepubliceerd, dat verklaart waar de stijging na 2007 vandaan komt. Want daarover was veel debat. Welke methaanbronnen waren verantwoordelijk voor de stijging? Sommigen meenden dat meer veeteelt en natte rijstbouw het veroorzaakten, anderen stelden dat de sterke toename van het gebruik van schaliegas in de USA de oorzaak was. Uit de analyse van de verhoudingen van koolstof-isotopen in de verschillende emissies konden de onderzoekers een saldoberekening afleiden. Op de website van NASA leer je (in een overigens erg onduidelijk geschreven stuk) hoe die saldoberekening eruit ziet.

     De toename in de methaanemissies is 25 teragram per jaar, sinds 2007. Die komt voor 17 teragram/jaar door toegenomen gebruik van fossiele brandstoffen, vooral schaliegas uit de USA, en voor 12 teragram/jaar door meer uitstoot uit moerassen (o.a. uit ontdooiende permafrost, neem ik aan), veeteelt en natte rijstbouw. Daartegenover is er een jaarlijkse vermindering van 4 teragram vanwege minder bos- en steppebranden. Saldo: 17 + 12 - 4 = 25 teragram méér methaanuitstoot per jaar. Precies evenveel als de meetsatellieten registreren.

     Dat er op wereldschaal minder bosbranden zouden zijn, wekt opzien na alle grote natuurbranden van het afgelopen jaar in Californië en Zuid-Europa. Ook daar is een saldo, want het getal wordt vooral verklaard door de sterk toegenomen omzetting van Afrikaanse savanne in landbouwgronden, die minder vaak worden afgebrand, en door meer maatregelen om de ontbossing van het Braziliaanse regenwouden te beperken.

     Je kunt als wetenschapper blij zijn dat de redenering klopt, maar als mens is het alarmerend - want methaan is zoals gezegd een 25 keer sterker broeikasgas als kooldioxide. James Temple schrijft in het nieuwe nummer van MIT Technology Review een artikel ('The Year Climate Change Began To Spin Out Of Control') waarin hij betoogt dat 2017 mogelijk een kanteljaar is, waarin verschillende zorgelijke klimaatontwikkelingen elkaar versterken. 'It becomes increasingly clear how the links between distant events lock into self-reinforcing loops: rising emissions, higher temperatures, shrinking sea ice, additional warming, extended droughts, bigger wildfires, and higher emissions still.'

Vanmorgen is het weer eindelijk weer wat minder onstuimig. Vannacht nog regen, maar nu is het droog en tamelijk warm voor de tijd van het jaar. Gisteravond liet men op TV zien dat er al narcissen in bloei staan. In het oosten van de VS maakt men zich niet alleen zorgen over de extreme koudegolf, die sinds de Kerst blijft aanhouden. Het Weather Prediction Center van de NOAA signaleert een ongewoon diep depressie, 'a rare intensification of the powerful East Coast cyclone of January 4th'. Inderdaad zien we die ook op onze weerkaarten rondtollen bij Newfoundland (zie hier op de homepagina van mijn website). De kerndruk van het systeem zonk in een etmaal liefst 50 mb, naar 951 mb. Dat is erg diep. Het kwam alleen nog een keer voor in januari 1989, overigens ook op 4 januari, met een kerndruk van zelfs 940 mb. Het systeem is vooralsnog stabiel en houdt de toestroom van de zeer koude poollucht in stand.

Bij ons zijn de kapotgewaaide dakpannen inmiddels vervangen. Het waren er meer dan we dachten, liefst 50. De meeste waren kapot. We rijden trouw naar Oost voor boodschappen en sport. Op de terugweg kijken we even bij de Merwede. Het water is sinds gisteren wat meer gestegen (foto hierboven), maar het is zeker nog niet extreem hoog. Bij terugkeer staat de bestelde startaccu van de boot voor de deur van ons appartement. Dat is vlot.

     Volgt een rustige middag waarin ik het droevige boek van Elizabeth Kolbert uitlees: 'The Sixth Extinction. An unnatural history' (Bloomsbury, 2014). De ondertitel is naar ik vermoed van de uitgever. Want waarom zou na de vijf grote golven van massaal uitsterven van leven op aarde de zesde golf, die we zelf veroorzaken, niet 'natuurlijk' zijn? Kolbert schrijft immers aan het slot dat we door onze ontwrichting van de aarde ons eigen voortbestaan als soort ook in de waagschaal stellen: 'When a mass extinction occurs, it takes out the weak and also lays low the strong.' De sterken, daarmee zijn wij kennelijk bedoeld. Terug naar boven

Laatste opname door de Hubble ruimtelescoop van het sigaarvormig rotsblok 'Oumuamua op 2 januari 2018, bij het verlaten van het zonnestelsel.

Zaterdag 06-01-2018

Soms zegt een afbeelding beter hoe je je voelt dan een stuk tekst. Zie hierboven, de laatste opname die de ruimtetelescoop Hubble op 2 januari jl. maakte van de sigaarvormige, extrasolaire bezoeker 'Oumuamua aan ons zonnestelsel. Piepklein, pas bij de hoogste resolutie zie je hem (rechtsonder). Het is niet waarschijnlijk dat de mensheid hem ooit terug zal zien. Ik had wel mee willen reizen, als dat kon, in een luchtdichte en doorzichtige bol die Anna en mijn studeerkamer zou omvatten, nou ja, ons hele appartementje compleet, met enorm veel boeken, muziek en games en voorzien van technologie die ons in leven zou houden en de dood oneindig zou uitstellen. Het rotsblok is er groot genoeg voor; het is minstens 400 meter lang. Achter je de aarde en het zonnestelsel zien verdwijnen - laat ze het op aarde maar uitzoeken - en miljoenen jaren door het heelal vliegen zonder ooit ook maar iets tegen te komen. Alles beter dan hier doodgaan, denk ik (nu). De kinderen? Die moeten toch al gauw zonder jou verder. Maar ik hoef het haar niet te vragen, Anna wil het toch niet. Schöner Traüm.

Vanmorgen uitgeslapen tot bij negen uur. Het is een zwaar bewolkte dag, maar niet koud. Op de steigers is een viswedstrijd. We lopen even door de stad voor wat boodschappen. Het water in de Merwede stijgt verder, maar het is nog verre van alarmerend. In Woudrichem sluit Rijkswaterstaat vanochtend de coupure in de Waterpoort, omdat de stadskade begint te overstromen. De veerboten naar en van Gorcum blijven bereikbaar. In Brakel moest de veerpont gisteren al uit de vaart.

's Middags komt eerst Tessa op de koffie met haar jongste dochter. Halverwege de middag komen ook Barbara & Michel met de beide dochters. Ik vertaal een deel van een lesprogramma over Planetree voor iemand van Rivas. Persoonlijk vind ik dat het een hoog open-deur-gehalte heeft, maar de organisatie werkt er al jaren mee en scoort er goed door. Morgen de andere helft. Terug naar boven

Cartoon van Jolyon Troscianko uit het besproken boekje.

Zondag 07-01-2018

Vrijwel iedereen kent wel het fenomeen dat je aan iemand denkt en dat degene vlak daarop opeens opbelt. Het is zo opvallend, dat je geneigd bent er iets achter te zoeken. Telepathie, of zo. Maar de wereld is zo groot en kent dermate veel gebeurtenissen dat zulke zeldzame toevalligheden altijd kunnen en zullen voorkomen. Gewoon statistiek, niets geheimzinnings aan - al voelt het eventjes wel zo. Maar in sommige academische kringen denken ze daar anders over. Ik lees een boekje met de weidse titel 'The Universe, Life and Everything' (Amsterdam University Press, 2017), dialogen over veranderen en begrijpen van de werkelijkheid, van Sarah Durston (hoogleraar ontwikkelingsstoornissen van het brein, Universiteit Utrecht) en Ton Baggerman ('economisch psycholoog' en psychotherapeut, Tilburg). Volgens hen gaat het bij die toevalligheden om synchroniciteit, en is het een manifestatie van quantumprocessen op macroniveau.

     Nu worstelt de fysica al sinds het begin met de onverenigbaarheid van de beide grote theorieën, die van de zwaartekracht en de quantumfysica. De snaartheorie is sinds de jaren 70 een van de bekendste pogingen om die onverenigbaarheid op te lossen, tot dusver tevergeefs. Maar in het boekje van Durston en Baggerman is het allemaal geen probleem. Want bijvoorbeeld het fenomeen van de raadselachtige verstrengeling van elementaire deeltjes op quantumniveau speelt zich ook af in de gewone mensenwereld. Vandaar die synchrone gebeurtenissen. Zo gaat het boekje verder: causaliteit is niet wat het schijnt, bewustzijn en werkelijkheid zijn niet gescheiden, net als materie en geest, enzovoorts. De rest wordt ingevuld met vaagheden en pure speculatie: 'What determines the form is the experience. Matter and mind are not so different', zegt Ton. Natuurlijk zou je allemachtig graag willen weten hoe events op quantumniveau zich uitdrukken in onze alledaagse wereld, maar dat begrijpen we nou juist niet. In hun boekje passen de auteurs begrippen, die op quantumniveau fungeren, onbekommerd toe op macro-niveau. Zo storten ook daar golffuncties in elkaar, vindt verstrengeling plaats, enzovoorts. Hoe dat gaat, dat vertellen ze echter niet, maar uiteindelijk krijgt alles er op wonderbaarlijke wijze ook nog betekenis door. Welke? Eh...dat zeggen ze niet. Goeie genade, dit wordt me werkelijk teveel!

     Het voortdurend gebruik van voornamen, ook van de geïnterviewden, geeft het allemaal een knus en gezellig toontje van wij-onder-elkaar-weten-het-wel, zoals ik me dat herinner van flower power, New Age en de communes in de jaren 70. Behalve wetenschappers zoals Erik Verlinde, die ikzelf tamelijk serieus neem, zitten daar ook BN'ers bij als Herman Wijffels ('De bekendste premier die Nederland nooit kreeg' - Mark Rutte) en zijn vrouw Herma van der Weide ('Jungiaans filosofisch psychotherapeut'). Alle honderd bladzijden die het boekje telt is het blijmoedig Erik, Herman en Herma voor en na, alsof je terug bent in de aloude, anti-autoritaire tijden. Het zou me niet verbazen als Verlinde zich nu afvraagt in welk een zweverig gezelschap hij in godsnaam terechtkwam.

Kouder en zonniger vandaag. De wind is naar de oosthoek. Veel Gorcummers lopen over de sluis om op de wal te kijken hoe hoog het water van de Merwede is. Een berichtje treft me: France Gall is overleden, de Franse zangeres die in 1965 voor Luxemburg het songfestival won met een liedje waarin ze zingt een wassen pop te zijn, 'Poupée de cire, poupée de son'. Dat liedje kennen mensen van onze generatie allemaal. Ik was 17 of 18 en vond haar een mooi meisje. Na de dood van haar man Michel Berger (1992) en hun dochter Pauline (1997) trad ze niet meer op en trok zich terug in haar huis in Senegal. Al in 1993 was er bij haar borstkanker vastgesteld. Ze overleed vanmorgen op 70-jarige leeftijd aan een longontsteking.

'Het zou al een hele vooruitgang zijn als er wat minder vooruitgang was' (Dany-Robert Dufour, 2014)

Een rustige zondagmiddag, waarin ik weer een aantal bladzijden vertaal van het Planetree-document over verpleegkundige overdracht aan het bed van de patiënt, ten behoeve van Rivas.  Nieuws: In het Australische Sydney is het vandaag recordwarm: 47,3 graden Celsius. Asfalt smelt, electriciteitsnetwerken vallen uit (door overbelasting?). Terug naar boven 

Slot Loevestein met links ervan het Munnikenland. Gisteren gemaakt (luchtfoto ANP)

Maandag 08-01-2018

In korte tijd zijn we liefhebbers van Netflix geworden. Het werkt erg gemakkelijk en er is inderdaad een enorme keur aan films, series en documentaires. Handig is dat je na een onderbreking steeds verder kunt gaan vanaf het punt waar je gebleven was. Ook de volgende dag of later. Sinds een paar dagen kijken we achter elkaar alle afleveringen van de Zweedse politieserie Arne Dahl. Degelijke who-done-its met het bekende sociaal-kritische sausje dat we van de Scandinavische series gewend zijn.

Slecht geslapen vannacht vanwege neusverkoudheid. Mijn bronchieën beginnen ook mee te doen. Ik slaap slecht met een dichte neus; slapen met open mond vind ik altijd vervelend. Toch gaan we vanmorgen sporten en boodschappen doen op Oost. Regelmaat is belangrijk in het leven, maar het valt me niet mee. De 4 minuten op de Crosswalker voltooi ik de tweede keer met heel veel moeite.

     Het is een droge dag, overwegend zonnig en met een verkiillende oostenwind. We kijken even bij de Merwede, die iets verder gestegen is. Op het natuurgebied Munnikenland schuin aan de overkant, bij Slot Loevestein, brengt men de 112 paarden en 64 runderen naar hoger gebied (foto ANP van gisteren hierboven). Volgens de prognose stijgt het water nog verder tot morgenavond het hoogste punt bereikt wordt.

Anna gaat vanmiddag oppassen bij Tessa; het reguliere leven begint weer. Ik maak de vertaling van het Planetree-document af, verstuur het, en doe verder niets. Ik voel me gewoon niet lekker, heb het koud en zet de kachel hoger. In Noordoost Groningen is er vanmiddag een aardbeving van 3,4 op de Schaal van Richter. Terug naar boven

Twee detail-uitsnedes van plattegronden van Gorinchem aan de Merwede, met De Blauwe Toren, van de hand van een onbekende tekenaar, uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Bron: Nationaal Archief te 's Gravenhage.

Dinsdag 09-01-2018

Gisteravond was ik naar de nieuwjaarsbijeenkomst van de Historische Vereniging Oud-Gorcum (HVOG) in het Gorcums Museum. Een grote opkomst; het auditorium op de eerste verdieping was meer dan vol, er moesten stoelen worden bijgezet. De voorzitter vertelde in zijn toespraak dat het aantal leden in 2017 met 10% was gestegen. Ik denk dat het hardnekkige verzet van de HVOG tegen de bouw van de smakeloze gele hoteldoos van horeca-ondernemen Berry Voet op de historische resten van de burcht van de Graven van Holland aan de Duveltjesgracht aan die groei sterk heeft bijgedragen.

     Overigens was mij niet duidelijk waarom de bouw van dat verschrikkelijke hotel nog steeds niet was begonnen. Daar zijn misschien twee redenen voor. Er loopt nog een bezwaarprocedure van de HVOG bij een commissie van de gemeente. De uitspraak wordt eind deze maand verwacht. In de tweede plaats mogen er van Rijkswaterstaat in de periode van 1 oktober - 1 april geen bouwwerkzaamheden in het gebied plaatsvinden. Buiten de Waterpoort is immers buitendijks en vanwege de kans op hoge waterstanden mogen er in de wintermaanden geen obstakels en belemmeringen in de afstroom van de rivier opgeworpen worden. Of dat ergens op slaat, weet ik niet; per slot staan er al een cafetaria en een sportschool. Dus tot 1 april ligt de zaak stil en het interessante daaraan is, dat die datum een week of twee na de gemeenteraadsverkiezingen valt. Wie weet geeft dat nog mogelijkheden. Het is dan anderhalf jaar geleden dat de archeologische resten ontdekt werden en de bouw stil gelegd.

     De beide oude plattegronden van kasteel De Blauwe Toren hierboven waren mij tot dusver onbekend. Ze zijn gemaakt in de tijd dat de unieke ronde burcht met zijn trapgevelhuisjes er nog stond. Ik vond ze in het mooie dikke boek 'Zij waren van groote en zware steenen', dat de Stichting Kastelenstudies Nederland onlangs uitbracht. Ze staan bij twee gedegen artikelen over de bouw van de bijzondere, ronde kasteelburcht van de Graven van Holland in Gorcum. Op die beide artikelen kom ik nog een keer terug. 

Lang bleef ik niet bij die bijeenkomst in het Gorcums Museum, omdat ik me niet lekker voelde. Mijn kop voelde als was hij gevuld met watten en het snot liep me de neusgaten uit. Op FB zag ik gisteravond nog een bericht van de gemeente, dat ze vanwege de hoge waterstand van de Merwede morgenochtend om 8.00 uur de coupure in de Dalempoort zullen sluiten (dus niet die bij ons voor Buiten de Waterpoort). Er komen wel waarschuwingsborden bij het parkeerterrein daar, dat mogelijk onder water kan lopen.

Vannacht een fractie beter geslapen, ondanks dichte neus en hoesten. Vandaag een overwegend grijze dag. Nadat Anna vertrekt voor haar wekelijkse oppasdag, duik ik maar weer in bed. Doos papieren zakdoekjes op het nachtkastje. Tussen elf en twaalf loop ik even naar de boot, waar alles in orde is. Ik kijk ook even naar de rivier vanaf de wal: een brede, golvende watervlakte, hoger dan gisteren maar Buiten de Waterpoort loopt voorlopig nog niet onder. Thuis ontkalk ik de kraanmond in de badkamer. Die spoot alle kanten op behalve de goede.

     Middag: ik lees een boek dat ik al heel veel eerder had willen lezen. Anderhalf jaar geleden stuitte ik erop in een boeken-antiquariaat: 'Áls een nacht met duizend sterren' van oorlogsjournalist Joeri Boom (Podium/BKB, 2010), een boek met verslagen van zijn embedded bezoeken aan ISAF in Uruzgan, de NAVO-missie in Afghanistan waar Nederland aan meedeed. ISAF moest en zou een opbouwmissie zijn, en geen oorlogsmissie tegen de Taliban - wat het wl was. De manipulaties van defensievoorlichters en bewindspersonen van wat er werkelijk gebeurde, worden genadeloos onthuld. Overigens goed en spannend geschreven. Het was de grootste oorlogsinzet van Nederland sinds de Koreaanse oorlog, begin jaren 50, met name de Slag bij Chora, en mag gelden als een revanche voor het échec van Srebrenica. Terug naar boven

Vanwege de hoge waterstand sloot de gemeente gisteren de Dalempoort af (foto gemeente Gorinchem)

Woensdag 10-01-2018

Gisteravond op het halfacht journaal van RTL4 een bericht over Nefit-verwarmingsketels. Ze zouden brandgevaarlijk zijn en mogelijk ook koolmonoxide kunnen lekken. Nu was er een jaar geleden ook zo'n bericht, herinneren we ons, maar dat ging om een ander model. Iemand noemt het 'een CO-bom'. Dit keer betreft het de Nefit Topline ketel - en zo een hebben wij, een Nefit Topline Compact HRC. De ketels werden tussen 2006 en 2009 geproduceerd. Door de branderhitte zou de rand van de warmtewisselaar kunnen vebruigen en gaan lekken. Pff. Je kunt echter op deze website checken of die van jou daarbij hoort, door het type en serienummer in te voeren. Dat doen we en die van ons hoort er niet bij. Opluchting. Vanmorgen kijk ik toch even op de website van Nefit. Die besteedt er tot mijn verbazing geen enkele aandacht aan. In het nieuws zei Nefit op korte termijn met een gedetailleerde reactie te komen op het nieuws van RTL. Tja, je schrikt er toch even van, al is het allemaal lang niet zo erg als die nieuwe aardbeving in Groningen.

Vandaag of komende nacht zal volgens Rijkswaterstaat en Waterschap Rivierenland de hoogste waterstand in de Merwede passeren. Bij Lobith was het 14,65 meter en dat komt een keer in de vijf jaar voor. Niemand maakt zich zorgen, dus zullen wij dat ook maar niet doen. Gisteren meldde ik al dat de gemeente de Dalempport afsloot (foto hierboven).

Het citaat van de week (voortaan iedere woensdag, als het zo uitkomt): 'Ik wantrouw ieder denken dat de gapende leegte in zichzelf niet durft te zien.' (René ten Bos, 'Dwalen in het Antropoceen', blz. 145, Boom, 2017).

Het is een kale, grijze dag zonder kraak of smaak. Niet koud overigens. Het sluipalletje van de doorstapper naar het zwemplatform werd vanmorgen bezorgd. Ik had het besteld bij Global Nautique in Drimmelen. Nog uitzoeken hoe je het aan de binnenzijde moet vastmaken en of daarvoor de bak met het reddingsvlot en de reserveankers er helemaal uit moet.

    Omstreeks een uur rijdt zich op de Kriekenmarkt weer eens een grote truck met oplegger vast. Een Pool, die het verbod aan het begin van de binnenstad niet heeft gezien. Hij laadt niets uit en niets in, dus hij is verdwaald. Vertwijfeld staat de chauffeur (foto hier, rode cirkel) zich af te vragen hoe hij er weer weg kan komen. Na twintig minuten begint hij stapvoets achteruit manoeuvrerend aan de terugweg, helemaal over Kriekenmarkt, Appeldijk en Havendijk naar de Vijfde Uitgang. Maar bij de Peterbrug geeft hij het op, rijdt weer vooruit en probeert het via de Krommenhoek. Lukt niet, hij kan de draai niet maken. Weer terug, maar hij blijft steken op de hoek Robberstraat/Appeldijk. Daar ontstaat een file.
     Na 20 minuten komt de politie eens kijken. Ze controleren de papieren van de chauffeur en beginnen het verkeer te regelen: de auto's kruipen voorzichtig langs de stilstaande vrachtwagen. Geholpen door de agenten hervat hij de lange tocht achteruit - dacht ik - maar opeens gaat hij vooruit, slaat rechtsaf en staat nu op de smalle Peterbrug alles te blokkeren (foto hier). Bij ons op het Eind ontstaat nu een file. Tergend langzaam weet de chauffeur zijn oplegger achteruit de Kriekenmarkt op te schuiven. Zo kan hij tenslotte vooruit over de Havendijk weg. Alles bij elkaar duurt het een dik uur.
     Dit fenomeen doet zich vaker voor. De gemeente heeft al jaren geleden de binnenstad verboden voor zwaar vrachtverkeer. Maar dat verbod wordt niet gehandhaafd. Doorgaand verkeer door de kwetsbare binnenstad mag ook nog steeds. Bij het verkeerscirculatieplan voor de binnenstad werd ruim twee jaar geleden beloofd er iets aan te doen. Maar dat plan is gestagneerd door de politieke onmacht die dit gemeentebestuur kenmerkt. Terug naar boven

Gemeenteraadsverkiezingen Gorinchem. Poster tegen Groen Links-wethouder Arjen Rijsdijk.

Donderdag 11-01-2018

Een licht nevelige ochtend is niet hetzelfde als een licht benevelde ochtend. Voor ons geldt het eerste. We brengen hem door met sport en boodschappen. In het fitnesscentrum beginnen we aan de tweede, zwaardere fase, van de Milon-cirkel. Dat is goed te merken! In de post zit het verwachte bericht dat ik in het BIG-register ben doorgehaald. Ik zag geen enkele reden om herregistratie aan te vragen, dus met ingang van vandaag mag ik me niet meer dokter noemen (wel 'arts-in-ruste', maar dat klinkt zó bejaard dat ik er niet over pieker). Het ligt achter me en het zij zo.

De gemeente heeft kennelijk iets geleerd van het verzet onder de bevolking tegen de bouw van de lelijke hoteldoos op de historische muur- en torenresten van het kasteel van de Graven van Holland, of is het omdat de verkiezingen naderen? Deze week besloot B&W om de historische affuitloods aan Tolsteeg 6 toch maar niet te verkopen. In die loods werden vroeger, toen de stad nog vestingstad was, de kannonnen opgeslagen. Jarenlang zat er een meubelzaak in, maar de loods naast het historische Tolhuis staat al geruime tijd leeg. 'De ontwikkeling van de Visie van de Stad, samen met bewoners, heeft hierin ook een rol gespeeld', zegt een woordvoerster, 'evenals het groeiende cultuur-historisch besef in onze stad.’ Helaas leidt het er niet toe dat er voor het abjecte gele hotel een betere plaats wordt gezocht.

     Tegenstanders maken zich inmiddels op voor de verkiezingstrijd. Met name Groen Links en zijn sfinxachtige wethouder Arjen Rijsdijk zullen er van langs krijgen, als het aan de bedenkers van de bovenstaande actieposter ligt. Vanavond ga ik naar een vergadering op het gemeentehuis over het vastgelopen Herinrichtingsplan van het Eind, onze straat. Inzet en steen des aanstoots is het door adviesbureau bepleitte éénrichtingsverkeer op de Tolsteeg. Het moet een autoluwe wandelpromenade worden, 'waar de automobilist te gast is'. De autolobby windt zich alweer flink op (lees hier). Op FB gaan ze erop los met grote opwinding en ze schuwen leugens en misleiding niet. Het zal me wat worden vanavond. Dat onze stad tot de vuilste 8% van de bijna 400 Nederlandse gemeenten behoort, kan ze niets schelen. Als het éénrichtingsverkeer niet doorgaat, kan het plan beter helemaal de prullenbak in, want dan wordt het Eind door het verdwijnen van de parkeervakken alleen maar een nóg bredere racebaan voor auto's.

     Ik hoop overigens dat in elk geval het intieme pleintje op de Kriekenmarkt parkeervrij zal worden, ook voor de havendienst die het nu altijd volzet. Samen met de geometrische kunstwerken van de Pool Winiarski uit Symposium 1974, die terugkomen van een expostie in Amsterdam, zal het dan een erg mooi stukje binnenstad zijn.

Rustige middag. De Merwede is nog een stuk gestegen, maar dramatisch wordt het niet. Vlak voor de sluis ligt de pont van Brakel aan het remmingwerk afgemeerd. Die is al een paar dagen geleden uit de vaart genomen.

     De telefoon gaat, een privénummer. Meestal is het dan iemand die iets wil verkopen en neem ik niet op. Nu wel. het is de politie. U hebt vergeten uw wapenvergunning te verlengen, zegt een man, u moet uw wapen inleveren. Verdraaid, dat had ik in december moeten doen! Helemaal vergeten. Wat hebben we nog aan dat seinpistool, denk ik bij mezelf, we hebben het seinpistool jaren geleden één keer gebruikt met oud & nieuw om de juist verlopen munitie af te schieten, en het is alleen maar lastig om ieder jaar de vergunning te verlengen. Ik had het wapen ook deels gekocht voor de Golf van Aden om piraten af te schrikken (hetgeen een hachelijke gok is). We komen overeen dat ik het seinpistool op het bureau in Gorcum zal brengen. Dat doe ik meteen. Ze gaan het vernietigen, want het even verkopen op Marktplaats is niet toegestaan. Verder moet ik de vergunning opsturen naar de afdeling Corpszaken in Rotterdam. Doe ik morgen. Dus raak ik op één en dezelfde dag mijn dokterstitel en mijn wapenvergunning kwijt. Tja - er is een leven zonder die dingen. En noodvuurpijlen doen het ook goed.Terug naar boven

De Arecibo Radiotelescoop op Puert Rico.

Vrijdag 12-01-2018

In april 2015 schreef ik voor het eerst over de geheimzinnige FRB's (Fast Radio Bursts), korte en ontregelmatige uitbarstingen van smalbandige radiosignalen van onbekende herkomst. FRB's waren al vaker geregistreerd, maar in deze zat een herhalend patroon - alsof het om een kunstmatig radiobaken ging. Ze werden opgevangen door de Arecibo-radiotelescoop in Puerto Rico (zie afbeelding hierboven). In 2016 ontdekte men dat ze afkomstig waren van FRB 121102, een klein en zwakstralend dwergsterrenstelseltje in een stervormingsgebied op liefst 3 miljard lichtjaren afstand van de aarde. Zeer ver buiten ons Melkwegstelsel dus. De FRB's duren maar een paar milliseconden. Deze week melden astronomen van onder andere ASTRON, Universiteit van Amsterdam, dat ze uit een zeer extreme omgeving afkomstig zijn: vlakbij een zwart gat of uit een energierijke nevel. 'Hun ware aard is nog steeds een raadsel. FRB121102 is de enige bekende repeterende radioflits en dit roept de vraag op of zijn herkomst anders is dan die van niet-repeterende radioflitsen', schrijft Astronieuws. Mogelijk is de bron een magnetar (een extreem sterk magnetische, supersnel roterende neutronster) aan de rand van een massief zwart gat.

     Ook onderzoekers van het Breakthrough Initiatives, die altijd op jacht zijn naar signalen van mogelijke buitenaardse beschavingen, keken met de Green Banks Telescoop naar FRB 121102. Ook zij registreerden dezelfde extreem gepolariseerde FRB's, plus een aantal nieuwe op nog hogere frequenties. Het uitzenden ervan vergt onvoorstelbare hoeveelheden energie.

Gisteravond was ik dus bij de zogenaamde Parallelsessie I&O van de gemeenteraad over de herinrichting van het Eind (documenten hier online). Het viel me mee. Samen met de KNAKE-voorzitter bepleitte ik de kern van het voorstel, éénrichtingsverkeer op de Tolsteeg, er beslist niet uit te schtrappen, nadat twee eerdere insprekers zich daar voor hadden verklaard. Zonder dat éénrichtingsverkeer komt er immers niets van de beoogde autoluwheid en wordt de verbrede straat (de parkeervakken zijn weg) zeker een gevaarlijke racebaan. Bij de stukken zaten de resultaten van een nieuwe verkeersmeting dd. 22 december jl., die uitwezen dat de gevolgen elders in de binnenstad gering zouden zijn. Natuurlijk blijft het voorstel een halfslachtig verhaal, zolang men alle doorgaand verkeer niet uit de binnenstad wil weren. Het zware vrachtverkeer weren met fysieke belemmeringen bleek op een veto van de brandweer te stuiten. Dat probleem is dus nog niet opgelost.

     Enfin, de politiek partijen gaven een voor een hun mening. Parkeren bleef terecht een zorgenpunt. We zaten te turven en geleidelijk bleek dat een meerderheid in de raad wil instemmen, vooral toen Stadsbelang verklaarde voor het voorstel te zijn inclusief éénrichtingsverkeer. Als ik het me goed herinner waren ze eerder tegen. Gorcum Actief en VVD waren nog steeds tegen; de laatste partij is de kampioen van de autolobby - die dus nu eindelijk een keer in het zand beet. Helaas betoonden D66 en CDA zich wankelmoedig en wilden nog niet echt kiezen; zij bepleitten om eerst een jaar proef te draaien. Wethouder Rijsdijk liet het initiatief tot amendering aan hen. Waarschijnlijk verwacht hij dat de mensen na dat jaar allang gewend zullen zijn. Over twee weken komt het voorstel in de raad voor besluitvorming.

     Het parkeervrij maken van het schattige pleintje aan het einde van de Kriekenmarkt bleek helaas geruisloos uit het voorstel te zijn verdwenen. Dat is merkwaardig. Regelmatig staat het er propvol auto's, zodat mensen zich er tussendoor moeten wurmen en scootmobielen, rolstoelen en rollators er helemaal niet langs kunnen. Geen gezicht op deze fraaie plek. Zou de havendienst hebben geprotesteerd tegen het verdwijnen van hun privilege hier altijd gratis te mogen parkeren?

Gistermiddag om half drie bereikte de Merwede bij Gorcum zijn hoogste waterstand. Aan het eind van de middag bracht ik even een bezoekje aan onze oude vriendin Karin K. (nu 90). Samen dronken we een glas wijn in haar keukentje bij de lamp, de rest van het huis donker, en beschouwden het verleden. Vandaag breekt een grijze morgen aan. Onze TV scheidt ermee uit: geen beeld, wel geluid. Gelukkig pas na de nieuwsuitzendingen. Resetten van mediakastje en televisie helpt.

     Het goede nieuws is dat Merkel en Schultz een accoord hebben bereikt over voortzetting van de große coalition. Stabiliteit in het grootste land van de EU is winst. In het principeaccoord, dat 'Een nieuw begin voor Europa' heet, staat dat de financiële positie van de EU moet worden versterkt. Kwalijk is dat de opschorting van gezinshereniging bij erkende vluchtelingen uit Syrië en Irak intact blijft. Hoe kunnen beschaafde politici zo'n onmenselijke maatregel verantwoorden? Er komt geen belastingverhoging voor veelverdieners. Wat heeft de SPD wél binnengehaald? Terug naar boven

Gemiddelde stijging van de zeespiegel wereldwijd 1992 - 2016 (bron: University of Colorado 2016)

Zaterdag 13-01-2018

Het hoogwater in de Merwede begint alweer te zakken. Gisteren kwam het bericht dat de zeespiegel langs de Nederlandse kust in 2017 hoger was dan ooit eerder gemeten. Het verschil met 2007, tot dusver het recordjaar, was liefst plus 2 centimeter. Over de hele wereld zijn er grote verschillen in de zeespiegelhoogtes. Het kan wel tot 200 meter uiteenlopen, afhankelijk van lokale verschillen in zwaartekracht, stromingen, temperatuur, overheersende windrichtingen, en dergelijke. Voor onze kust was de stijging tot dusver nooit groot. Dat kan veranderen. Het heeft ook invloed op het gemak waarmee de grote rivieren hun water op zee kunnen lozen, en de kracht van getijden. Het nieuwe onderzoek is afkomstig van het instituut Deltares.

     Het bekende Potsdam Institut für Klimatfolgenforschung publiceerde deze week een nieuwe studie in Science Advances. In de komende twintig jaar zullen miljoenen meer mensen grote risico's lopen op overstromingen van rivieren door extreme regenval. De bedreigde bevolking in Azië zal in die tijd verdubbelen van 70 naar 156 miljoen (vooral China, India en Indonesië), in Zuid-Amerika naar 12 miljoen en in Afrika naar 34 miljoen mensen. In al die landen ontbreken geld, kennis en infrastructuur om voldoende dijken, opvangbekkens en andere voorzieningen te bouwen zoals in Europa en de VS. En dan zijn we nog maar 20 jaar verder.

     Een recent voorbeeld. De Mekong-delta in Vietnam is een van de productiefste en dichtstbevolkte landbouwgebieden in de wereld. In de laagliggende delta wonen 18 miljoen mensen. In 2015/2016 brak in het gebied een dramatische droogte uit. Door de hogere zeespiegel drong zout zeewater diep de delta binnen en verwoestte de oogsten en maakte de grond ongeschikt. Circa 1 miljoen arme boeren vluchtten met hun families uit de delta. Grote delen van het enorme gebied moesten prijs gegeven worden aan de zee. Dat is allemaal  in deze laatste jaren gaande, de rijstbouw in de delta wordt serieus bedreigt en de wereld kijkt toe. Men vreest dat onbeheersbaar grote stromen mensen zullen weg vluchten voor de honger.

     Ondertussen wil de onbeschaamde praalhans Thierry Baudet graag debatteren met weerman Gerrit Hiemstra of global warming wel waar is. Hij twitterde van de week dat het allemaal vier keer onzin was.

Het blijft de hele dag grijs bewolkt. Ik haal wat laatste boodschappen in de stad. De kunstijsbaan op de markt is weer opgeruimd. Zouden we nog winter krijgen? Vooralsnog tonen de weerkaarten geen serieuze vorst. Tot dusver was de winter zeer zacht en kletsnat. Als dat zo blijft, komt hij in de top-10 van warmste winters terecht.

     Ik lees een boos boek Edward O. Wilson, een vooraanstaande Amerikaanse bioloog en natuurkenner, 'De halve aarde. Het gevecht om leven van onze planeet' (Ned. vert. Amsterdam University Press, 2016).

     Straks komen Fons & Jo-Anne bij ons de beroemde rijsttafel van Anna eten. Vooraf zal Fons even de nieuwe startaccu bij ons aan boord installeren. Dat zit toch wat degelijker dan als ik het zelf doe.

Gevaarlijke ontwikkeling. Enige maanden terug dreigde Trump het atoomaccoord met Iran op te zeggen, als Iran niet instemt met aanscherping ervan. De Europese Unie was hier erg ongelukkig mee. Iran laat vandaag weten dat een dergelijke aanscherping niet zal gebeuren, en 'geen enkele verandering in het akkoord zal accepteren - nu, noch in de toekomst.' Mogelijk gokte Trump erop dat het bewind in Teheran zich onzeker voelt door de aanhoudende protesten onder de bevolking en geen terugkeer van de wurgende sancties aandurft. Hoog spel, en dat lijkt dus misgegokt, het bewind van de ayatollah's staat onder druk en denkt waarschijnlijk zich geen enkele verdere zwakte te kunnen veroorloven. Terug naar boven

Zondag 14-01-2018

Soms komt de waanzin van deze wereld wel erg duidelijk aan het licht. Bewoners van Hawaii kregen gisterochtend deze tekst op hun mobiele telefoons: 'Ballistic missile threat inbound to Hawaii. Seek inmediate shelter. This is no drill'.' Ook op radio en televisie werd alarm geslagen en de bewoners van de eilanden zochten in paniek dekking in kelders en andere schuilplaatsen en dachten dat hun laatste uur geslagen had. Velen veronderstelden dat Noord Korea een raket op ze had afgevuurd. Na ongeveer een half uur bleek dat het vals alarm was. De leiding van de Pacifische Vloot meldde dat het alarm per vergissing was verstuurd. Vlak daarna kwam er een melding van Het Witte Huis, dat president Trump 'op de hoogte was gesteld van de rampenoefening in Hawaii'. Juist, geen vergiassing dus maar een rampenoefening. De president zelf speelde gisteren golf in zijn buitenverblijf Mar-a-Lago, aldus Fox News.

Wat was het gisteravond gezellig met Fons & Jo-Anne! Het werd ongemerkt twee uur. We hadden ze al te lang niet gezien, dus er viel veel bij te praten. Tevoren installeerde Fons de nieuwe startaccu op de boot. De motor startte meteen. Ik heb de boot aan de walstroom gelegd voor de komende paar dagen, zoadt alle accu's een keer goed opladen. Dan haal ik hem er weer af wegens het risico van electrolyse, want ter weerszijden liggen stalen schepen.

     Vanmorgen een uurtje uitgeslapen. Het is een mooie, zonnige dag waarop heel wat wandelaars over de sluis passeren. Wij gaan de deur niet uit. 's Middags komt Tessa op de thee met Lina-Mae.

De NRC publiceert een eigen onderzoek naar de werking in Europa van het 'foute-artsen-register'. Twee jaar na de invoering van het Europese waarschuwingssysteem voor disfunctionerende zorgverleners kunnen deze dokters nog steeds makkelijk over de grens aan het werk gaan. Tien van de 28 Europese landen gebruiken het systeem niet eens. Het werd destijds opgezet na onder andere de affaire Jansen Steur. Bulgarije, Cyprus, Estland, Griekenland, Letland, Luxemburg, Malta, Slovenië, Slowakije en Tsjechië melden niet. Foute artsen en tandartsen uit die landen kunnen dus ongestoord elders in Europa gaan werken. De krant geeft er een aantal onthutsende voorbeelden van. Terug naar boven

George Bush sr., Michail Gorbatsjov en Helmut Kohl (foto NRC)

Maandag 15-01-2018

Geschiedenis kronkelt als een wilde bergbeek. In de jaren 50 tot en met 80 waren de rechtse partijen VVD en CDA absolute voorstanders van de NAVO. Our insurance for peace. De linkse partijen waren kritisch tot faliekant tegen. Nu, vijftig jaar later, lijkt het soms andersom geworden. Uit rechtse hoek hoor je vaak het verwijt dat de NAVO de Russen nooit op de kast had moeten jagen door na het uiteenvallen van het Warschaupact het bondgenootschap is oostelijke richting uit te breiden. De Oosteuropese landen en de zelfstandig geworden ex-Sovjetstaten Estand, Letland en Litauen opteerden allemaal voor het lidmaatschap en werden toegelaten. Daardoor hebben we, zeggen veel rechtse critici, de Russen geprovoceerd en zijn we dus eigenlijk medeschuldig aan de annexatie van de Krim en de semi-oorlog in het oosten van Oekraïne. Iemand als Jaap de Hoop Scheffer, voormalig secretaris-generaal van de NAVO, zei dat vorige week nog in Nieuwsuur. De oud-minister noemde het begrijpelijk dat Poetin zich in 2008 mordicus tegen de uitbreiding van de NAVO met Georgië en Oekraïne verzette: 'Hij zei tegen mij, nadat het communiqué was uitgekomen: "mister secretary-general, this will not be." Dit gaat niet gebeuren!' Rusland voelde zich niet alleen omsingeld – maar ook misleid. Al jaren beweren de Russen dat ze na de Koude Oorlog op het hoogste niveau is toegezegd dat de NAVO niet oostwaarts zou uitbreiden. Luuk van Middelaar herhaalt het deze week nog eens in een opinieartikel in de NRC. De Hoop Scheffer had hetzelfde overigens al een paar jaar eerder gezegd. Het is echter niet waar, het is nooit tot zo'n belofte aan de Russen gekomen en van woordbreuk was geen sprake.

     Overigens was De Hoop Scheffer niet steeds op dezelfde manier clement in het begrijpen van de Russen. In augustus 2014 zei hij nog: 'Als Rusland besluit om Oost-Oekraïne binnen te trekken, heeft de NAVO geen andere optie dan het nemen van zeer forse maatregelen. Dat is de enige taal die Poetin begrijpt.' (lees hier en hier op mijn blog).

     Jaren geleden heb ik de mythe van de westerse woordbreuk al eens nagezocht en ontdekt dat een dergelijke toezegging nooit gedaan is. Wél werd een dergelijke suggestie gedaan door de US-mininster van buitenlandse zaken James Baker in de tijd van de Duitse eenwording, maar nooit geformaliseerd. President Bush senior zag het niet zitten. De Russen waren er toen trouwens niet eens in geïnteresseerd. Na de val van de Muur en de ontbinding van het Warschaupact zocht de NAVO naar een nieuwe rol als vredesorganisatie van vrije democratieën en er werd zelfs gesproken over een potentieel NAVO-lidmaatschap voor de Russen (mits het een echte democratie zou worden)! Ik kwam dat ondermeer tegen in de dikke pil van Fiona Hill en Clifford G. Gaddy 'Mr. Putin, Operative in the Kremlin' (Brookings, 2011, 2015).

     Dat er geen sprake was van zo'n gebroken belofte aan de Russen werd dit weekeinde omstandig uiteengezet door journalist en historicus Hubert Smeets in een lijvig artikel in de NRC: 'De NAVO brak zijn woord aan Rusland niet'. Natuurlijk was de toetreding van de oostblokstaten een gewelidge vernedering voor Rusland. Poetin zelf noemt het vaak 'de grootste geopolitieke nederlaag ooit' voor zijn land. Maar de NAVO kon het sterke verlangen van de volkeren in het oosten om bescherming onder de NAVO-atoomparaplu immers onmogelijk negeren. De uitbreiding kwam er en nu voelen de Russen zich begrijpelijkerwijs ingesloten. Maar woordbreuk was het niet.

     We moeten wel oppassen, want Poetin streeft er alle mogelijke manieren naar om terrein terug te winnen. Juist vandaag wordt bekend dat Moskou in Bosnië stookt. In het geheim geven Russen aan Bosnisch-Servische separatisten militaire trainingen en er is groeiende zorg dat er een referendum over onafhankelijkheid, gesteund door Rusland, op handen is.

Vandaag hebben we een winderige dag met veel regen. Er is sprake van een tweede zware storm deze maand op donderdag. Of het ervan komt moeten we nog even afwachten. Het is sinds de jaarwisseling flink onstuimiger dan gebruikelijk. Een zware storm komt gemiddeld eens per anderhalf jaar voor in Nederland.

     De ochtend besteden we aan sport en boodschappen. Anna gaat 's middags op Lina-Mae passen, terwijl Tessa met Vajèn naar zwemles gaat.

     Op FB verschijnt het bericht dat een bulldozer vanmorgen aan het werk ging bij de archeologische vondsten aan de Duveltjesgracht. Is de bouw begonnen? Hebben ze zoveel haast om een fait accompli te scheppen? Ik dacht dat het vanwege het risico op hoogwater van Rijkswaterstaat pas na 1 april mocht? Ik bel met het vragennummer van Rijkswaterstaat, waar een vriendelijke meneer belooft het zo snel mogelijk uit te zoeken. Terug naar boven

Dinsdag 16-01-2018

Het valt waarschijnlijk mee met de voor donderdag aangekondigde zware storm. Het enorme lagedrukgebied boven IJsland stuurt met de straalstroom nu nog tamelijk zwakke depressies onze kant op, met veel regen en wind. Donderdag zou er een stormdepressie tussen kunnen zitten, die vanaf Newfoundland over Ierland in onze richting gestuwd wordt en een westerstorm op kan leveren.

     Laat ik het zonder commentaar opschrijven: het jaar 2017 is officieel het op één na warmste jaar sinds het begin van de metingen rond 1860. De andere zijn 2016 (1e plaats) en 2015 (3e plaats). Bijzonder is dat 2017 géén El Niño-jaar was, wat de temperatuur drukte, en dat de grootste opwarming ten opzichte van het gemiddelde over 1981 - 2010 in het Noordpoolgebied was (zie hierboven).

We hebben een onstuimige dag met felle regen- en hagelbuien en korte zonnige perioden. Anna heeft haar oppasdag. Ik haal wat boodschappen in de stad en stuur mijn wapenvergunning op naar de politie in Rotterdam.

     Van het Waterschap Rivierenland belt de man op die toezichthouder is voor de bouw van het hotelgedrocht aan de Duveltjesgracht. Een aardige man. Hij bewaakt de dijkveiligheid voor buitendijkse bouwprojecten in de hoogwaterperiode. Inderdaad is buitendijks bouwen in principe verboden van 15 oktober tot 1 paril, maar hij kan ontheffing verlenen en dat heeft hij gedaan. Helaas, maar het is niet anders. Gorcum verkracht zijn historisch erfgoed. Ik wacht nog op de reactie van Rijkswaterstaat.

     In de brievenbus ligt vanochtend een schrijven van de Bouwonderneming Stout BV, de aannemer die het wanstaltige hotel zal bouwen. De bouw is begonnen, schrijft hij, en hij verontschuldigt zich bij de omwonenden voor eventuele overlast van bouwverkeer. Dat zal stapvoets (Voets!) rijden en zoveel mogelijk met kleine vrachtwagens geschieden. Tja, Berry Voet laat er geen gras meer over groeien en wil begrijpelijkerwijs voor de gemeenteraadsverkiezingen een fait accompli scheppen.

     De bouw werd ruim een jaar opgeschort, het ging dus niet zonder slag of stoot maar we hebben tenslotte de strijd verloren. Triest. Een ongelijke strijd, want de gemeente had de zaak al jaren eerder op slinkse en uitermate achterbakse wijze geregeld. Groen Links-wethouder Arjen Rijsdijk bracht niet de politieke wijsheid en vindingrijkheid op om de zaak ten goede te keren, toen de Gorcummers erachter kwamen. Bij de komende verkiezingen zal men GL erop afrekenen en de schande zal de gemeente tot in lengte van jaren met zich meedragen.

Naschrift 17.20 uur. Zojuist verschijnt het volgende bericht op de FB-site 'Kasteelcomplex Blauwe Toren' van een van de leden:

'BREAKING NEWS !!! 
Zojuist is er contact geweest met Rijkswaterstaat. Zij zijn na diverse meldingen van verschillende verontruste Gorcummers meteen uit gaan zoeken om welke activiteit het gaat en of daar een vergunning bij hoort.
Wij hebben de volgende mededeling ontvangen:

De Duveltjesgracht vanmiddag om 15 uur. De bouw ligt stil.

Woensdag 17-01-2018

Vanmorgen plaatst stadgenoot Johannes van Camp om 10 uur een filmpje op FB dat hij even tevoren maakte aan de Duveltjesgracht. Het talud van de oever tegenover de stadswal is over de volle lengte afgegraven, maar de bouw van het hotelgedrocht ligt stil. Kennelijk heeft Rijkswaterstaat ingegrepen, lijkt me. Van Camp ontmoette er horeca-ondernemer Berry Voet. Die bevestigde 'dat de bouw voorlopig voor onbepaalde tijd is stilgelegd. Berry gaf aan heel graag met de gemeente te willen praten over een andere oplossing en beaamde dat er de afgelopen tijd verschillende opties besproken zijn met de gemeente en de Historische Vereniging Oud-Gorcum. O.a. de optie om van het pand van Poort 6 op de Markt een hotel te maken. Wat een geweldig idee, maar de ...gemeente ziet dit niet zitten en blijven bij de voorgenomen plannen.' Op FB vraagt men Groen Links-wethouder Arjen Rijsdijk om verduidelijking. Waarom was er geen alternatieve lokatie mogelijk? Vroeg Voet teveel?

De veerdienst Riveer haalde vanmorgen vroeg de veren over de Merwede uit de vaart (foto Riveer).

Donderdag 18-01-2018

We horen vanmorgen de wind aantrekken terwijl we nog in bed liggen. Toch een zware westerstorm op komst. De wind loeit en kreunt om het huis. We kijken naar de boot. De mast zwaait flink heen en weer, maar verder is er niets mis, de vallen staan strak en de landvasten zitten goed. Een paar uur geleden haalde de veerdienst Riveer de boten op de trajecten Gorinchem, Werkendam, Hardinxveld, Sleeuwijk, Woudrichem en Brakel-Herwijnen uit de vaart (foto hierboven). In het hele land geldt nu code oranje voor zeer zware windstoten van 110-130 km/u, lokaal mogelijk 140 km/u. Later - om 9.16 uur - wordt zelfs code rood afgegeven voor Zuid- en Noord-Holland, Utrecht, Flevoland, Gelderland, Overijssel en het IJsselmeergebied. Snelwegen worden afgesloten. Om 9.49 uur meet men in Hoek van Holland een windstoot van 143 km/uur. Even later waait het er gemiddeld Bf 11 en dat is officieel een zeer zware storm.

     De storm brengt nogal wat teweeg in het land. NS heeft alle treinverkeer stilgelegd. Is dat wel eens eerder gebeurd? Op veel snelwegen zorgen omgewaaide vrachtwagens voor files en afsluitingen. Over het hele land zijn er afgewaaide daken, omgewaaide bomen, rondvliegende zonnepanelen en andere voorwerpen, en ingestorte muren. in De Bilt meet men een zeer zware windstoot van 122 km/uur. Ook wordt tot ver in het binnenland storm, windkracht 9, gemeten. Dat is zo diep landinwaarts een zeldzaamheid.

    KNMI weerstation Herwijnen meldt om 10.30 uur ongekend harde windstoten van 120 km/uur. Tegen elf uur lijkt de storm bij ons op zijn zwaarst. We besluiten dezondanks toch maar naar Oost te rijden voor boodschappen en sport. De narrow boat in de haven blijkt gedeeltelijk van de voortros te zijn gewaaid; kwaad kan het niet en de havendienst is doende de eigenaar te bellen. De wind raast door de takken van de grote es op de Altenawal. Onderweg is op de Newtonweg een boom over de weg omgewaaid - en ook alweer opgeruimd.

     Rond half één keren we terug uit het fitnesscentrum. De wind is duidelijk afgenomen. De wegen zijn bezaaid met afgewaaide takken. De narrow boat in de haven ligt weer recht. Maar in het oosten houdt de storm nog huis. Daar vallen twee doden; een man uit Zwolle die een tak op zijn hoofd krijgt en een man in Enschede die een boom op zijn auto kreeg. Om 13.00 uur gaat de Ramspolwaterkering dicht van wege het hoog opgestuwde water. Omstreeks 13.25 uur meet men de hoogste #waterstand ooit gemeten bij de gesloten balgstuw: 1.6m +NAP, meldt Rijkswaterstaat. De stuw is dus niet voor niks opgeblazen.

     Niet land daarna is de storm grotendeels voorbij, behalve in het noorden en oosten. Code rood (weeralarm) blijft gelden tot 14.00, en nog een uur langer in Gelderland en Overijssel. Er zijn duizenden schademeldingen uit het hele land. De nieuwe dakpannen op ons dak, gelegd na de vorige zware storm deze maand, bleven op zijn plaats.

Nu komt het debat hoe uitzonderlijk deze storm was. De vorige zware storm was veertien dagen geleden. De laatste daarvoor was in september 2017. Zware stormen van dit kaliber komen gemiddeld eens in de twee jaar voor in Nederland. Frequenter en zwaardere stormen, vaker hittegolven, meer neerslag, extremer weer kortom, voorspelden de klimatologen al enige decennia geleden voor ons land. Zware stormen in West Europa komen nu bijna altijd in de winter voor en hebben hun oorsprong boven de noordelijke Atlantische Oceaan, tussen Canada en IJsland. Een modelberekening van het KNMI verwacht dat in een warmer klimaat het aantal zware stormen in ons land vooral in de herfst zal toenemen.

Vanmiddag zou mijn oude vriend en zeilmentor Erik de H. langskomen. Maar terwijl we aan het sporten zijn meldt hij op Voicemail dat het er niet van kan komen; de A2 en de A15 waren toen wegens de storm gesloten. Terug naar boven

Het lagedrukgebiedje dat de zware storm van gisteren veroorzaakte, zichtbaar op onze barograaf.

Vrijdag 19-01-2018

De passage van de zeer zware storm van gisteren is mooi te zien op onze barograaf (hierboven). Het venijnige kleine, maar diepe lagedrukgebiedje ontstond snel in de rand van een veel groter Laag bij IJsland en trok snel verder naar Duitsland. Vandaag wordt de balans opgemaakt: twee doden en een schade die oploopt in de richting van liefst 100 miljoen euro. De zware storm van 3 januari jl. bracht 'slechts' 10 miljoen euro schade.

      Vanmorgen is het half bewolkt met lange zonnige perioden. Ik geniet van het boek 'Life at the Edge' (Bantam Press, 2014) van de wetenschappers Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden, over het nieuwe terrein van quantumbiologie. Het is verbluffend om te lezen hoe vroeg in de evolutie van het leven op aarde de ongrijpbare fenomenen van de quantumwereld zoals spin, superpositie en verstrengeling, benut werden en 500 miljoen jaar geleden evolutionair voordeel gaven aan simpele pre-Cambrische microben. Voordelen zoals magnetoreceptie, het kunnen waarnemen van het aardmagnetisch veld voor de bepaling van plaats en richting, een vermogen dat de mens niet heeft, maar dat via reptielen en dinosauriërs werd doorgegeven aan ondermeer vogels (zelfs kippen), amfibieën, vissen (o.a. walvissen, dolfijnen, zalmen en palingen), geleedpotigen, kakkerlakken en fruitviiegjes. De werkelijkheid op quantumniveau is totaal anders dan die van onze macrowereld, maar dat belette het leven en evolutie niet er toepassingen voor te ontwikkelen. Die ruime bruikbaarheid van quantumfenomenen is een extra argument voor de stelling dat leven zich overal in het heelal betrekkelijk gemakkelijk ontwikkelen kan.

Het blijft de hele dag droog en zonnig. Ik lees in bovengenoemd boek ademloos het hoofdstuk waarin betoogt wordt dat de evolutie toch een Lamarckiaanse aspect zou kunnen hebben. Tot dusver is de wetenschap het erover eens dat tijdens het leven verworven eigenschappen niet erfelijk zijn. Lamarck beweerde dat in het begin van de 19e eeuw. Bekend voorbeeld was de griraffe, die door het reiken naar vruchten hoog in palmbomen een steeds langere nek verwierf en aan zijn nageslacht doorgaf. Zo werkt het niet; evolutie ontstaat door willekeurige (at random) mutaties in de genen, waarbij de voor survival gunstige mutaties bleven. Maar de auteurs van 'Life at the Edge' plaatsen in navolging van de quantumfysicus Erwin Schrödinger het mutatiemechanisme in een quantumcontext. Omdat de quantumwereld van waarschijnlijkheden aan elkaar hangt, het onzekerheidsbeginsel,  geeft het een optie aan de buitenwereld om de uitkomst van mutaties in het DNA te beïnvloeden. Dat loopt via tautomerisatie van de waterstofbruggen tussen de DNA-baseparen. Als die hypothese blijkt te kloppen, kan evolutie sneller reageren op veranderingen in de buitenwereld. dan men denkt. Ingewikkeld, maar erg belangrijk; ik kom er wel op terug. Terug naar boven

Een fascinerende screenshot met mensen die het ook niet meer weten. De Amerikaanse Senaat 23 minuten voor de shutdown van de federale overheid.

Zaterdag 20-01-2018

Trump gaat gokken niet uit de weg, weten we. Precies één jaar na het begin van zijn controverseel presidentschap gaat de federale overheid op slot. De president torpedeerde twee compromisvoorstellen over het dreamerprobleem (dat hijzelf veroorzaakte), voorstellen die zowel door Democraten als Republikeinen werden gesteund. 'De man die zo trots is op het sluiten van deals, was dus tot twee keer toe de dealbreker', schrijft De Volkskrant. De Democratische 'obstructionalist losers' zouden, in de woorden van het Witte Huis, hebben gekozen voor 'onwettige illegalen' en daarmee de 'wettige burgers' in de steek hebben gelaten. Circa 700.000 migranten zonder geldige verblijfsvergunning, die als kind naar de VS waren gekomen, worden het slachtoffer, want de 'essentiële diensten' zoals politie, leger, veiligheids- en immigratiediensten, en douane blijven aan het werk. Werk dat ondermeer bestaat uit uitzetten, een vloedgolf van menselijke drama's. Er volgt nu een partij handje-drukken - wie houdt het het langst vol? - dat politiek levensgevaarlijk is. Kiezers verachtten in het verleden dit vertoon van disfunctionaliteit. De afgelopen dagen was Trump vooral afwezig. Hij onderhandelde nauwelijks en hield compromissen tegen. Dit is het Amerika onder Trump: chaotisch, hopeloos verdeeld en disfunctioneel. Er gaan 800.000 ambtenaren naar huis. Bijvoorbeeld NASA gaat dicht, het Mars-programma Curiosity wordt stilgezet, beurzen en leningen voor studenten worden niet uitbetaald, poliklinieken van ziekenhuizen sluiten, vuilnis in Washington DC wordt niet meer opgehaald. De schade wordt geraamd op een miljard dollar per dag. Grappig: het onderzoek van speciaal aanklager Mueller gaat wel door.

     Je mag nog blij zijn dat de gok van Trump geen gevaarlijke buitenlandse controverse betreft. Maar...pas een kwart van Trumps ramptermijn zit erop. Ter bemoediging: in Zuid-Afrika lijkt het ANC begonnen om hun probleempresident Zuma af te zetten. 

Vanmorgen is het grijs bewolkt en licht miezerig. Juist vandaag brengt de post 'Vuur en woede', de Nederlandse vertaling van Michael Wolffs boek over het Witte Huis van Trump (Prometheus, 2018). De vertaling kon je sneller krijgen dan de oorspronkelijke versie, die in herdruk is.

     In de middag miezert het wat meer. Er zou natte sneeuw komen, maar die zien we nog niet. Ik ga even naar mijn vriend Inge in Heukelum om een doos wijn te halen. Terug naar boven

Zondag 21-01-2018

Lamarck versus Darwin. Kunnen mutaties in onze genen worden gestuurd door de omgeving of ontstaan ze volledig toevallig? Waarbij een gunstige mutatie zorgt voor méér nageslacht en een ongunstige mutatie geen evolutionair succes heeft. Het hangt af van de snelheid waarmee gunstige mutaties ontstaan: gestuurd door omgevingsfactoren ontstaan ze sneller dan 'gestuurd' door niets dan toeval (at random). Een gestuurde aanpassing in de genen is er eerder dan als er gewacht moet worden op het toeval. Dat is een gedachte die experimenteel getest kan worden.

     In de tweede helft van de vorige eeuw was de wetenschappelijke consensus dat mutaties in het DNA toevallig zijn en dat de richting van de evolutie louter en alleen wordt bepaald door natuurlijke selectie - de survival of the fittest. Maar in 1988 verscheen er in Nature een omstreden artikel van John Cairns, een eminente geneticus uit Boston, 'The Origine of Mutants', waarin die consensus aangevallen werd. Zijn experimenten met het uithongeren van bacterieën (de darmbacterie Escherichia Coli) die de melksuiker lactose niet konden verteren, leken aan te tonen dat mutaties eerder optraden als ze gunstig waren. Mutaties dus, die de bacterie in staat stelden om lactose wél af te breken. Herhaling van de experimenten door anderen gaven dezelfde merkwaardige uitkomst, een uitkomst die niet paste binnen de toenmalige consensus dat mutaties absoluut at random moesten ontstaan. Want welk mechanisme zou een bacterie in staat moeten stellen om de mutaties in DNA te kiezen? De op DNA gecodeerde informatie kent immers maar één richting: instructies die via boodschapper RNA naar de ribosomen gaan, de plaatsen in de cel waar eiwitten worden gemaakt. Er gaan nooit instructies in omgekeerde richting, naar het DNA.

     Natuurlijk zou de gunstige mutatie al tevoren in de bacteriekolonie aanwezig geweest kunnen zijn. Natuurlijke selectie zou de mutant doen uitblinken, terwijl de bacterieën zonder die mutatie uitstierven. Maar de aangepaste bacterieën verschenen veel sneller op de voedingsbodems, dan langs die weg mogelijk was. Cairns kon bovendien aantonen dat er bij zijn kolonies E. Coli ook geen sprake was van een algemene versnelling van de mutatiegraad.

     In hun boek 'Life at the Edge' (Bantam Press, 2014) opperen Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden een quantumtheoretische verklaring voor de opzienbarende vondsten van Cairns. Een verklaring die ik maar moeilijk onder de knie krijg.

     Waardoor worden mutaties in het DNA veroorzaakt? Daar zijn verschillende mechanismes voor: kopieerfouten, schade door cemische stoffen, UV-licht, radioactieve straling, radioactief verval van deeltjes en zelfs straling uit de ruimte. Al die processen vinden op moleculair niveau plaats en het ligt voor de hand dat quantumprocessen er een rol in spelen. Maar in het huidige geval gaat om mutaties ten gevolge van tautomerisatie. Dat vergt enige uitleg en een afbeelding. Dat doen we de volgende keer.

Gisteravond waren we bij Barbara voor de verjaardag van haar man Michel. Hier een leuke foto van Anna en haar oudste dochter. Ik raakte op dreef in een gesprek over kosmologie met de man van Michel zijn moeder. Vanmorgen breekt er een zonnige zondag aan. Ik bestel een nieuw ICP (eigendomsbewijs voor de boot). Het oude verloopt half maart. In buitenlandse havens vragen ze er wel eens naar. Tevens bestel ik een nieuw Klein Vaarbewijs II bij Vamex. Mijn huidige vaarbewijs is weliswaar onbeperkt geldig na je 70e, maar dat geldt alleen voor Nederland. In het buitenland willen ze daar doorgaans niet aan. Opvallend: op de nieuwe vaarbewijzen voor 70-plussers staat geen expiry date meer. (Bij rijbewijzen geldt die regel niet).

     Middag. Bewolking drijft binnen. Ik kijk even op de boot en vervang de natte handdoeken door droge. Anna is met Tessa en haar dochters naar de kinderboerderij in het Van Andelpark.

Twee belangrijke items in het nieuws. De inval van Turkse troepen in het gebied van Afrin in het noordwesten van Syrië, om er de Koerdische YPG-militie te verslaan. De inval zou mislukt zijn, zeggen de Koerden en het doorgaans betrouwbare Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten. Het lijkt me wat vroeg voor die conclusie. In Bonn is het partijcongres van de SPD over de voorgestelde deelname aan een nieuwe Große Coalition met Merkel. Het lijkt me gewenst dat die er komt, want de stabiliteit van Duitsland staat op het spel - en dus die van Europa. Terug naar boven

De nucleobaseparen Adenine-Thymine (2 waterstofbruggen) en Guanine-Cytosine (3 waterstofbruggen).

Maandag 22-01-2018

Krijgt de Franse wetenschapper Lamarck na tweehonderd jaar toch een beetje gelijk? Is er toch iets van sturing in de evolutie door eigenschappen van de buitenwereld? Meer concreet: kunnen mutaties in het DNA sneller ontstaan dan bij toeval? Dat was de vraag die hier gisteren aan de orde werd gesteld, naar aanleiding van opmerkelijke uitkomsten van onderzoek van de Bostonse biochemicus John Cairns in 1988 met de darmbacterie Escherichia Coli. Vandaag gaan we een stap verder met de beantwoording van de vraag of de vreemde resultaten van Cairns, die ook bij herhaald onderzoek bevestigd werden, verklaard zouden kunnen worden door quantumprocessen. Daartoe beschouwen we allereerst het fenomeen van tautomerisatie in DNA.

     DNA kennen we allemaal, vooral als je graag politieseries bekijkt. De unieke drager van erfelijke eigenschappen en in de kernen van alle levende cellen is een lange spiraal van nucleotidebasenparen, die door waterstofbruggen met elkaar verbonden zijn. In de DNA-helix komen vier nucleobasen voor: adenine (A), cytosine (C), guanine (G) en thymine (T). A en T binden met twee waterstofbruggen en C en G met drie. Om die waterstofbruggen gaat het. Drie nucleotidebasen vormen een triplet, en de volgorde van de tripletten legt de genetische informatie vast. Die wordt vrijwel foutloos afgelezen door RNA-moleculen, die het buiten de celkern transporteren naar de ribosomen, de celfabriekjes waar ze dienen als instructies voor het maken van vele soorten eiwitten. Fouten in de tripletten kunnen door vele oorzaken ontstaan (b.v. chemicalia, radioactieve straling), die doorgaans ook weer gerepareerd worden, maar niet altijd. Het aantal DNA-fouten bedraagt circa 1 op de miljard. Toch zijn mutaties niet zeldzaam: het aantal cellen in ons lichaam schat men namelijk op 3 x 10¹³, ofwel meer dan 10.000 miljard. Dat zijn dus vele miljarden mutaties per dag.

     Zo'n fout heet een mutatie en als hij niet gerepareerd wordt, blijft hij deel uitmaken van het erfelijk DNA-materiaal en keert dus terug in het nageslacht. De meeste mutaties zijn ongunstig en de organismen die ze dragen sterven uit, maar soms geven ze een evolutionair voordeel, bijvoorbeeld als de omgeving verandert. Sinds Darwin vinden we dat mutaties per toeval (at random) ontstaan en dat de evolutie niet gestuurd wordt (dan door dat toeval). Maar de uitkomsten van Cairns en anderen wekken daar twijfel over.

     De bindingen tussen de nucleotidebasen van de beide DNA-ketens zijn electrostatische waterstofbindingen, zoals je hiernaast ziet. In feite is het waterstofatoom niets anders dan een proton. Een elementair deeltje dat onderhevig is aan de wetten van de quantumfysica. Dat wil zeggen dat zijn precieze plaats onzeker is. Meestal is het proton in de baseparen te vinden op de plaatsen zoals hier rechtsboven weergeven, de plaats waar het de laagste energie heeft, maar door de quantumonzekerheid kan het spontaan ook op andere plaatsen in de bindingsbrug verschijnen. Zie het plaatje hieronder.

De standaardvorm van het Adenine-Thymine basepaar in DNA, en de tautomerere vorm, door de andere plaats van het proton (afbeelding uit 'Life on the Edge', Jim Al-Khalili & Johnjoe McFadden (Bantam Press, 2014).

Stel dat hde beide protonen van plaats verspringen in het Adenine-Thymine basepaar, dan ontstaat de zeldzamere tautomerische vorm. Als die plaatsverandering van het proton plaatsvindt omstreeks het tijdstip dat het basepaar gerepliceerd (slpitst en afgelezen) wordt, dan past een nieuw molecule Thymine echter niet meer op de Adeninebase. In zijn tautomere vorm kan A wél een waterstofbinding aangaan met Cyosine (C), en T met Guanine (G). Er ontstaat dus een DNA-fout. Daarover morgen verder.

Vanmorgen breekt een halfbewolkte, zachte dag aan. De ochtend gaat heen met boodschappen en sport. 's Middags past Anna op Lina-Mae terwijl Tessa naar zwemles is met haar oudste dochter.

     In Duitsland sprak de SPD zich een meerderheid van slechts 56% zich uit voor verder onderhandelen met de christendemocraten. het wordt een moeizame rit. Voorafgaand betrekken de partijen hun stellingen: voor Schultz 'beginnen de onderhandelingen nu pas goed', terwijl christendemocraten zeggen dat het accoord niet opengebroken kan worden zonder dat alles op losse schroeven staat. Áls er overeenstemming komt, moeten 400.000 SPD-leden zich er nog over uitspreken. Het is nog lang niet in orde.

     Schandalige rechtsverkrachting door de VVD. Die wil de minderjarige kinderen van uitgereisde jihadgangers slachtofferen voor de daden van hun ouders. Terechte verdeeldheid in de coalitie: D66 en CU willen ze wel hier naartoe laten komen. Terug naar boven

Het proton in de DNA-waterstofbrug heeft hier twee lage energieniveaus. Het proton is meestal op de plek met de laagste energie, maar kan soms naar de tweede 'tunnelen'. (Afbeelding uit besproken boek)

Dinsdag 23-01-2018

Vandaag de volgende stap in de behandeling van de vraag of evolutie volkomen toevallig is of dat er enige vorm van sturing is, toegespitst op de vraag of er bij mutaties in het DNA  enigerlei sturing uit de omgeving is, of dat ze at random plaatsvinden. Gisteren besprak ik het voorkomen van tautomeren, zeldzame vormen van nucleotidebasen die ontstaan door een verandering in de plaats van het proton in de waterstofbruggen van de DNA-helix. De verplaatsing van het proton komt slechts in 0,01 procent van de gevallen voor en is de oorzaak van een mutatie.

      Terzijde: eerder zagen we dat mutaties maar 1 op een miljard keer voorkomen. Dat is toch veel minder dan 1 : 100? Inderdaad, het verschil wordt veroorzaakt door de intensieve reparatie van fouten in het DNA.

     Hoe kan het proton van plaats veranderen? Daarbij komt de quantumfysica om de hoek kijken. Door de fundamentele onzekerheid op het niveau van de elementaire deeltjes is het proton als het ware uitgesmeerd over de lengte van de waterstofbrug. Dat heet delokalisatie; het is het fenomeen dat je bijvoorbeeld niet precies kunt zeggen waar een deeltje zich bevindt. Het is vooral bekend van de veel kleinere electronen, maar geldt ook voor een groter deeltje als het proton. Het deeltje gedraagt zich als een soort golf die 'heen en weer klotst' over de waterstofbrug tussen de nucleotidebasen in het DNA (zie afbeelding hierboven). De plaats waar je het proton het vaakst zult meten is asymmetrisch gelegen, dichter bij de ene base dan bij de andere. Dat is de plek van de minste energie. Maar het kan in zeldzame gevallen ook elders gemeten worden. Dan ontstaat een mutatie.

Nu weten we dat in de quantumwereld iedere meting van een deeltje, in dit geval door het bepalen van zijn plaats, het deeltje onvermijdelijk verstoord wordt. Bij de deling van een cel splitst de DNA-helix zich in twee helften, waarvan de code op de base-tripletten wordt afgelezen door het splitsingsenzym DNA-polymerase en doorgegeven aan de zich nieuw-vormende helft. Het aflezen is de facto een quantummeting die het proton van de waterstofbrug verstoord. Het gebeurt niet alleen bij deling van de cel, maar nog veel vaker bij het aflezen van genetische codes voor de bouw van eiwitten door boodschapper-RNA. Dat heet transcriptie. Je verwacht dus dat mutaties vaker zullen voorkomen bij genen die frequent worden afgelezen en dat is inderdaad herhaaldelijk door onderzoek vastgesteld: de mutatiegraad is dan hoger dan bij zelden afgelezen genen, tot wel 30 keer.

Nu moeten we terug naar de merkwaardige resultaten van het onderzoek van de Bostonse geneticus John Cairns in 1988. Resultaten die door vervolgonderzoek steeds werden bevestigd: bij het versterven op voedingsbodems van E.Coli kolonies die lactose (melksuiker) niet konden verteren, waren er bacterieën die door mutatie het vermogen kregen dat wel te doen en te overleven. Het aantal mutaties - de mutatiegraad - was hoger dan door toeval verklaard kon worden, alsof ze sneller ontstonden als dat gunstig was. Zoals eergisteren gezegd kon Cairns in de jaren 90 bewijzen dat die gunstige mutatie niet pre-existent was, dus niet eerder in de E.Coli kolonie aanwezig was. De uitkomsten waren onverklaarbaar en wezen op een Lamarckiaanse invloed van de omgeving op erfelijke eigenschappen, alsof de bacterieën wegens hun vijandige omgeving konden kiezen welke genen muteren moesten. Dat is een taboe in de genetica: informatie gaat maar in één richting, transcriptie is altijd van DNA naar RNA naar eiwitten en nooit omgekeerd. Maar in quantumtermen kan dat wel.

     Het proton in de waterstofbruggen van de DNA-baseparen kan in quantumbegrippen 'tunnelen' van zijn gebruikelijke assymetrische plaats naar de tautomerische (mutagene) positie en net zo gemakkelijk weer terugkeren naar zijn oorspronkelijke plek (zie plaatje hierboven). Het proton is - zolang het niet gemeten wordt - in een superpositie van beide lokaties. Maar bij iedere replicatie, als er transcriptie naar boodschapper-RNA gaat plaatsvinden, wordt de plaats van het proton gemeten. Meestal is dat op zijn oorsponkelijke, assymetrishe lokatie. Het RNA neemt dan (de bacterieën kunnen geen lactose verteren) geen instructie mee dat er enzymen voor de afbraak van lactose gemaakt moeten worden. De bacterie sterft. In een kleine minderheid van de gevallen wordt het proton gemeten op de tautomere (mutagene) positie. Terugspringen van het proton naar de oude positie is na meting niet meer mogelijk. Het boodschapper-RNA neemt dan wél de instructie mee naar de ribosomen in de cel dat er enzymen voor de afbraak van lactose moet worden gemaakt. Omdat de niet-gemuteerde E.Coli-bacterieën afsterven, verzamelen zich op de voedingsbodem alleen maar meer gemuteerde bacterieën.

Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden publiceerden deze quantumverklaring voor Cairns' uitkomsten in 1999. Het artikel kreeg weinig bijval. Ik snap dat: want gaat er in hun verhaal  eigenlijk wel informatie over de lactoserijke omgeving terug naar het DNA? De overleving van louter gemuteerde bacterieën proberen ze op te vatten als een exclusief retoursignaal van de omgeveing - de voedingsbodem - naar het DNA. Dode bacterieën doen geen metingen meer; als er desondanks metingen blijven komen wil dat altijd zeggen dat de omgeving lactose bevat. Aardig gevonden, maar dat lijkt me dubieus. Is de conventionele verklaring van toevallige mutaties niet gewoon voldoende? En is het resultaat van de quantummeting - en dus de mutatiegraad - niet simpel at random? Ik zie niet dat de quantummutaties vaker zouden moeten voorkomen dan toevallig. De beide auteurs van 'Life at the Edge' (Bantam Press, 2014) geven de twijfels toe: 'At this time we cannot claim that it is the only explanation.' Lamarck is dus nog niet terug. Toch zoeken ze verder. Daar zal ik me nog in verdiepen.

Het is een rustige dag. Vanochtend bewolkt en rond het middaguur wat zon. Niet koud. 's Middags motregen. Anna heeft haar wekelijkse oppasdag. Een mevrouw van de Vamex bericht me dat ik al een Klein Vaarbewijs II heb zonder verloopdatum. Oh. Dat lijkt nogal stom van me. Er staat inderdaad een datum op het pasje, maar niet wat dat voor datum is (dus of het de verstrekkingsdatum of de verloopdatum is). De dame zal de 20 euro terugsturen.

     Trump begint een handelsoorlog met hogere importtarieven voor zonnepanelen en wasmachines. Dat treft vooral Chinese en Zuid-Koreaanse bedrijven. Terug naar boven

La Brea Woman. Replica van de schedel van een jonge indiaanse vrouw uit de teerputten in Los Angeles (foto: Wikipedia)

Woensdag 24-01-2018

Vannacht droomde ik dat ik weer terug was op het MST. Het is lang geleden dat ik daarover droomde. Jansen Steur kwam er niet in voor. In mijn droom had ik mijn functie weer terug. Postuum gelijk gekregen of zoiets. Ik liep door de centrale hal, die er door een verbouwing totaal anders uitzag. Talrijke patiënten en bezoekers liepen door elkaar en ik kon de weg niet meer vinden. Waar was de receptiebalie? De bestuursvleugel was in zijn geheel verdwenen. (Dat is in werkelijkheid ook zo). Dan maar naar een verpleegafdeling op de begane grond, misschien kon ik door omlopen toch bij mijn werkkamer komen. Ik ontmoette twee verpleegkundigen die me nog kenden. Ze hadden met me te doen. Alles is veranderd, zeiden ze, gaat u hier maar heen. Ze wezen me op een ruimte waar tot mijn grote verrassing mijn vroegere werkkamer was nagebouwd. Wat een ouderwetse inrichting, dacht ik bij mezelf. Er lag een map stukken op mijn bureau. Dat is uw introductiemap, zeiden de zusters, gaat u die eerst maar lezen. Bovenop lag een brief van mijn vroegere secretaresse, of eigenlijk geen brief maar een soort dagboek, waar ze alles in had genoteerd wat er tijdens mijn jarenlange afwezigheid was gebeurd. Ik begon te lezen maar toen werd ik wakker. Jammer dat ik niet verder kon lezen, nu weet ik niks.

Het is bewolkt en somber. Vandaag is het de warmste 24e januari ooit gemeten. Dat blijkt al vroeg: in De Bilt was het tegen zeven uur al 12,2 graden. Naar verwachting zal vandaag 14 graden worden; ruim boven het vorige record van 12,1 graden in 1960. Een dagrecord zegt overigens niet zoveel; alleen langere recordperioden. Gemiddeld zijn de winters in Nederland over de afgelopen 100 jaar 1,3 graad warmer geworden. En de relatief warme dagen in de winter, zoals die van vandaag, zijn zelfs 1,8 graad warmer geworden in 100 jaar. Op het plaatsje naast de sluis achter ons huis doet een groep joggers tien minuten lang rek- en strekoefeningen. Blijmoedige types. Daarna rennen ze over de sluis naar de Altenawal en verdwijnen uit het zicht.

     Het water in de Merwede is opnieuw aan het stijgen. Ver gezakt was het nog niet na het laatste hoogwater. Door de vele regen sneeuw in de stroomgebieden van de Rijn is er opnieuw veel afvoer. Ook in Parijs is het hoog water, de kades van de Seine overstromen door de vele regens. Bewoners van woonboten moeten evacueren. Een aantal metrostations gaan dicht. Ook elders in Frankrijk is veel wateroverlast. Tot dusver was januari daar de meest regenachtige maand sinds 1900: er viel vijf keer zo veel regen als normaal.

     We gaan even op de boot kijken (foto hier). Hij trekt aan de lijnen; het waait vanochtend behoorlijk. Toch weer lekkage voor het motorcompartiment. Afgelopen dagen heb ik de motor een paar keer gestart; zou de door Fons gerepareerde uitlaatdemper opnieuw zijn gaan lekken? Dat lijkt niet erg waarschijnlijk. het kan natuurlijk ook de afdichting van de schroefas zijn. Enfin, we dweilen het op. Ik zal het in de gaten houden.

Deze dag, een jaar geleden, hervatte ik na tien jaar mijn deelname aan SETI@home van de universtiteit van Berkeley. Het is de over miljoenen privé-computers uitgesmeerde zoektocht naar radiosignalen van buitenaardse beschavingen. In dat jaar deed mijn computer 114.500 analyses, waarin niets relevants werd gevonden. De aanhouder wint, ook al duurt het duizenden jaren. Leven is het vergaren van zinloze feiten, in de hoop dat er ooit iets belangrijks tussen zit.

Het is tijd om ons weer tot de Tsjechische dichter Miroslav Holub te wenden:

LA BREA

In teerputten

kronkelen al eeuwen

de botten van zeshonderd wolven,

twintig mastodonten

en één indiaans meisje,

iemand heeft haar gedood

en in de zwarte tijdsbel gegooid.

Vandaar de aanwezigheid

in de vloeimagneet van de geschiedenis

van de koppige jeuk van de dood,

uitvallende tanden,

verlamde slurven

en vogelgezang,

toen ze door het gras waadde

en nog van niets wist.

(Uit: Miroslav Holub, 'De geboorte van Sisyphus' ned. vert. Jana Beranová, De Bezige Bij, 2008)

'La Brea' is een gebied bij Los Angeles met teerputten, waarin talrijke fossielen werden gevonden van 10.000 - 20.000 jaar oud, waaronder een complete mammoet. Inderdaad werd in de putten in 1914 het skelet van een vrouw gevonden, La Brea Woman, samen met een gedomesticeerde hond. Mogelijk was er sprake geweest van een ceremoniële begrafenis. De indiaanse vrouw zou 25 - 30 jaar oud zijn geweest. Koolstofdatering van de beenderen wees uit dat ze circa 9000 jaar oud waren. (Zie foto hierboven; de schedel is een replica).

Middag. Grijs, winderig en droog. We gaan naar Theater 't Pand voor een schoolvoorstelling van Anna's kleindochter Vajèn en haar klas. Een sprookje over een muis die van het bos naar een berg liep, die beklom en weer terug kwam. Daar was hij de held. Zusje Lina-Mae sliep de hele voorstelling door in de armen van haar moeder Tessa (zie 2 foto's hier).

     Terug thuis verstevig ik een doorgezakte plank van mijn boekenkast. Dat heb je soms met te zware boeken. Kookboeken in dit geval. Terug naar boven

Donderdag 25-01-2018

Een grijze dag, droog met weinig wind. De temperatuur loopt op tot 10 graden, vier graden lager dan gisteren, en twee keer zo hoog als normaal. Maar er is niets aan de hand, we gaan gewoon boodschappen doen en sporten. We sporten twee keer in de week sinds oktober, maar pas deze week merk ik terdege vooruitgang. Met name de cardiotraining houd ik langer vol.

     Vanochtend vind ik het Jaarboek 2017 van de Historische Vereniging Oud-Gorcum in de brievenbus (voorblad hiernaast). Een grondige studie van bijna honderd bladzijden van bestuurslid en historicus Aron de Vries naar de eerste bouwfase (1412 - 1460) van het kasteel van de Graven van Holland aan de Merwede, aan de zuidwestzijde van Gorcum. De voorloper van de unieke rondeelburcht De Blauwe Toren, die ernaast werd gebouwd door Karel de Stoute - deels gebruik makend van de stenen van dat eerdere kasteel. 'Het gehele terrein kan worden aangewezen als monument, niet een gemeentelijk maar een rijksmonument', schrijft De Vries aan het slot. 'Dan krijgt het de bescherming die het verdient.' Dat gaat niet gebeuren. Iedereen weet dat de gemeente vergunning gaf aan een horeca-ondernemer om de resten deels af te zagen om er een fantasieloos modern hotel op te gaan bouwen. Belangrijk historische erfgoed wordt vernield en de stad mist een kans zich te profileren in het kader van de lijst voor Unesco Werelderfgoed 2019.

     Het Jaarboek 2017 komt dan ook over als mosterd na de maaltijd, hoewel een proefdruk deze zomer schijnt te zijn uitgereikt aan bestuurderen en raadsleden van deze ongelukkige stad, toen ze moesten beslissen of de hotelbouw door zou gaan. Het heeft niets geholpen, het bestuurdersvolk is te dom om te beseffen wat ze doen. Is dat elitair van mij? Ja, dat is het. Wie het belang van het verleden niet beseft en levend houdt, is niet in staat ervan te leren en verantwoord de toekomst vorm te geven. Te dom om bij de Duveltjesgracht te dansen, zou ik haast zeggen.

     Overigens ligt de bouw van het hotelgedrocht nog altijd stil, vanwege het hoge water in de bouwput. De resten van toren en kasteelmuur staan al weken in het water en dat lijkt me niet erg bevordelijk voor de conservering ervan. Maar daar bekommert men zich niet om.

Ik loop vanmiddag even naar De Mandarijn om de nieuwe bundel 'Open ogen' van Remco Campert (87) op te halen. Die had ik vorige week besteld en ze zouden hem voor me apart leggen. Dat is ook gebeurd, maar ze hebben hem per ongeluk verkocht. Ze zullen hem weer bestellen, maar de bundel is nu in herdruk- dat duurt een tijdje en dan ik krijg niet de eerste druk. Grrrr! Nou ja, het gaat om wat erin staat en niet om welke druk het is, zegt Emmy, en daar heeft ze helemaal gelijk in. Toch loop ik even langs Boekhandel Cursief (die ik anders mijd) waar ze er nog één hebben.

     Regelmatig denk ik de laatste tijd: waarom wind je je toch zo op? Klimaat, populisme of bestuurlijk wanbeleid, allemaal zo wijdverbreid, elke dag weer. Je kunt bezig blijven. Al dat gemopper maakt je niet vrolijk. Het komt me aantrekkelijker voor om me voortaan te concentreren op wetenschap, poëzie, schrijven en zo meer (en gamen), want daar valt wél vooruitgang in te boeken en het is beduidend aangenamer. Invloed op de wereld heb ik niet en erg lang te leven ook niet. Terug naar boven

Vrijdag 26-01-2018

Kan de vlag uit? Het lijkt erop. Gisteravond woonde ik de vergadering van de gemeenteraad bij over het herinrichtingsplan voor het Eind, onze straat. Het is een van de meest schilderachtige plaatsen in de stad. De straat loopt langs de Lingehaven en vormt de verbinding van de binnenstad met Buiten de Waterpoort. Helaas is de verkeersdruk veel te groot en de trottoirs zijn gevaarlijk smal. In het herinrichtingsplan moet het een aantrekkelijk 'shared space' gebied worden, een autoluwe straat waar voetgangers en langzaam verkeer prevaleren boven de auto die er 'te gast is'. Een wandelpromenade, de Ramblas van Gorcum wordt het wel genoemd. Conditio sine qua non is de vermindering van het autoverkeer. Dat wordt bereikt met de instelling van éénrichtingverkeer in de Tolsteeg en het verdwijnen van circa 14 parkeerplaatsen. Beide maatregelen zijn zeer omstreden bij de autolobby, vooral vertegenwoordigt door de VVD.

     De behandeling was al voorbereid in een zogenaamde 'parallelsessie' op 12 januari jl, toen er zich een meerderheid aftekende. Niettemin duurden de beraadslagingen liefst anderhalf uur. Dat kwam door een motie van het CDA (verdwenen parkeerplaatsen meteen compenseren) en een amendement van de VVD (1-richtingsverkeer beperken tot een proef van een halfjaar), beide van de oppositie. De motie werd verworpen en het amendement ingetrokken, vooral door de toezegging van Groen Links wethouder Rijsdijk dat de nieuwe verkeerssituatie op de Tolsteeg grondig geëvalueerd zouy worden. Vervolgens nam men tot mijn verbazing het voorstel unaniem aan (met kanttekeningen van VVD en Gorcum Actief dat ze tegen het 1-richtingsverkeer bleven). Rijsdijk wordt doorgaans door mij verguisd wegens zijn schennis van het historisch erfgoed aan de Duveltjesgracht, maar na afloop heb ik hem via een PB op Facebook gefeliciteerd.

     En de uitvoering? Die laat wel even op zich wachten. Men moet de wijziging in de Tolsteeg eerst voorleggen aan officiële weet-ik-wie-of-wat instanties en dat schijnt liefst een halfjaar te duren. Niettemin: de vlag kan uit.

Een grijze ochtend met wat nevel en geen wind. Ik lees de nieuwe bundel 'Open ogen' van Remco Campert (De Bezige Bij, 2018). De dichter die na WO II de regels schreef:

Alles zoop en naaide

heel Europa was één groot matras

en de hemel het plafond

van een derderangshotel.

En ik bedeesde jongeling

moest nodig de reine berk bezingen

en zijn bescheiden bladerpracht.

Uit: 'Dit gebeurde overal', 1962)

Campert is nu 86 jaar. Soms kijkt hij in deze bundel een heel leven terug, over al die tijd heen, naar toen.

Ik leefde in tijden van oorlog

soms was ik bang, maar vaker

vrolijk en onbezonnen

verliefd op het meisje

in een andere klas

op de speelplaats keek ze me aan

onze ogen verzonken in elkaar

ja, het was toen oorlog.

Men noemde zijn poëzie altijd 'licht'. Licht melancholisch ook. Eigenlijk is het daarnaast tamelijk journalistieke poëzie. De nieuwe bundel heeft dat karakter ook. Er staan 38 gedichten in waarin oorlog en verontwaardiging een grote rol spelen. Moderne oorlogen, zoals in Syrië, met gifgas, terrorisme en vluchtelingen. Hij ziet het nieuws en gelooft zijn eigen ogen niet, 'hoewel ik ze wijd open sper' - een regel die de titel van de bundel verklaart.

Steeds dat kindje

liggend met zijn gezichtje in de modder

de vader die het radeloos tegen zijn borst klemt

het kindje is dood

de vader kan niet eens meer huilen

uitdrukkingsloos kijkt hij in de camera

ik vervloek de schuldigen

die zijn als altijd anoniem

Maar verderop noemt hij hem toch: 'Assad is zijn naam/hij spreekt netjes Engels/en knielt in de moskee voor Allah/heilig tot op het bot'. Zoals ik zei: tamelijk journalistieke poëzie. Sober met weinig dubbele bodems of verrassende beelden. Misschien past dat niet. 'Deze wereld is een warboel/weinigen zijn nog goed bij hun hoofd'. Er zijn ook gedichten over gestorven vrienden: Rudy Kousbroek, Lucebert, Eddy van Vliet. En Fritzi Harmsen van Beek. Hij was haar minnaar, één onder velen, en kortstondig echtgenoot - 'in Laren minnaar/van de wondervrouw'. Campert heeft ze allemaal overleefd. In een recent interview met De Volkskrant zegt hij 'Ik was in het gezelschap van de Vijftigers altijd de jongste. En nu ben ik oud, maar nog altijd de jongste. Want er is niemand meer.' In het zicht van de dood is hij niet opstandig. Wat is er immers aan te doen? In zekere zin bleef hij altijd die bedeesde jongeling.

Middag. De dag blijft overwegend grijs. Anna krijgt de geest en krabt met een mesje en een flinke dosis fanatisme het onkruid weg tussen de stenen voor onze serre (foto hier). Vrijwel alle passanten maken leuk bedoelde opmerkingen. Ik verstevig nog een stukje van de boekenkast voor kookboeken. Het heeft het effect dat mijn geliefde er een paar ontdekt, die ze vergeten was. Dat gaan we merken. Terug naar boven

Zaterdag 27-01-2018

Een grijze ochtend. In de loop van de middag zal een nieuw warmtefront dit weekeinde hoge temperaturen en regen brengen: 10 tot 12 graden. De helft daarvan is normaal voor deze tijd, 5 - 6 graden. De winter is ver weg, er was deze maand bijna geen vorst en de hele maand januari is gemiddeld 2,6 graden te warm. Het nieuwe 'normaal', in overeenstemming met de klimaatmodellen die voor ons land vooral warmere winters berekenen. Overigens - kijk - tonen de weermodellen voor begin februari enige lichte vorst.

Ik lees opnieuw een boos boek, 'Was auf dem Spiel steht' van de Duitse historicus Philipp Blom (Ned. vert. De Bezige Bij, 2017). Twee grote thema's: klimaatverandering en digitalisering. Het eerste brengt rampen en massamigratie, het tweede massale werkeloosheid en armoede. Over enige tijd zal een derde van de werkende bevolking niet meer nodig zijn. Met grote instemmin hier een lang citaat:

'De rijke democratische landen, de grote economische machten, de G7 of G8, de voormalige koloniale machthebbers en voormalige industriële gebieden zijn afgegleden naar een reactionair tijdperk. Hun dierbaarste gevoel is nostalgie. Ze willen geen toekomst. Toekomst is verandering, en verandering is verslechtering, betekent migratie van miljoenen mensen, klimaatverandering, ineenstortende sociale systemen, exploderende kosten, bommen in nachtclubs, milieuverontreiniging, verblekende koraalriffen, het massaal uitsterven van soorten, falende antibiotica, overbevolking, islamisering, burgeroorlog. De toekomst moest voorkomen worden. De mensen in de rijke wereld willen maar één ding: dat het heden nooit eindigt.'

(blz. 16)

Blom heeft helemaal gelijk. Een aantal jaren geleden vergeleek Duitse filosoof Peter Sloterdijk vergeleek de mensheid met een bende criminelen die in een vliegtuig op 10 kilometer hoogte op elkaar beginnen te schieten.

Vandaag las ik een ander boek uit: 'Life on the Edge', van Jim Al-Khalili en Johnjoe Mc Fadden (Bantam Press, 2014). het is een heroïsche poging om de samenhang en de verbondenheid van de drie niveaus van werkelijkheid te beschrijven: onze alledaagse wereld van Newton, de wereld van de moleculen en gassen (de thermodynamische wereld) en tenslotte die van de quantumfysica. Van macroniveau via microniveau naar nano-niveau. Daarin gelden achtereenvolgens de volledig causale Wetten van Newton, de wetten van de probabilistische thermodynamica en de vreemde quantumwetten (zie afbeelding hierboven). Over ruim 300 bladzijden geven de auteurs de jongste stand van de wetenschap aan, waarin er quantumverklaringen ontwikkeld worden voor essentiële fenomenen als fotosynthese, zintuiglijke waarneming, erfelijkheid en bewustzijn. Die zijn alle geworteld in de quantumwerkelijkheid (rode cirkel in de afbeelding). Voor die processen is leven in zekere zin een voorwaarde. Alleen zo kan verklaard worden dat er processen ontstonden die voldoende mogelijkheden en de snelheid bezitten om te ontsnappen aan de wetten van Newton en van de thermodynamische niveaus, een vermogen dat al in het begin van 4 miljard jaar natuurlijke selectie verkregen werd. Dat geschiedt via quantumprocessen als coherentie, superpositie, tunneling en verstrengeling. Levende cellen zijn in staat de onvermijdelijke decoherentie (het ineenstorten van de golffunctie) te bedwingen om quantumprocessen lang genoeg gaande te houden. Het is het essentiële verschil tussen levende en dode materie.

     Erg prikkelend is de - zeer voorzichtig geformuleerde! - speculatie dat sterven en dood niet anders is dan massale decoherentie, als het leven zijn verbinding verliest met de quantumwerkelijkheid en als dode materie terugkeert naar de wereld van thermodynamische toevalskrachten en Newton. Het lijkt op een rehabilisatie van het élan vital van de Franse filosoof Bergson, maar dan als wetenschappelijk concept. Wat een fascinerend boek!

En zo slinger je heen en weer tussen pliocene wanhoop en antropocene hoop. Hoop op de wetenschap. Rond het middaguur klaart het op, de grijsheid trekt weg en de zon krijgt allengs meer ruimte. Het waait flink uit het zuiden. Anna heeft een vriendin op bezoek, en ik loop naat de boot. Het dek is droog. Ik smeer de laatste rest boracol op de plaatsen waar groene alg zit. Nog drie maanden te gaan. Terug naar boven

De aanlegplaats van de veerboten op Buiten de Waterpoort vanmorgen.

Zondag 28-01-2018

Gisteravond aten Barbara en haar jongste dochter Esri met ons mee. Chili con carne. Gezellig. Toen ze omstreeks tien uur weggingen keken wij op Netflix nog twee afleveringen van de goed gemaakte serie Designated survivor, een bekend Amerikaans politiek drama uit 2016. Zeker zo enerverend als House of Cards. Het Witte Huis kennen we ondertussen in al zijn hoeken en gaten.

Grappig. Op de webpagina over het waterpeil in de Rijn van RWS op 10 januari jl. was het hoogste peil bij Lobith 14.64 meter t.o.v. NAP. Daar schrijft Rijkswaterstaat: 'De huidige waterstanden komen gemiddeld eens in de 5 jaar voor.' Nu, tweeëneenhalve week later, is het peil opnieuw hoog: 14.19 meter. Code geel bij RWS. Maar vanaf morgen gaat het overigens alweer zakken.

     Vanmorgen begint de dag grijs, maar later komt er wat zon, weer later is het opnieuw grijs bewolkt. Op de steigers is de tweede viswedstrijd van het weekeinde gaande. Gisterochtend ook al. Zwaargebouwde oude mannen halen achter elkaar grote en kleine vissen op. Er zit dit jaar heel wat vis in de haven. Om half twaalf klinkt het stopsein. Ik loop even naar de rivier (foto hierboven). Het waterpeil is nog geen 2.70 meter boven de sluisdrempel. Ruim twee weken terug was het nog drie meter.

     In Parijs is het hoge water wel een serieuze bedreiging aan het worden. Vijftienhonderd mensen moesten inmiddels geëvacueerd worden. Rondvaartboten kunnen niet meer onder de bruggen door en de kelders van het Louvre dreigen onder te lopen. Ratten zoeken hoger gelegen plaatsen op.

     De overstromingen komen onder meer door de vele regen van eerder deze maand. Het opwarmend klimaat veroorzaakt in West-Europa nog weinig grote rampen, maar je weet dat ze eraan zullen komen.

Middag. Het is koopzaondag en dat levert ook bij ons veel wandelaars op. Er is iets mis met mijn WiFi-repeater: hij is niet meer beveiligd en het lijkt alsof hij ook niet meer contact maakt met onze router en die dus niet versterkt. Een spontaan verlies van instellingen? Ik zoek de gebruiksaanwijzing op, maar ik heb vanmiddag geen zin me erin te verdiepen. Liever kijken we naar de volgende aflevering van 'Designated survivor'.  Terug naar boven

De haven vanmorgen.

Maandag 29-01-2018

Grijze, winderige ochtend. Die besteden we aan boodschappen en sport. Nog steeds vooruitgang. Vanmiddag pak ik de bus naar Utrecht om later te gaan eten met twee vrienden uit mijn studentenjaren. Verder niets te melden.

Donald Trump sprak gisteren in een interview met Piers Morgan, de presentator van het Britse tv-programma Good Morning Britain, over verschillende zaken. Ook over klimaatverandering. Dat 97% van de klimaatwetenschappers overtuigd zijn van klimaatverandering en dat het door de mens veroorzaakt wordt, zegt hem niks. Hij weet hoe het echt zit: 'There is a cooling, and there’s a heating. I mean, look, it used to not be climate change, it used to be global warming. That wasn’t working too well because it was getting too cold all over the place.'

Opmerkelijk. In het weekeinde werden ABN Amro (3x) en ING getroffen door DDoS-aanvallen. Internetbankieren, pin- en Idealbetalingen doen was een aantal uren onmogelijk. Vanmorgen is de Rabobank aan de beurt en vanmiddag de Belastingdienst. Dit type aanvallen is simpel, maar als het massaal gebeurt kunnen de gevolgen ontwrichtend zijn. Winkeliers maken zich zorgen, mensen kunnen niet meer kopen - en per slot is onze samenleving gebaseerd op consumeren. Ook vreemd, maar beduidend minder ontwrichtend: ook bij mijn website-hoster Maakum is er een storing op een van de servers. Terug naar boven

De Merwede vanmiddag vanaf de Altenawal. Een enorme, traag voortstromende watervlakte

Dinsdag 30-01-2018

Een prima avond, gisteravond in Utrecht, met twee oude vrienden uit mijn studentenjaren. We aten op zijn Grieks bij Sirtaki in de Servetstraat, pal onder de Domtoren. Fred M. leerde ik 50 jaren geleden kennen in de Utrechtse afdeling van de Studentenvakbeweging en met Frans A. zat ik in het bestuur van de Utrechtse Studenten Faculteiten (USF). Het cenntrum/linkse bestuur 1968/1969, dat ondermeer de eerste bezetting organiseerde van het Academiegebouw aan het Domplein. Historische grond om vele redenen. Hij was secretaris buitenland en ik secretaris onderwijs. Zie verder deel 1 van mijn romancyclus.

     Onze gesprekken waaierden alle kanten op, waaronder oude en nieuwe politiek, ieders drankgebruik (mijn dipsomanie), loopbaan, mensen die we gekend hebben, schaken (Frans), een onterecht geconfisceerde motorfiets in Uruguay (Fred) en stormen op zee (ik), wanneer ik deel 4 van de romancyclus ga schrijven (vooralsnog niet). De volgende keer zullen we over vrouwen praten. Frans en ik liepen door Hoog Catharijne naar het station. Hij haalde zijn trein en ik haalde de laatste bus naar staion Gorcum. Buiten was het helder en fris onder een volle maan. Ik was om half een thuis, waar Anna ongerust zat te wachten. Ik kon haar niet bellen dat ik onderweg was, want de accu van mijn mobiel was leeg.

De ochtend is vol van zacht zonlicht. Wind en regen zijn weg. Ik loop even naar de boot, waar alles in orde is. Geen aanwijzing voor een lekkende schroefaspakking. Daarna even op de wal kijken naar het hoge water in de Merwede; nog iets verder gestegen (foto hierboven), nu exact 2.70 meter boven de drempel van de sluis. Het is een enorm brede, traag voortstromende watervlakte. Ingetoomde natuurkracht.

     Als ik een beetje brak ben, zoals nu, doe ik graag een klusje. Geslaagde klusjes verdrijven de Existenz Ekel. De afzuigkap moet een schoon filterblad hebben. Haal ik in de stad. Eigenlijk moeten er ook nieuwe glaasjes voor de verlichting in. Die bestel ik op internet. De WiFi-repeater doet het helemaal niet meer, hij geeft niet eens een signaal af. Ik bestel een degelijker WiFi-booster bij Ziggo, voor in een stopcontact.

Volgt een rustige, zonnige middag. Ik lees geboeid verder in Philipp Blom 'Wat op het spel staat' (De Bezige Bij, 2017). Aan het eind van de middag klimt de volle maan van vannacht weer boven de huizen aan de Kriekenmarkt (foto hier). Terug naar boven

resten van het kasteel van de Graven van Holland aan de Duveltjesgracht. Nog geen bouwactiviteiten. Het waterpeil is te hoog. (foto: Vesting Gorinchem)

Woensdag 31-01-2018

Een sombere dag met veel regen en harde wind. Terwijl Anna vanochtend haar jeugdvriendin op de koffie heeft, ga ik naar de bestuursvergadering van de Gorcumse Poëzieroute. De noodzakelijke opknapbeurt voor de route zal voor 1 mei klaar zijn, spreken we af. Vooral de stenen tafelen met het gedicht van de in Gorcum geboren Ida Gerhardt 'Tekst op een rivierbaken', op de punt van Buiten de Waterpoort behoeft renovatie. Kunst in de openbare ruimte moet onderhouden worden, en gelukkig werkt de gemeente mee, ondermeer door een jaarlijkse subsidie. Van de mooie routebundel is ruim eenderde inmiddels verkocht.

     Teurg thuis installeer ik de WiFi-booster van Ziggo, die vanmorgen werd afgeleverd. Hij bestaat uit twee adapters, eentje bij het modem/router, de andere bij mijn laptop. Het resultaat is goed.

     Men is eindelijk begonnen het leegstaande appartement boven ons te verbouwen. Dat gaat met kabaal gepaard; ik geloof dat de keuken eruit wordt gesloopt.

Het regent in de middag door. Ik lees Philipp Blom 'Wat op het spel staat' (De Bezige Bij, 2017). Wat op het spel staat is onze liberale, pluralistische democratie en de waarden van de verlichting die ermee verbonden zijn. Die democratie bestaat nog niet eens zo erg lang, in feite pas vanaf de Tweede Wereldoorlog. Het kiesrecht voor vrouwen werd in Frankrijk pas in 1947 ingesteld en in Zwitserland zelfs in 1971. Spanje, Portugal, Griekenland en de Oosteuropese landen zijn nog veel korter democratieën, en je ziet hoe sommige landen alweer afglijden naar autoritaire modellen (Hongarije, Polen, de USA onder Trump). In de zogenaamde bakermat van de democratie, de stadstaat Athene in het oude Griekenland, bestond in wezen niet langer dan 70 jaar en sloot een meerderheid van de inwoners uit, die geen burgers waren: immigranten, vrouwen en slaven. De democratie in Rome hield het ook niet lang vol en moest het afleggen tegen de eerzucht van macho-huurlingen generaals, die zichzelf tot keizer uitriepen. De revolutie in Frankrijk ging over in de napoleontische dictatuur.

     Onder druk van doorgeschoten globalisering en marktfundamentalisme, van klimaatverandering, conflicten en de groeiende kloof tussen rijk en arm, worden vrijheid en liberale democratie bedreigd door populisme, oplevend nationalisme, racisme, digitalisering en robotisering. Dat zijn angstaanjagende ontwikkelingen. Onze westerse democratie is misschien een afwijking in de geschiedenis van beschavingen, alleen mogelijk zolang het de mensen voldoende zekerheid en welzijnsgroei kon bieden, en ten dode opgeschreven als dat niet meer lukt. In de coulissen van de plurale, liberale samenleving loeren altijd de gevaren: de autoritaire demon, de Leviathan van Thomas Hobbes, of de oorlog van allen tegen allen.

     Volgens Blom is 'het tegenwoordige bussinessmodel van het Westen' bezig failliet te gaan. Het is niet langer een aanjager van welvaartsgroei en consumentisme, maar een essentieel gevaar aan het worden. Dat komt omdat het de hulpbronnen, waarvan het afhankelijk is, uitput of vernietigd, het klimaat verandert, het milieu vervuilt en omdat het geen rekening houdt met de sociale effecten van digitalisering en robotisering. Bovendien sterven de generaties uit die nog weten wat oorlog en gebrek waren. De jonge mensen die nu opgroeien bezitten de collectieve herinnering niet, die hun ouders en grootouders deed zeggen 'Nooit meer!' en die de kracht leverde voor de integratie van de nationale staten in bijvoorbeeld de Europese Unie, en in ontwikkelingshulp en in supranationale handelsverdragen.

     Wat er moet gebeuren is ook duidelijk: 'een radicale transformatie die afziet van fossiele energie en onvervangbare grondstoffen, van vuilnisbelten en obsessieve consumptie.' We moeten onder ogen zien dat het alleen maar gaat als we accepteren dat in het huidige tijdsgewricht groei niet langer mogelijk is en dat we allemaal armer zullen worden, wil er over dertig jaar nog een beschaafde samenleving kunnen bestaan. Dat is - zacht gezegd - een gigantische uitdaging, de grootste waar de mensheid zich ooit voor geplaatst zag. Ik hoor er geen politicus voor pleiten. Terug naar boven

Donderdag 01-02-2018

De maand januari 2018 toont in de maandelijkse update van de gemiddelde wereldtemperatuur in de lagere atmosfeer (gemeten door satellieten) een plus van 0,26 graden Celsius (hierboven). Die plus is ten opzichte van de dertigjarige periode 1981 - 2010. Vorige maand was er nog een plus van 0,41 graden. Hij is al meer dan vijf jaar er niet meer onder geweest en zal dat ook niet meer komen.

     In eigen land is er een weersomslag, juist nu het volle maan geweest is. Het weekeinde was nog uitzonderlijk warm met temperaturen boven de tien graden. De hele maand januari was uitzonderlijk warm: liefst 2,5 graden boven normaal. De maand was zacht, nat en somber en kende twee zware stormen. De maand staat in de top-10 van warmste januarimaanden. Maar nu is er dus vorst op komst. Begin volgende week zal een noordoostenwind koude en droge noordpoollucht naar ons land blazen. Vanaf maandag kan het ook overdag blijven vriezen en 's nachts kan het -5 tot -10 graden worden. Of de vorst ook de rest van de week doorzet, staat niet vast.

De hele morgen regent het. Er zit zelfs wat natte sneeuw tussen. We spenderen de ochtend aan boodschappen en sport. Daarna rijden we naar Hardinxveld om bij Bouwmeester Watersport alvast een flacon antivries voor de motor van onze Dulce te kopen. Als de vorst doorzet zal ik die ergens in de komende dagen winterklaar maken.

     "s Middags is het droog en schijnt de zon. Ik begin eindelijk weer eens aan een SF-roman: 'Proxima' van mijn favoriet Stephen Baxter (Gollancz, 2013). gekocht toen ik afgelopen maandag in Utrecht was. Baxter is wiskundige en een zeer productief auteur van harde SF, dat wil zeggen van toekomstromans met een streng wetenschappelijke basis. Die vind ik persoonlijk het meest interessant. Ik las hem vaak tijdens onze jaren aan boord in de zuidelijke zeeën.

     In het geval van 'Proxima' gaat het om de kolonisatie van een van de exoplaneten bij de rode dwergster Proxima Centauri, de naaste buur van ons zonnestelsel, op 4,2 lichtjaren afstand. Twee van de vier exoplaneten liggen in de leefbare zône van de ster. Het verhaal speelt zich af in de 22e eeuw. Dan is de mensheid door de flessehals gekropen waar ik gisteren over schreef, en heeft de dreigingen van kernoorlogen, klimaatverandering, massa-emigratie en robotisering op enigerlei manier overleefd. Hoe? Ik neem aan dat Baxter daar wel over komt te spreken.

In het nieuws: Minister Wiebes zal het advies overnemen van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) om zo snel mogelijk de gaswinning te verlagen tot 12 miljard kuub per jaar. Dat kan niet van de ene dag op de andere, maar in maart zal hij met een plan komen. Dit jaar wil hij alvast 2 miljard kuub minder oppompen dan de maximaal toegestane 21,6 miljard kuub.

'Robuust onderzoek bewijst dat de onveiligheid niet toeneemt na de komst van een AZC', schrijft De Volkskrant. Natuurlijk niet, asielzoekers hebben wel wat belangrijkers aan hun hoofd. De populistische schreeuwers van 2015 kregen geen gelijk; sommigen geven dat ook toe in de krant. 'We zijn opgehitst. We hebben elkaar gek gemaakt. Het was kuddegedrag', zegt één van hen. Het onderzoek werd gedaan door het WODC op basis van cijfers van het CBS. Terug naar boven

Voorspelling gemiddelde wereldtemperatuur voor 2018 - 2022. Bron: MetOffice.

Vrijdag 02-02-2018

Het Britse weerbureau Met Office publiceerde eergisteren de 5-jaarsprognose voor de gemiddelde wereltemperatuur (zie hierboven). Dat doen ze jaarlijks. De modellen worden steeds beter. In de grafiek hierboven zie je in groen de brede variaties van de voorspellingen uit de vorige eeuw, in rood de smallere recente voorspellingen, in zwart de gemeten werkelijkheid tot en met 2017 en in lichtblauw de prognose voor de komende vijf jaar, dus tot 2022. In die periode zullen de temperaturen definitief 1 graad boven pre-industrieel niveau uitkomen. Er zelfs een kleine kans (10%) dat ze voor 2023 al 1,5 graden Celsius boven dat niveau komen. NB1: dat is de stijging die de Parijse klimaataccoorden pas voor 2100 beogen. NB2: aan het eind van de 5-jaarsperiode wordt tevens een nieuwe El Niño verwacht, die de temperaturen een extra boost kan geven (die zit niet in de modellen).

Kan er nog iets tegen de opwarming gedaan worden? Natuurlijk, Parijs 2015 wees de weg en ook al is het waarschijnlijk te weinig, het is nog niet te laat. Het aangekondigde drastisch terugschroeven van de aardgaswinning in Groningen kan helpen, mits het gas vervangen wordt door duurzame middelen. Dat zal niet meevallen, maar het kán wel.

     In zijn sombere boek 'Wat op het spel staat' (De Bezige Bij, 2017) is de Duitse historicus Philipp Blom niet erg optimistisch. Het laatste hoofdstuk heet niet voor niets 'Een soort hoop'. In feite is er slechts een minderheid die zich bezighoudt met de vraagstukken. 'Zo rest ons alleen de heilloze middelmatigheid van de democratie', verzucht hij, een democratie waarin de sociale consensus van de naoorlogse periode afgebroken wordt en de sociale markteconomie onder druk van migratie en terrorisme het veld ruimt voor een steeds roofzuchtiger kapitalisme. Klimaatrampen zijn onafwendbaar. Toch kiest hij voor 'een lucide optimisme', een optimisme zonder illusies. Wat moet je anders? De moed opgeven? Er zal uiteraard veel fout gaan en velen zullen van het warmere klimaat het slachtoffer worden. Hij zet een grimmig scenario uiteen, een van de vele mogelijkheden, met tenslotte enig licht aan het eind van de tunnel. Want wat staat er op het spel? Alles.

     De gang van zaken bij het Groningse gas is een goed voorbeeld. De wal die het schip keert. Men gaat zolang door tot de schade onaanvaardbaar groot wordt. Het verschil is dat Groningen in een beschaafd land ligt, waar men eerder stopt met te schadelijke praktijken. Nederland ligt echter niet in een beschaafde wereld - waar de klimaatrampen vooral verre arme landen zal treffen. Het beginsel van wal en schip werkt misschien niet, we laten ze gewoon verrekken, of het beginsel duurt wat langer, bijvoorbeeld tot de muren van Fort Europa worden overlopen door de massale toevloed van klimaatvluchtelingen. Er zijn meer parallellen met de gascrisis: zoals men bij ons nu versneld van het gas afwil, zo kan ik me voorstellen dat de overlevenden van de tijd van eschatologische klimaatrampen meteen een einde zullen maken aan het ongebreidelde kapitalisme, dat er de voornaamste oorzaak van was..

Vanmorgen enige regen. het wordt nog 7 graden maar het is waterkoud. Aan boord vervangen we de natte handdoeken door droge bij de beide lekkages en ik maak de motor winterklaar met de antivries die we gisteren kochten. Onverdund geschikt voor -49 graden. Als ik het deksel van de wierpot losschroef, valt de schroefpin naar beneden. Nooit geweten dat die niet vastzit. Anna vindt hem onder in de motorruimte en ik schroef hem weer vast.

     Vanmiddag zonnige perioden. De sloop van het appartement boven ons gaat vandaag verder. Ik breng Anna naar Tessa, waar ze vanmiddag oppast. Eind van de middag zullen we er eten. Terug naar boven

Viswedstrijd op de steigers in de haven, vanmorgen in de regen. Waar ze lol in hebben?

Zaterdag 03-02-2018

Het is wat stil rond de Brexit, maar dat is schijn. Een scherp commentaar van Philip Stevens, commentator van The Financial Times, deze week over de gang van zaken bij de komende Brexit is het waard om geciteerd te worden. Het werd door De Volkskrant vertaald. Volgens hem heeft ‘de poging om het land uit zijn eigen continent te wringen’ geleid tot een ‘nationale zenuwinzinking. ‘Iedereen ziet dat, behalve de Britten zelf.’

     'Openlijk samenzweren tegen een verzwakte premier, burgeroorlog in het kabinet, een conservatieve regeringspartij die in facties uiteenvalt, een Labour-oppositie die wordt geleid door iemand die zijn leven lang Fidel Castro heeft bewonderd, een parlement dat door de uitslag van het referendum gevangen wordt gehouden, verlamming in het hart van de regering – dat alles is dagelijkse politiek geworden.

     Premier Theresa May durft haar eigen opvatting over de afwikkeling van de Brexit niet hardop uit te spreken omdat ze bang is door haar eigen fractie afgezet te worden.  (...) 'In plaats daarvan verzoekt ze Angela Merkel om haar te vertellen wat Berlijn te bieden heeft ten aanzien van de toekomstige relatie. De vernedering is ondraaglijk.

(...)

     'Als er al een klein beetje hoop is dat Groot-Brittannië hier gewond, maar niet kapot uit kan komen, dan ligt dat in de mogelijkheid dat de zaken op de korte termijn nog meer uit de hand lopen.(...) Chaos en verdeeldheid kunnen leiden tot complete verlamming, met als resultaat dat het parlement niet in staat is enige vorm van Brexit tot stand te brengen. Als Groot-Brittannië na al dit gedoe toch deel blijft uitmaken van de EU, dan komt dat omdat het land, in zijn huidige toestand, simpelweg niet in staat is om eruit te stappen.’

Gisteravond Barbara en Nikita op bezoek. De laatste wil graag geneeskunde gaan studeren en werpt zich in deze maanden op de vereiste natuurkunde, omdat ze die niet in haar VWO-pakket had. Ze moet zich nu opgeven bij een van de universiteiten, maar dat is niet meer zo eenvoudig als vroeger. Allereerst moet je uitzoeken waar je de meeste kans hebt, want ongeveer de helft van de aspirant-studenten wordt afgewezen. In haar geval zou Rotterdam het meest kansrijk zijn, maar zeker is dat niet.

     Omdat de kans op een afwijzing zo groot is, is het verstandig om ook een alternatieve studie te kiezen. Het mag geen academische studie in dezelfde stad zijn en ook niet dezelfde studie in een andere stad - waarom dat zo is, snap ik niet. Nikita kiest de HBO-opleiding tot verloskundige als alternatief, ook in Rotterdam. Dan moet je je bij beide studies aanmelden met een uitgebreid formulier, waarop je naast een hoop gegevens onder andere een uitvoerige motivatie moet geven. Drie vragen met ieder minimaal 100 woorden voor de medicijnenstudie. Morgen moet ze het meenemen naar een informatiedag. Hoe de selectieprocedure werkt en wat de doorslag geeft, is niet duidelijk. Pfff... ik moest vroeger (1965) weliswaar ook loten omdat er een numerus clausus voor geneeskunde bestond, maar dat was dan ook alles.

Vanochtend regenbuien. De voorspelde natte sneeuw blijft uit. Beneden op de steigers is weer een viswedstrijd (foto hierboven). Waar die mensen lol in hebben? Om half twaalf gaat het eindsignaal. Ze breken op.

     Middag. Een tijdlang is het zonnig. Dan weer regen. Tessa komt met Lina-Mae op de thee. De rechtse poseur Baudet doet aangifte tegen minister Ollongren. Lachwekkend. Ze kritiseerde gisteravond in een toespraak dat Baudet zich onlangs niet wilde distantiëren van racistische uitspraken van een partijgenoot. Die zei in 2016 dat zwarte mensen een lager IQ hadden. Een gotspe: Baudet zei 'zich niet te willen mengen in een wetenschappelijk debat'. Ik vrees dat hij echt meent dat het om wetenschap gaat. Terug naar boven

Afbeelding van het zwaartekrachtlensstelsel RX J1131-1231, met in het midden de lens en vier gelenste quasars eromheen. In het lensstelsel zouden triljoenen exoplaneten zijn. (foto: University of Oklahoma)

Zondag 04-02-2018

Voor het eerst zijn er planeten ontdekt in een ander sterrenstelsel, dus buiten het melkwegstelsel. Een team van de Oklahoma Universiteit stuitte op ze in data van het Chandra X-ray Observatorium. Ze publiceerden hun artikel in de Astrophysican Journal Letters. Met behulp van een zwaartekrachtlens bij een sterrenstel op 3,8 miljard lichtjaar werd licht van een op grote afstand staande quasar (op liefst 7 miljard lichtjaar) afgebogen. Door het lenseffect konden in het voorgrondstelsel waarnemingen worden gedaan van de massaverdeling. Ze vonden er onvvorstelbare aantallen objecten met massa’s die variëren van de massa van de maan tot de massa van de planeet Jupiter. Triljoenen! In ons eigen Melkwegstelsel zijn al heel veel exoplaneten gevonden, maar nog nooit er ver buiten. 

     Al eerder, in 2009, meenden sterrenkundigen exoplaneet te hebben gevonden in de Andromedanevel, het buurstelsel van de Melkweg. Dat was ook met behulp van een zwaartekrachtlens. Het ging daarbij om een planeet bij de ster PA-99-N2, die ruim zesmaal zo zwaar zou zijn als onze Jupiter. Maar die waarneming kon tot dusver niet bevestigd worden. Daarom is de recente waarneming echt de eerste en die laat meteen een grote hoeveelheid extragalactische planeten zien. De ontdekking laat opnieuw zien hoe eenvormig het universum in alle richtingen is: het Copernicaans beginsel dat luidt dat wij en onze Aarde niets bijzonders zijn. dat geldt voor het waarneembare heelal en naar alle waarschijnlijkheid net zo goed voor de oneindigheden daarachter.

Gisteravond waren we naar een uitvoering van Mozarts 'Zauberflöte' in het voormalige theater De Nieuwe Doelen, dat nu door vrijwilligers wordt gerund en De Vijf Zinnen heet. Het Huis van de Stad. Het ging om een amateurvoorstelling, dus mag je niet al te kritisch zijn. Sinds de gemeente het vroegere theater als een baksteen liet vallen, komen er nauwelijks meer professionele voorstellingen. Ook deze Zauberflöte was niet best, van het 3e tot 4e garnituur; eigenlijk zo slecht dat het er komisch door werd. De mensen in de zaal, die voor 80% gevuld was, bekreunden zich er niet om; ze applaudisseerden na iedere area. Ik mistte een aantal mooie area's, maar ik vermoed dat het om een ingekorte versie ging. Het mannenkoor zong af en toe zelfs domweg vals, Prins Tamino werd niet door een slang maar door een plastic opblaaskrokodil aangevallen, Pamino droeg een badkleedje en zijn panfluit gaf geen geluid. De partijen werden wel door professionele zangers gezongen, maar mooie stemmen hadden ze niet. dat het decor minder dan minimaal was, is bij een amateurvoorstelling begrijpelijk. De Koningin van de Nacht was met haar dunne stem geen colaratuur, maar ze kwam goed door de bekende area met de hoge c. Maar de muziek! Die is en blijft wonderbaarlijk mooi, ook al bestond de begeleiding slechts uit een piano (met een uitstekende pianist). De basso profondo die de rol de tovenaar Sarastro had, ontroerde me zelfs toen hij 'Zur Liebe kann ich dich nicht zwingen' zong, dus laat ik niet verder mopperen op amateur-opera. Het is goed dat het georganiseerd wordt.

Vandaag een rustige dag met veel zon. Toch komen we de deur niet uit, want ieder heeft een spannend boek. Terug naar boven

De ensemble-verwachting over 10 dagen (in rood) van het KNMI, om middernacht opgesteld. Bron: KNMI.

Maandag 05-02-2018

De winter gaat doorzetten, lijkt het. Er is een typische vorstsituatie met een hogedrukgebied boven Scandinavië, dat onderlangs droge en koude, continentale lucht aanvoet uit Rusland. De vraag is natuurlijk of het Hoog lang blijft liggen. In de KNMI-prognose zakt het al morgen in elkaar en verandert in een Laag. Maar dat voert dan koude poollucht aan uit het noorden en die is vochtiger. Dat levert later in de week behalve lichte tot matige vorst ook kans op winterse neerslag op. Of de vorst langer blijft is niet zeker. Er is 50% kans op onbestendig weer rond normale waarden, maar ook 30% kans op een langere vorstperiode (zie de 10-daagse 'pluim', de ensembleverwachting van het KNMI hierboven).

Bij het opstaan is het helder, zonnig weer, halfbewokt met een frisse oostenwind. We rijden naar Oost voor boodschappen en fitness. Vervolgens halen we bij Klop in Hardinxveld nog een 5-liter flacon met antivries. Ik heb de generator nog niet winterklaar gemaakt en wil geen risisco nemen. We gaan ermee naar de boot en ik schroef het dekseltje van de wierpot af en start de motor, met de huidoorvoer dicht. Dan giet ik er ruim twee liter in (foto hier), waarna Anna de motor uitzet. Klaar.

Middag. Anna past op bij Tessa thuis en ik lees met veel genoegen verder in 'Proxima' van Stephen Baxter (Gollancz, 2013). De radio staat aan op de DAB-zender NPO Radio4 Concerten, 24/7 muziek zonder gesproken woord. Er komt iets dusdanig moois voorbij dat ik mijn boek terzijde leg. Ik zoek het op in de speellijst op internet: Franz Tunder (een tijdgenoot van Bach), diens Cantate 'Ach Herr, lass dein lieben Engelein'. Wonderschoon. Zoals gewoonlijk moet ik dat zelf hebben. Een zoektocht levert op dat Amazon.de er een uitvoering van heeft. Die bestel ik. Je kunt online overigens ook een mooie uitvoering vinden, met Andreas Scholl (hier op YouTube), maar zo digitaal ben ik nog niet. Liever een CD, om in handen te hebben en te koesteren. Terug naar boven

Dulce in de zon, rond het middaguur.

Dinsdag 06-02-2018

De eerste vorstdag, vannacht een graad of drie onder nul, overdag rond het vriespunt. Er staat een wat schrale oostenwind maar het is uitbundig zonnig (foto hierboven). Het is Anna's oppasdag. Ik lees en doe rond het middaguur wat boodschappen in de stad: noten bij de Marokkaanse supermarkt in de Westwagenstraat. We eten graag noten. Op de terugweg leg ik de boot op de walstroom; het is goed om de accu's even goed op te laden. Bij het havenkantoor reken ik het liggeld voor februari af. Nog drie maanden te gaan voior we weer gaan varen: februari, maart en april.

     Thuis keer ik terug naar de wereld van Stephen Baxter ('Proxima' , Gollancz, 2013), circa tweehonderd jaar in de toekomst. De mensheid heeft de flessenhals van klimaatrampen met moeite overleefd, maar nog steeds is de wereld veel warmer dan nu. Er zijn twee rivaliserende supermachten: China en een federatie onder de vlag van de VN. De mensen leven vooral in de arctische en antarctische regio's en er zijn kolonies op de maan, Mars, Ceres en - vreemd genoeg - dicht bij de zon op Mercurius. Daar worden vondsten gedaan die interstellair reizen mogelijk maken. De wetenschap heeft enorme vorderingen gemaakt, maar het gezond verstand van de mensheid niet. Die kan zich niet losmaken van haar primaten-oorsprong.

Over onze primaten-oorsprong gesproken: de Volkskrant checkt de stelling dat atheïsten intelligenter zouden zijn dan gelovige mensen. Het is een stelling die ondermeer door de evolutiebioloog Richard Dawkins wordt geponeerd: wie enigszins analytisch heeft leren denken, zou onmogelijk nog langer religieus kunnen zijn. Onzin, uiteraard. Iemand van de Universiteit van Amsterdam zegt dat er een verband is tussen IQ, opleidingsniveau en gelovigheid. Alleen, zegt hij, de aard van dat verband is onduidelijk. Dat schiet niet op, al suggereert hij dat er dus wel verband is. Maar welk? Wie weet is het wel andersom, hoewel me die kans persoonlijk klein lijkt. Wie voor wetenschap kiest, is het geloof (in wetenschap) overigens niet automatisch kwijt.

     In Gorcum hebben ze wel wat anders aan het hoofd, nu het water van de Merwede snel zakt. Gisteren liep er een nep-agent in de stad rond. Wij hebben hem niet gezien. Komende donderdag komen de geometrische beelden van Winiarski terug naar de Kriekenmarkt. Terug naar boven

De 7 planeten van het Trappist-stelsel. De zon zelf staat er niet op. Trappist-e (rode pijl) is de planeet die het meest kans op leven heeft. Ter vergelijking staat de aarde erbij afgebeeld. (Afbeelding ESO.org)

Woensdag 07-02-2018

Het Trappist-sterrenstelsel met zijn zeven planeten (zie hierboven) blijft intrigeren. Het is een ultrakoele ster op 39 lichtjaar afstand. In 2015 ontdekte een Belgisch team sterrenkundigen dat de ster planeten bezat. Verder onderzoek wees in begin 2017 uit dat het er zeven waren. Ik schreef er een paar keer over (hier en hier). Van binnen naar buiten heten de planeten TRAPPIST-1b, -c, -d, -e, -f, -g en -h. Zes ervan zouden in de leefbare zône kunnen liggen. Met een ingenieuze methode (meten van lichte verschuivingen tengevolge van verschillen in zwaarte van de planeten) kon de Zwitserse sterrenkundige Simon Grimm van de universiteit van Bern afleiden welke massa's de planeten hebben en wat hun dichtheid is. 'Verrassend was de ontdekking dat TRAPPIST-1e de enige planeet in het stelsel is die een iets hogere dichtheid heeft dan de aarde. Dat wijst erop dat hij een dichtere ijzerkern zou kunnen hebben en niet per se van een omvangrijke atmosfeer, oceaan of ijslaag is voorzien. Het is vreemd dat de samenstelling van TRAPPIST-1e zoveel rotsachtiger lijkt te zijn dan die van de overige planeten. Qua grootte, dichtheid en hoeveelheid straling die hij van zijn ster ontvangt, is dit de planeet die het meest op de aarde lijkt', schrijft Govert Schilling op Astronieuws. 'Toekomstige waarnemingen, o.a. met de James Webb Space Telescope en de Europese Extremely Large Telescope, moeten duidelijk maken of de planeten in het stelsel wel een 'secundaire' atmosfeer hebben, ontstaan door uitgassing van magma. Zeker in het geval van TRAPPIST-1e, maar misschien ook voor planeten d en f, zou de aanwezigheid van zo'n dampkring het bestaan van oppervlaktewater mogelijk maken.'

Een stralende ochtend na een nacht met matige vorst. De haven is dichtgevroren (foto hier). Ik ga even bij de boot kijken. Rond de romp is een smalle strook niet bevroren water. Binnen zet ik een halfuurtje het electrisch kacheltje aan. De dieselkachel van Webasto slaat niet aan. Altijd wat op een boot. Ik loop naar het Museum om het lokale krantje op te halen.

     Ook de middag is stralend zonnig. Ik lees in mijn luie stoel 'Proxima' van Stephen Baxter uit (Gollancz, 2013). Een memorabel einde, ik zal het niet verklappen. Baxter is een productief schrijver. Het vervolg heet 'Ultima' en verscheen in 2014 bij Gollancz. Ik heb het besteld.

Donald Trump wil dit jaar een grote militaire parade in Washington houden. Dat kost miljoenen, maar de president vond de parade die hij onlangs in Franktijk mocht bijwonen zo mooi. In de VS worden nooit militaire parades gehouden, lees ik in De Volkskrant. Intussen heeft de gemeente Washington er op Twitter de spot mee gedreven. 'De parade is afgelast'. Voor altijd', staat daar. De scholen gaan gewoon op tijd open. Terug naar boven

De geometrische vormen van de Poolse kunstenaar Ryszard Winiarski worden op hun plek teruggezet aan de Kriekenmarkt.

Donderdag 08-02-2018

Ik kon het toch niet hebben dat de Webasto dieselkachel aan boord het niet deed. Dus gisteren eind van de middag naar de boot voor een tweede poging. Ik tikte een paar keer tegen het filter, nadat ik de kachel had ingeschakeld, en toen kwam hij op gang. Verstoppinkje. Tja, die kachel - een Air Top 5000 - is natuurlijk al 16 jaar oud, maar weinig gebruikt in de Middellandse Zeejaren. Hij deed het in elk geval weer prima.

Opnieuw zonnig vandaag, zij het met meer bewolking. Vannacht was er minder vorst dan gisteren. Langzaam zet de dooi in. Op het dunne ijslaagje in de haven komt hier en daar water te staan. We rijden naar Oost voor boodschappen en fitness. Ons vaste ritme. Daarna halen we bij de Gamma een pot muurverf, verfrollers, afplakband en afdekfolie. Morgen willen we gangmuren schilderen, omdat die vlekkerig zijn geworden. Bij terugkeer op de haven is men bezig de vijf geometrische vormen van Ryszard Winiarski op hun plaatsen te takelen (foto hierboven). In eerste instantie hebben we het gevoel dat ze verkeerd staan en dat de kubus aan onze kant moet staan, maar een snelle fotocheck wijst uit dat het niet zo is. Jammer dat er altijd zoveel auto's voor die prachtige beelden geparkeerd staan. Dat parkeren is vooral het privilege van de havendienst. Het autovrij-maken van de Kriekenmarkt is echter geruisloos verdwenen uit het gemeentevoorstel voor de herinrichting van het Eind.

Het interview met biograaf Wim Hazeu in De Volkskrant over zijn Lucebert-biografie schokt me. Tijdens de oorlog, toen hij nog geen twintig was, blijkt de latere Keizer van de Vijftigers een overtuigd nazi-aanhanger geweest te zijn. Hazeu ontdekte het, toen zijn biografie vrijwel klaar was, in brieven van Lucebert uit Duitsland, waar hij tijdens de oorlog werkte. 'Ik ben opgestaan van achter de tafel, naar buiten gelopen en heb staan kotsen in de tuin. Het hele beeld dat ik had van de geëngageerde kunstenaar Lucebert was verpulverd.' De brieven staan stijf van antisemitisme. Toen de dichter naar Amsterdam terugkeerde en vernam wat de nazi's hadden aangericht, gingen hem de ogen open en brak hij ermee. Door deze ontluisterende informatie moest Hazeu zijn biografie grondig herschrijven. 'Daar heb ik een half jaar over gedaan. Dat is een catharsis geweest.' Niemand wist van dat oorlogsverleden. De duistere zijde van een gelauwerde poeët, het moet hem heel zijn leven lang een loodzware last geweest zijn. Ik heb de biografie meteen besteld.

     Er is wel een nuance op het bovenstaande. Bij de NOS lees ik dat er wel iets bekend was. In het boek "Grijs verleden' (Contact, 2001) van historicus Chris van der Heijden vind je op pagina 193 opeens de naam van de dichter: "In maart 1943 meldde de 17-jarige Van der Zant zich opeens bij de SS. Samen met Bertus Swaanswijk, beter bekend als de dichter Lucebert, was hij in een vlaag de Meldungsstelle van het SS-Ersatzkommando op de hoek van de Dam en de Nieuwendijk binnengegaan en had zich ingeschreven. Zijn vriend aarzelde nog en voerde het voornemen niet uit. Vandaar dat Lucebert nooit het etiket 'fout' opgeplakt heeft gekregen."

     De Johan van der Zant uit het boek, die wel bij de SS ging, was de dichter Hans Andreus. Die behield zijn hele naoorlogse leven - hij stierf in 1977 - het stempel van 'fout' te zijn geweest. Diens biografie ('Hans Andreus', Jan van der Vegt, 1995) staat ook in mijn kast. Ook daar vind je het verhaal dat beide vrienden zich in 1943 aan de Meldungsstelle aan de Dam meldden voor de SS (pag. 84/85). 'Ze gingen het bureau binnen, Johan vulde aan aanmeldingsformulier in, maar Bertus was wijzer en liep het bureau weer uit.'

     Getuige de brieven die in de nieuwe Lucebert-biografie worden geciteerd, hing Lucebert in de volgende jaren in de Duitse Arbeitseinsatz nog steeds fel het nazisme aan, maar de beide vrienden waren er een jaar of wat later van genezen. Van der Heijden schreef in 2001 al. "Beiden hadden van praktische politiek geen benul en hadden er ook geen belangstelling voor. Fascisme stond voor hen gelijk aan 'vitalistisch', een even dromerig als heftig verlangen naar groots, meer en anders." Dat oorlogsverleden achtervolgde Andreus zijn hele verdere leven; dat bleef Lucebert bespaard. Terecht? Van der Heijden houdt het desgevraagd op dat het destijds pubers waren, jochies die baalden van het suffe Nederland. 'Dit is het zoveelste geval waaruit blijkt dat de scherpe scheiding tussen 'goed' en 'fout' een valse constructie is.'

In de keuken knappen we de wasemkap boven het fornuis op. Anna maakt hem grondig schoon en ik plaats er nieuwe halogeen-lampjes in en nieuwe vensterglaasjes. We hadden een nieuwe willen hebben met een sterkere zuigkracht, maar dat kan niet. Hij zit op de ventilatiekanalen van het gebouw, en die hebben niet zulke sterke ventilatoren. Dat zou problemen geven, tenzij je sterkere ventilatoren in de kanalen plaatst. Misschien kan dat wel.

     Volgt een zonnige middag. Ik begin in een dikke pil: 'From Eternity to here' van de Amerikaanse kosmoloog Sean Caroll (Oneworld, 2010), die een lange aanloop neemt naar begrippen als entropie, causaliteit en de richting van de tijd. Terug naar boven

Anna schildert vandaag de gang.

Vrijdag 09-02-2018

Een kleurrijke zonsopgang (Eos' roze vingeren, water in de sloot, en zo). Vannacht slecht lichte vorst, het wintertje is alweer voorbij en volgens 'de pluim' blijft het de rest van de maand kwakkelen. Sinds een paar dagen heeft het schoonmaakvirus mijn geliefde in zijn macht. Waarom men het een virus noemt, weet ik niet. Ik herinner me die jaarlijkse drift van mijn moeder. Alles moest van zijn plaats. Gisteren hebben we de afzuigkap opgeknapt, vanmorgen is de gang aan de beurt. De paar onooglijke vlekken op de muren zitten de geliefde al jaren dwars. Alles moet van de wand, kunst en kapstok, en daarna volgt het afplakken van plinten en deurposten. Dan keurig langs de plinten en de randen verven, waarna het snelle rolwerk begint. Ik ben er te slordig in, vindt Anna, dus voor het schilderwerk kom ik niet in aanmerking. Dat vind ik niet zo erg, vandaag ben ik voor de koffie. Tja, de dochter van een schilder, die hoef je niks te vertellen.

Middag. Even na drie uur is het klaar. Alles hangt weer en de vloer is gedweild. Er zou sneeuw komen, maar dat blijkt elders, hier valt niets. Anna gaat in het bad en ik rijd naar mijn vriend Inge in Heukelum om wijn te halen. Terug naar boven

Dit is alles wat er is (in het universum): gewone materie, donkere materie en donkere energie. Bron: Wikipedia.

Zaterdag 10-02-2018

Bij de huidige stand van de wetenschap is gewone materie maar 4% van de inhoud van het heelal. De geheimzinnige donkere materie vormt 22% en de minstens zo raadselachtige donkere energie is de resterende 74%. Dat is alles wat er is. De percentages lopen nogal eens uiteen, maar de verschillen zijn groot. Het is merkwaardig dat de materie waar wijzelf uit bestaan, plus de aarde, de zon, alle sterren en interstellaire gasnevels, zo'n onbeduidend klein aandeel is. Uiteraard wordt er al tientallen jaren gezocht naar de donkere materie, die nodig is om bijvoorbeeld de bewegingen van hele sterrenstelsels te verklaren. Tot dusver zonder succes, hoewel er theorieën genoeg zijn. Het zou bijvoorbeeld bestaan uit WIMP's, Weak Interacting Massive Particles. Om de sterke zwaartekrachteffecten van donkere materie te verklaren, veronderstelt men dat het om bijzonder zware (massive) deeltjes gaat. Ze zijn (nog) nooit gevonden.

     Onderzoekers van de Johannes Gutenberg University Mainz (JGU) komen nu met een alternatieve theorie in de Physical Research Letters van 5 februari jl, waarin juist zeer lichte deeltjes - honderd keer lichter dan electronen - de donkere materie vormen. Hun theorie is gebasserd op een raadselachtige röntgenspectraallijn, die men vond in het licht van verre sterrenstelsels en clusters van sterrenstelsels. Deze spectraallijn werd in 2014 voor het eerst gezien in de straling van waarnemingsreeksen van de Perseus-cluster, een verzameling sterrenstelsels op 240 miljoen lichtjaar van de aarde. Die spectraallijn had een energie van 3,5 kilo-elektronvolt (keV). Er werd wel eens verondersteld dat deze energie zou worden uitgezonden als donkere materiedeeltjes uiteenvallen, maar de onderzoekers uit Mainz opperen dat de straling het gevolg is van de botsing en wederzijdse vernietiging (annihilatie) van dergelijke deeltjes. Annihilatie geschiedt als een deeltje zijn anti-deeltje tegenkomt, bijvoorbeeld bij een electron dat een positron tegenkomt. Daarvoor is het echter nodig, dat de beide deeltjes erg licht zijn, fermionen met een energie van maar een paar kiloelectronvolt (keV). Dergelijke hypothetische deeltjes noemt men vaak steriele neutrino's. De wederzijdse vernietiging zou uit twee trappen bestaan, met een tussentrap, die vervolgens uiteenvalt tot de waargenomen 3,5 keV fotonen van röntgenstraling.

     Ik snap niet waarom dat tweetrapsproces de werking van donkere materie zou verklaren. Het persbericht zegt daar niets over; het is dus een slecht persbericht. Misschien bevat die tussentrap deeltjes met op een of andere manier voldoende zwaartekracht om sterrenstelsels te bewegen?

Vannacht geen vorst meer. Vanmorgen lichte miezer of nevel. Als nel wordt het zonnig. We passen op de twee meisjes van Tessa & Jeff, zodat ze erop uit kunnen om rustig een nieuw bed te kopen. Met de kinderen stiefelen we de stad in. Het mag dan 's nachts niet meer vriezen, koud is het nog steeds. Later - we zijn weer thuis - kijken we naar de Gorcumse carnavalsoptocht die over 't Eind voorbij trekt. De mensen boffen met het zonnige weer, maar niet met de temperatuur. In Brabant haalde politie gisteravond twee straalbezopen tieners van straat met zware onderkoelingsverschijnselen. Terug naar boven

De verste foto ooit: de Kuipergordelobjecten, 2012 HZ84 en 2012 HE85. (Foto: New Horizons, NASA)

Zondag 11-02-2018

Afstand in het zonnestelsel fascineert me. De verste foto ooit genomen was beroemde Pale Blue Dot-foto die de ruimtesonde Voyager 1 op 14 februari 1990 van de aarde maakte. De sonde was toen 6,06 miljard kilometer ver. Nu is het record gebroken door de succesvolle Pluto-sonde New Horizons, op weg naar nieuwe doelen in de Kuipergordel. De nieuwe foto (zie hierboven) is van 6,12 miljard kilometer afstand genomen en toont een wazige afbeelding van twee Kuipergordelobjecten, 2012 HZ84 en 2012 HE85. Waarom hij zo wazig is, is me niet duidelijk, maar ik vermoed dat het een vergroting is. Over een klein jaar zal de sonde een ander object bereiken, de ruimterots 2014 MU69.

Gisteren had ik het over donkere materie en een mogelijk nieuwe ontwikkeling in de zoektocht er iets van te begrijpen. Donkere energie is eigenlijk nog vreemder, waarbij je in gedachten moet houden dat materie en energie aan elkaar gerelateerd zijn via Einsteins beroemde formaule van de speciale relativiteitstheorie E - mc² (1905). Door het boek 'From Eternity to here. The quest for the ultimate theory of time' van de Amerikaanse kosmoloog Sean Caroll (Oneworld, 2010) krijg ik het gevoel er toch iets meer van te begrijpen (maar dat kan inbeelding zijn).

     De donkere enrgie zou de versnelde uitdijing van het heelal aandrijven. Die werd in 1998 ontdekt en zou circa 7 miljard geleden in gang gezet zijn. Daarbij is het de ruimtetijd zélf, die expandeert. Het gevolg is dat de sterrenstelsels om ons heen steeds verder uit zicht raken, tot ze uiteindelijk zo veraf zijn dat we ze niet meer kunnen zien. het licht van die stelsels kunnen we niet meer zien, omdat de fotonen ervan te ver uit elkaar raken. Moeilijk te begrijpen vind ik dat de dichtheid van de donkere energie niet afneemt en (nagenoeg) steeds hetzelfde blijft, ondanks de expansie van de ruimte in de tijd. Dus iedere kubieke centimeter ruimte bevat dus altijd dezelfde hoeveelheid, ongeacht of we in het begin van het universum meten, op de helft of in de huidige tijd. Het raakt dus niet verdund, terwijl dat wel voor materie geldt. Dat is raar, vind ik, omdat energie en massa door de Einstein-formule nauw verbonden zijn en omdat het betekent dat er op een of andere manier energie bijkomt. Hoe kan dat? En waarr vandaan? Geen idee, Caroll legt het helaas niet uit, maar onbegrijpelijke constantheden komen meer voor, in het heelal denk maar aan de lichtsnelheid. Die is ook absoluut en overal gelijk.

     (Naschrift 15.15 uur. Al in de trein naar Amsterdam weet ik dat ik over 't hoofd zag dat het om vacuūmenergie gaat. Dus het restje energie dat aanwezig blijft in volledig lege ruimte. Lager dan dat kan de energie niet zakken. Het restje energie is en blijft constant, ook al expandeert het heelal verder)

Vanwege die vreemde constantheid is donkere energie gemakkelijk te identificeren met de fameuze kosmologische constante uit de algemene relativiteitstheorie van Einstein. In feite keert met de donkere energie een oud idee uit de fysica terug. Tegenwoordig noemen velen het ook vaak vacuümenergie, de energie van de ruimte heeft als ze geen materie bevat. Die energie is niet nul en maakt het spontaan ontstaan en verdwijnen van virtuele deeltjes mogelijk. het perfecte vacuüm bezit dus energie.

     Alsof dat niet gek genoeg is, is er nog een gekker probleem: het coïncidentie-probleem. Het toevalsprobleem, dus. Dat is niet eenvoudig uit te leggen. De energie-inhoud van een kubieke centimeter ruimte is constant, terwijl de materiële inhoud ervan steeds meer verdund raakt, zagen we hierboven. In het tegenwoordige tijdsgewricht verschillen ze niet zo heel veel van elkaar: materie (incl. donkere materie) is een kwart van de inhoud van het heelal en donkere energie driekwart. Dat vinden fysici geen groot verschil, temeer omdat het verschil in de tijd dat het heelal doorzichtig werd (toen het 380.000 jaar oud was) miljard keer groter was. Materie verdunt steeds meer en op zeker tijdstip in de toekomst zal het verschil nihil zijn. Dat lijkt heel dramatisch en niemand begrijpt hier iets van.

     Als de versnelde expansie van het heelal blijft doorgaan, zal het resulteren in wat men de hittedood van het universum noemt. Die ligt onvoorstelbaar ver van ons verwijderd, maar het is een raar idee dat iedere kubieke centimeter ruimte dan nog steeds dezelfde hoeveelheid energie bevat.

Vannacht wat regen, vanmorgen overwegend bewolkt maar droog. De barometer is vandaag scherp gezakt. Een lagedrukgebied boven de Noordzee zal later veel wind en regen brengen. Toch is het tegen het middaguur nog steeds zonnig. Op de steigers in de haven is een erg drukke viswedstrijd. Anna schildert nog een paar vergeten stukjes muur in de gang en ik maak me klaar om af te reizen naar Amsterdam, voor een bezoek aan Floor en daarna aan de nieuwjaarsborrel van de Auteursbond (vroeger De Vereniging van letterkundigen). Altijd erg gezellig. Terug naar boven

Nieuwjaarsborrel van de Auteursbond in sociëteit Arti & Amicitiae. Het linkerschilderij is de Breitner.

Maandag 12-02-2018

Het was gisteren overwegend droog. Om 12.45 pakte ik de Q-liner naar Utrecht en om 13.28 uur de Intercity naar Amsterdam Centraal. Op het stationsplein tramlijn 1 naar de Overtoom, derde halte. Het was gezellig bij Floor en Lisa. Ze maakte mooie tekeningen van Jordin en Nikita (van wie ze een grote fan is), maar ik vergat ze mee te nemen. Pijke was als doorregen Brabander naar de carnaval en Thijs naar een verjaardagsfeestje. Hij werd later thuisgebracht. Ik spekte hun spaarvarkens. Om half vier nam ik tramlijn 1 terug naar het Spui, vanwaar het een paar minuten lopen is naar de sociëteit Arti & Amicitiae op het Rokin. De nieuwjaarsborrel van de Auteursbond vind ik ieder jaar een interessante en aparte bijeenkomst. Bovendien levert het altijd het aangename gevoel op om als man alleen weer eens op jacht te zijn.Niet serieus en zonder consequenties, natuurlijk. Het is altijd in de grote zaal met de mooie Breitner aan de wand (foto hierboven). Verder was er een tentoonstelling vn Japanse prenten.

     Ik stelde me strategisch op aan een statafeltje bij de ingang, om alles goed te kunnen waarnemen. Bovendien komen mensen dan gewoon naar jou toe en hoef je niet rond te zwerven met je glas. Op hooggehakte zwarte laarsjes tippelt ex-PvdA kamerlid Mei Li Vos in een wijde geblokte jurk me voorbij. Leuke vrouw om te zien. Al gauw komen er twee kleine, bebaarde oudere mannen bij me staan, de een na de ander. Pensionado's als ikzelf. De eerste schreef een romancyclus van vier delen, die zich afspeelt in het milieu van de vrijmetselaars. De boeken lopen niet. Ze verschenen bij een van de vele onbekend uitgevers zonder budget voor redactie en promotie, net als in mijn geval. Iets dergelijks geldt ook voor onbekende auteur nummer 2. Ze zijn hier voor de eerste keer. Wat is de gang van zaken? Na vier jaar ben ik routinier, dus ik wijs naar de bar en de grote tafel met drank en spijs ('Dat is gratis'). Verder moet je wat rondlopen en bij gezelschapjes aanschuiven, je raakt vanzelf aan de praat.

     Conform mijn eigen recept voer ik leuke gesprekken met twee mensen van een stichting die zich toelegt op het stimuleren van non-fictie journalistieke verhalen, liefst romans. De Stichting Verhalende Journalistiek. Voorbeeld: 'In Cold Blood' van Truman Capote. Ik beaam dat dat een goed boek is en suggereer zelf Multatuli's 'Max Havelaar'. Dat vinden ze ook een goed voorbeeld. Tomas Ross weer niet. 'Teveel verzinsel'.

     De sfeer wordt allengs aangenaam ontspannen. In het geroezemoes loop ik, op weg naar een glas wijn, tegen een dame aan die een boek met herinneringen publiceerde over haar oorlogsjaren in Nederlands-Indië. Ook bij een van de duizenden onbekende uitgevers en ook zonder succes. We worden er filosisch van, besluiten we. Even verderop ontmoet aan een partytafel oude bekenden, nou ja, van vier jaar geleden. Een echtpaar, de vrouw publiceert kookboeken. We vinden het erg leuk elkaar terug te zien.

     Het licht wordt prettig schemerig. Jonge vrouwen in kellnertenue komen langs met bitterballen en mosterd. Aan de bar beland ik tussen twee dames die allebei van Friese komaf zijn. Eeen van de twee schijft voor toneel, van de ander weet ik het niet meer. Mijn aandacht verplaatst zich naar een somber kijkende vrouw, die precies op het hoekje van de bar zit. Ze heeft prachtige bruine ogen en heet Wxxxx (foto hier). We raken aan de praat - zoals ik zei gaat dat hier heel gemakkelijk - en daar kikkert ze al gauw van op. Het blijkt dat ze kunsthistorische boeken schrijft en hier alleen is, haar man is 80 jaar en had geen zin. Omdat het al tegen zeven uur is en ik wel trek heb, vraag ik of ze meegaat om ergens wat te eten. Ik bedoel: dat moet toch gebeuren. Dat wil ze wel. In een nabij etablissement op het Spui bestellen we nog wat wijn; de dame eet mosselen en ik een stampot met rookworst. Het is gezellig om met haar te kletsen, al is ze ruim elf jaar jonger dan ik. Om acht uur nemen we afscheid bij de tramhalte op het Spui. Vreemdgaan zou ik beslist nooit (meer) doen, maar met die marktwaarde van mij zit het voorlopig wel goed, dunkt me. Op Amsterdam CS stap ik in een gereedstaande Intercity naar Utrecht. Daar moet ik een halfuurtje stukslaan voor de bus naar Gorcum. Om half twaalf ben ik thuis, waar Anna op me zit te wachten.

Vanmorhgen half bewolkt, later meer zon. In het grootste deel van het land geldt Code Geel wegens gladheid. Getrouw doen we de weekboodschappen en onze fitness op Oost. 's Middags gaat Anna oppassen bij Tessa. Het blijft zonnig.

     Mijn naamgenoot van de VVD, minister van buitenlandse zaken, heeft zich in de nesten gewerkt met een verzonnen verhaal. Hij blufte over een ontmoeting met Poetin, 12 jaar geleden. Nu moet hij met de billen bloot erkennen dat er nooit zo'n ontmoeting was. De Russen hebben de beschamende leugen ook gepubliceerd. Tot overmaat van ramp moet hij morgen met ze praten over de Russische desinformatie over met name de MH17-ramp. Ze zien hem gnuivend komen en wat zullen ze hem achter zijn rug uitlachen.

     Ik lees verder in 'From Eternity to here' van de kosmoloog Sean Caroll (Oneworld, 2010). Een vervelend aspect is dat auteurs als hij ieder keer in hun boeken uitvoerig uitleg geven van de speciale en algemene relativiteit. Vaak op ongeveer dezelfde manier, de ene keer beter dan de andere. Caroll verontschuldigt zich ervoor, maar hij doet het toch ook maar en legt het goed uit. Ik heb er zelf geen bezwaar tegen. De wereld van de relativiteit is zo wonderlijk, dat ik er graag over blijf nadenken. Terug naar boven

Bouwvakkers zijn bezig met heien voor het afzichtelijke hotel aan de Duveltjesgracht. De middeleeuwse muur- en torenresten zijn ingepakt met plasticfolie.

Dinsdag 13-02-2018

Met tegenzin sta ik stil bij de treurige gang van zaken rond de bouw van de pisgele hoteldoos van horeca-ondernemer Berry Voet aan de Duveltjesgracht, bovenop de resten van het kasteel van de Graven van Holland. Die worden daardoor beschadigd en zijn na de voltooiing van het misplaatste hotel ternauwernood zichtbaar in slechts twee kamers. Een hotel dat overigens niet eens bestemd is voor toeristen, als ik het mag geloven, maar voor buitenlandse werknemers en relaties van Shipyards Damen. Zo wasten ondernemers, politici en ambtenaren elkaar de handen, terwijl een ongeïnteresseerde gemeenteraad zich buitenspel liet zetten.

     Deze week begon men palen te heien volgens een nieuw 'palenplan', dat de middeleeuwse toren- en muurresten moet ontzien. Resten, die meer dan een jaar zorgeloos werden blootgesteld aan de eroderende werking van zon, wind en regen, waren nu opeens met dikke plasticfolie ingepakt tegen mogelijke schade. RTV Rijnmond kwam filmen hoe een handjevol tegenstanders verslagen toekeek. De strijd is verloren en de vesting van Gorcum wordt voor tientallen jaren opgezadeld met een misplaatst hotelgedrocht, dat het zicht op de wallen en het Tolhuis wegneemt en waar de stad niks aan heeft. Het zij zo, het leven gaat gewoon verder.

     Veel Gorcummers hebben aangekondigd om bij de gemeenteraadsverkiezingen af te rekenen met de partijen die deze schennis toestonden. Dat is allereerst Groen Links met zijn sfinxachtige wethouder Arjen Rijsdijk. Voor het eerst van mijn leven krijgt GL mijn stem niet. Wie wel? Een mogelijke optie is de nieuwe partij Democraten Gorinchem, die heeft gezegd de bouwvergunning te zullen intrekken (met de slag om de arm dat het mogelijk moet zijn). De partij lijdt echter nogal aan een halleluja-alles-verbinden syndroom. Een andere optie is de PvdA, die in de achterliggende periode in de oppositie was. Raadslid Gemma Biesheuvel verzette zich actief tegen het hotelgedrocht, maar helaas pas de laatste tijd en niet een aantal jaren geleden, toen het erop aan kwam.

     Er is nog een kleine hoop dat de jongste juridische actie van de Historische Vereniging Oud-Gorcum (HVOG) op de valreep soelaas kan bieden. Nu de bouw daadwerkelijk is begonnen heeft de advocaat van de HVOG de gemeente gevraagd het meteen weer stil te leggen vanwege dat nieuwe 'palenplan'. Het bouwplan is daartoe veranderd en dat zou een nieuwe vergunning vergen. Die is er niet. Het College van B&W bespreekt die brief vandaag. Ze zullen het verzoek afwijzen. Dan kan de HVOG bij de voorzieningenrechter in kort geding het opschorten van de bouw vragen. Ik geef het weinig kans, maar je weet nooit. Een enkeling beweert ondertussen op Facebook dat er intussen toch palen door de middeleeuwse fundamenten heen zijn geslagen, maar veel berichten op FB zijn notoir onbetrouwbaar.

Het is een schrale dag met veel zon en een koude zuidoostenwind. Anna vertrekt vroeg voor haar wekelijkse oppasdag bij Tessa. Om elf uur loop ik naar de Duveltjesgracht om naar het heien te kijken (foto hierboven). Ik geloof niet dat men door een van de archeologische vondsten heeft geheid. Wel er vlakbij.

     De zonovergoten middag lokt me naar buiten, de stad in. Ik laat een fietssleuteltje bijmaken, want we zijn er eentje kwijtgeraakt op onnaspeurlijke wijze. Dan haal ik noten bij de Marokkaan in de Westwagenstraat en Turkse worst en twee blikjes calamares en su tinta. Sinds onze tijd in de Middellandse Zee ben ik daar gek op. En ik haal boeken bij Emmy en Inge in De Mandarijn: de Lucebert-biografie van Wim Hazeu (De Bezige Bij, 2018) en een nieuwe roman van Julian Barnes, 'Het enige verhaal' (ned. ver. AtlasContact, 2018). Met de ogen toegeknepen ogen tegen de felle,laagstaande zon loop ik over de Langendijk terug. Terug naar boven

Global Mean Sea Level (GMSL) 1993 - 2018, gemeten door satellieten (blauw), minus Pinatubo-effect (groen) en minus El Niño Southern Oscillation (ENSO) effect. Bron: besproken artikel)

Woensdag 14-02-2018

Update van de wereldwijde zeespiegelstijging. Uit een nieuwe studie van 25-jaar precisie-metingen door satellieten, deze week gepubliceerd in de Amerikaanse  Proceedings of the National Academy of Sciences, blijkt dat het opwarmende klimaat de stijging van de zeespiegels wereldwijd flink versnelt. Sinds 1993 bedraagt die stijging gemiddeld 3 mm/jaar ± 0,4 mm, maar in dezelfde periode zag men een vrijwel continue versnelling van 0.084 ± 0.025 mm/y². Die komt overeen met wat klimaatmodellen voorspellen in het 5e assesment report van het IPCC (2013). De oorzaak is vooral het versnelde smelten van de ijskappen op Groenland en Antartica. Het betekent dat de wereldwijde stijging van de zeespiegels tegen het eind van de eeuw zeker 65 cm zal bedragen, het dubbele van wat het bij een constante 3 mm/jaar geweest zou zijn. Zie de grafiek uit het artikel hierboven. Je ziet de versnelling in de opwaartse buiging van de (gemiddelde) zwarte lijn. Een dergelijke versnelde stijging zal voor veel metropolen in kustgebieden fataal zijn, uiteraard vooral in de arme delen van de wereld waar ze nooit geluk hebben.

Ochtend rond het vriespunt, met veel zon. Op de haven een licht ijslaagje. Ik loop even door de binnenstad en kijk op de boot. Niets te melden. Eén van onze nieuwe zonweringen zit vast; je kunt de onderkant niet meer optrekken. Ambiance Bakker Zonwering komt kijken. De medewerker stelt vast dat een steldraad bovenin is gebroken. Hij neem te hem mee; het valt onder de garantie. We krijgen een andere.

Van de week schreef ik vol twijfel en ongeloof over donkere energie = de kosmologische constante = vacuümenergie, en het gegeven dat bij de versnelde uitbreiding van het universum, die het aandrijft, de energieinhoud van iedere kubieke centimeter ruimtetijd constant blijft. Vanmiddag kom ik dat punt weer tegen, op bladzijde 98 van Sean Carroll ('From Eternity to here', Oneworld, 2010). 'Vacuüm energy remains exactly constant in density as the universe expands', schrijft hij. 'So the energy per cubic centimeter is constant, while the number of cubic centimeters is increasing - the total energy is increasing.' Het zou dus zo zijn dat de Wet van Behoud van Energie volgens die opvatting niet opgaat. Dat is nogal wat. Waar komt die extra energie vandaan? De behoudswet schrijft voor dat energie niet in het heelal kan worden gecreëerd of vernietigd, alleen kan overgaan van de ene in de andere vorm. Bijvoorbeeld van kinetische energie in warmte, maar in een gesloten systeem komt er nooit energie bij en er gaat nooit iets verloren - en het universum is zo'n gesloten systeem. Helaas legt Caroll het niet uit, maar misschien komt dat nog.

Over kosmologie gesproken: vanavond ga ik naar Utrecht, naar een lezing van de beroemde natuurkundige Erik Verlinde in het programma van het Studium Generale van de Utrechtse universiteit: 'Zwaartekracht: een illusie?' Hij gelooft niet in het bestaan van donkere materie, en denkt dat zwaartekracht - deftig gezegd - emergent is. Ik schreef op mijn blog al vaker over zijn theorie. Misschien zou ik hem de vraag kunnen stellen over wat ik een alinea hoger schreef (als ik durf). Terug naar boven

Fysicus Erik Verlinde tijdens zijn lezing gisteravond in de volle aula van het Academiegebouw op het Domplein.

Donderdag 15-02-2018

Een boeiende avond, gisteravond in de Aula van het Utrechtse Academiegebouw op het Domplein, met theoretisch fysicus Erik Verlinde (foto hierboven). Ik had gezorgd dat ik vroeg was, twintig voor acht, en dat was maar goed ook, want de belangstelling was massaal. Ik vond een mooie plek op de tweede rij links, en daarna stroomde de statige zaal vol met honderden mensen, de meerderheid studenten maar ook wat grijze hoofden. IJlings ging men stoelen bijplaatsen, ook ter weerszijden van het podium. Tenslotte moest men mensen wegsturen, 'omdat de nooduitgangen vrij moeten blijven.' Zo vol heb ik de aula nooit gezien, behalve ten tijde van de bezetting door de USF in juni 1969 (zie deel 1 van mijn romancyclus). Toen hielden we zelfs de nooduitgangen niet vrij. De lezingen van het Studium Generale werd overigens in die jaren ook al druk bezocht en de organisatie is duidelijk nog steeds erg actief.

     Ik snapte die belangstelling wel: iedereen grijpt de kans om een potentiële Nobelprijswinnaar en wie-weet opvolger van Einstein met eigen ogen te zien. Overigens betoonde Verlinde zichzelf daar gedeeltelijk bescheiden in. 'Ik ben zeker geen Einstein', zei hij, 'maar mijn nieuwe theorie is meer dan een aanpassing op onderdelen van zijn theorie. Mijn theorie beoogt de zijne te vervangen waar het lange tijdsperioden en grote afstanden betreft.' Reden temeer om heel goed te luisteren. Helaas was Verlinde thuis zijn laptop vergeten, zodat zijn betoog het zonder verhelderende plaatjes moest stellen. Zo eenvoudig is die theorie niet te snappen.

     De titel van de lezing was 'Zwaartekracht: een illusie?' Verlinde begon met uit te leggen dat hij zijn nieuwe zwaartekrachttheorie, 8 jaar geleden gepubliceerd, had afgeleid van de thermodynamica - een theorie van voor de tijd dat Einstein met zijn zwaartekrachttheorie kwam - en met name het entropie-beginsel. Dat zegt dat alles in gesloten systemen zich altijd ontwikkelt in de richting van een toename van wanorde. Het universum zélf wordt ook opgevat als een gesloten systeem, dus daarin geldt het beginsel ook. Toename van wanorde (van entropie dus) is ook een toename van informatie. Ik spitste mijn oren, want het is een onderwerp waar ik de laatste tijd - in de context van Sean Carroll - erg mee bezig was.

     Verlinde legde daarna het bekende verhaal uit van de hypothese van donkere materie en donkere energie en het feit dat 95% van de inhoud van het heelal tot op heden onzichtbaar en onbekend is. Misschien, zei hij, is het er helemaal niet. Ondanks CERN en de diverse deeltjesdetectoren onder de grond zijn die van donkere materie nog nooit ontdekt. 'Hoe meer ze zoeken, hoe minder ze vinden - en hoe beter voor mijn theorie.'

    Daarna ging het over dat het heelal is opgebouwd uit informatie. Het idee van John Wheeler uit : 'It from bit' en dat alle inhoud van het vierdimensionele universum kan worden weergeven als informatie op een driedimensionale structuur zoals een bol. Bijvoorbeeld de gebeurtenishorizon van een zwart gat. Ook het heelal heeft een soort grens of horizon, waarop alle informatie past. Informatie is fundamenteler dan deeltjes en krachten. Ondertussen zat ik me af te vragen of ik straks mijn vraag van gisteren zou durven te stellen over donkere energie en de behoudswetten.

    Tenslotte ging het over de nieuwe theorie en de steun die Verlinde ervoor kreeg van zijn tweelingbroer Herman (ook fysicus) en bijvoorbeeld Robbert Dijkgraaf. De rest van de wereld van natuurkundigen wacht het allemaal maar eens af. In het begin van zijn loopbaan hoorde Verlinde bij de snaartheoretici, maar die zijn nu overwegend contra. Verlinde vindt de Oerknal geen logisch concept. Tijd en ruimte zijn op (sub)atomair niveau niet te vinden, nu niet en bij de oerknal niet, ze zijn wel emergent op macroscopisch niveau aanwezig, net als de zwaartekracht. Overigens vond hij idee van een pulserend heelal, dat afwisselend opzwelt en inkrimpt, aanvaardbaarder dan de oerknal. Eerlijk gezegd vind ik dat minstens zo vreemd, alleen al omdat je blijft zitten met de vraag wanneer dat pulseren en het heelal zelf dan ooit begonnen zijn.

    En toen kwam het vargenuurtje. Ik stak aarzelend mijn vinger op en mocht als eerste omdat ik bijna vooraan zat. Hoe de donkere energie als constante waarde van een kubieke centimeter ruimte in een versneld uitdijend heelal te rijmen was met de wet van behoud van energie? Waarom raakt de energie niet verdund en waar komt de extra energie vandaan? Gelukkig zei Verlinde dat het een goede vraag was. Hij had er zelfs op gestudeerd en aan gerekend, het zou te maken hebben met dat er in iedere kubieke centimeter ruimte ook sprake was van een compenserende negatieve druk, maar erg helder was het antwoord niet. (Ik zal het opzoeken, want ik herinnerde me opeens daar wel eens iets over gelezen te hebben).

     De rest van het vragenuurtje vloog om met vragen van allerlei aard, over het werkelijk bestaan van wiskundige concepten (Verlinde verklaarde zich een soort Platonist), over religie en wetenschap, over filosofie en natuurkunde, enzovoorts. Aardig was dat Verlinde zei dat hij nauwelijks filosofen las. 'Die ga je dan al snel napraten.' Liever bepaalde hij tevoren wat hijzelf van filosofische vraagstukken vond en ging dan pas erin lezen, om te zien of zijn eigen gedachten ermee overeen stemden. Leerzaam.

    Opvallend was dat Verlinde slechts sprak over het waarneembare heelal, dus niet over de idee dat het heelal enorm veel groter kan zijn en zelfs oneindig. Daar had ik ook wel naar willen vragen, maar éen vraag kunnen stellen was al mooi. Memorabel was ook de gedachte dat we in termen van de leeftijd van het heelal pas een minieme fractie van tijd bezig zijn met wetenschappelijk onderzoek. In die tijd is het nauwelijks mogelijk om zeer langdurige ontwikkelingen op het spoor te komen. Die gedachte demonstreerde hij met het voorbeeld van polymeren als Silly Putty: elastisch terugspringen op korte termijn (= Einstein, b.v. zwaartekrachtgoven) en langzaam vervloeiend op lange termijn. Twee volkomen verschillende processen, waarvan het ontdekken van de laatste veel meer tijd vergt. Zoveel tijd kennen we wat betreft de werking van ruimtetijd bij lange na niet.

Gelauterd en ik gedachten liep ik over het Domplein en onder de Domtoren door richting station. In Hoog Catharijne zag ik pas op het laatste moment dat de route niet meer door de belende patat-passage liep, maar naar het nieuwe stationsplein leidde. Met enig ontzag keek ik naar het curieuze hoge bollendak, dat lijkt op een omgekeerde poffertjespan met doorzichtige halve bollen. Mooi? Ik weet het niet, imposant wel, maar ik had te weinig tijd voor een beschouwing want ik moest de bus naar Gorcum halen. Op de Korte Brug in Gorcum stopte een auto. Het was boekhandelaar Ro van D. die vroeg of ik een lift wilde. Wilde ik. Hij woont bij ons om de hoek. We spraken over de verloren strijd tegen de pisgele hoteldoos van horeca-ondernemer Berry Voet. Helaas, helaas.

Vanmorgen is het grijs, ergens tussen nevel en miezer in. We krijgen een monteur over de vloer van energienetbeheerder Stedin voor de aanleg van een slimme meter. Hoef je nooit meer de meterstanden door te geven, dat gaat automatisch. Je krijgt die wel in te zien. De electrische stroom moet voor de aanleg uit, dus eerst de alarmcentrale inlichten. Daarna rijden we naar Oost voor boodschappen en sport en naar een tuincentrum voor wat hoge planten in het raam, waar de verstelbare zonwering kapot ging. Tegen de inkijk, want het kan wel weken duren voor de nieuwe arriveert. In de loop van de middag toch nog wat zon. Terug naar boven Wat ik nog te melden had, komt morgen wel. Terug naar boven

Protest deze week op het winkelpand van Groen Links in de Hoogstraat.

Vrijdag 16-02-2018

Ons zwakke gemeentebestuur besluit op de valreep zijn termijn in stijl met twee kromme berichten op de gemeentelijke website. Allereerst stellen ze de gemeenteraad voor de komende jaren prioriteit te geven aan de groei en de bereikbaarheid van Gorinchem. Op naar de 40.000 inwoners! Men wil graag dat de raad het doorgeeft aan de nieuwe gemeenteraad. Dat moet die raad vooral niet doen als hij verstandig is. Een jaar geleden bleek uit een woningmarktonderzoek van de Stec Groep dat er een overcapaciteit van 135 tot 165 procent dreigt op de Gorcumse woningmarkt, als alle nieuwbouwplannen van de gemeente doorgang vinden. Dat was toen helemaal geen nieuws: al een jaar eerder was er in de Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2016 - 2040 van PBL/CBS sprake van dat de bevolkingsomvang redelijk stabiel blijft. Sterker: eerst is er nog wat groei, maar daarna komt er krimp. 'Rond 2025 zal er een historische omslag in Gorinchem plaatsvinden en het aantal ouderen groter zijn dan het aantal jongeren', schreef het adviesbureau dat het peperdure visieproject Go2032 trok. Het heeft totaal geen zin dat de stad zich op uitbreiding richt. Verbetering van kwaliteit van wonen, vooral in de historische binnenstad, is een betere koers.

     Het tweede bericht dat de tenen deed krommen las ik deze week ergens - ik weet helaas niet meer waar. Het college van B&W maakte bekend dat het geen inititatief zal nemen voor de aanleg van een glasvezelnetwerk. Nou, als nou iets geschikt is om de kwaliteit van leven in de stad te verbeteren, dan is het de komst van supersnel internet. Andere gemeenten in de omgeving doen het wel, maar Gorcum niet. Laat dit college alsjeblieft zo snel mogelijk opkrassen en nooit meer terugkomen.

     Van de week zag ik dat Groen Links voor de verkiezingen een leegstaand winkelpandje in de Hoogstraat had gehuurd. Van daaruit willen ze propaganda maken bij het winkelpubliek. Tot mijn plezier had een onverlaat twee protest-affiches op de ruiten geplakt met de tekst: STOP HET RIJSDIJK HOTEL (foto hierboven). Toen ik een dag later langsliep waren ze helaas alweer snel verwijderd.

Mijn vroegere vriend Gert Reedijk werd vandaag geroyeerd als lid van het Forum voor Democratie van Thierry Baudet. Hij was een van de drie dissidenten, die in een brief vroegen om meer democratie in de partij. Tja, ik heb hem  destijds gewaarschuwd voor deze poseur, maar toen verbrak hij de banden met me.

     Het is vandaag een zonovergoten dag, die noopt tot een wandeling. Niet langs de Duveltjesgracht; ik heb geen zin om te zien hoe er heipalen in de bodem worden gejast rond en tussen de historische resten van de burcht van de Graven van Holland. Dus de andere kant op. Anna gaat vanmiddag naar een vriendin van vroeger in Hardinxveld. Vanavond is de jaarvergadering met stamppotmaaltijd van onze buurtvereniging KNAKE in de Groote Sociëteit op het Eind. Terug naar boven

Voorzitter Danny van der Meulen en de andere bestuursleden van buurtvereniging KNAKE gisteravond op de algemene ledenvergadering.

Zaterdag 17-02-2018

De jaarvergadering van buurtvereniging KNAKE gisteravond was weinig opzienbarend, maar erg gezellig en de stamppotten van De Groote Sociëteit smaakten weer best. De opkomst was minder dan andere jaren. Mogelijk omdat er geen controversiële onderwerpen meer zijn, nu de kogel door de kerk is wat betreft de herinrichting van het Eind en de vereniging zich wijselijk niet bemoeide met de bouw van het afzichtelijke hotel aan de Duveltjesgracht. Ligt buiten ons gebied, is de stelling van KNAKE. Wel baarde het gebrek aan parkeerruimte zorgen, met name in de bovenstad, maar ook hier want bij de herinrichting zullen er 13 parkeerplaatsen op het Eind verdwijnen. Het bestuur zal navraag doen naar het verdwijnen van het autovrije pleintje aan de Kriekenmarkt uit de plannen, maar je kunt bevroeden dat de parkeerproblematiek daar iets mee te maken heeft.

     Het was dus gezellig en zo leer je de andere buurtgenoten wat beter kennen. Buurman Lourens van de Niets Zonder Gods Zegen vertelde dat hij al tientallen jaren een steunzeiltje ongebruikt aan boord heeft liggen. We spraken af dat we het komende dinsdag eens zullen hijsen. 

Een kalme zaterdag. Vanmorgen is het tamelijk bewolkt. In de komende week lijkt er een nieuwe vorstperiode aan te komen, zie de weerpluim van het KNMI. Vanaf dinsdag wordt het geleidelijk kouder en zonniger. Februari is dit jaar zonniger dan gemiddeld.

     Tessa komt even op bezoek met haar beide dochters. Verder lees ik veel in Sean Caroll. Lastige stof: schending van CPT-symmetrie en waarom de wetten van de fysica op microniveau omkeerbaar zijn en op macroniveau niet. De pijl van de tijd. Terug naar boven

Zondag 18-02-2018

Vannacht een graad of vier vorst. De haven is dichtgevroren en de boot ligt in het ijs. Normaal wordt het eind februari langzaam minder koud, maar dit jaar is het omgekeerd. Volgens Weeronline is er 20% kans dat 'Poolse kou' naar ons land zal stromen. Hierboven zie je zo'n voorspelling op WXCHARTS.EU voor zaterdag 24 februari, waarbij een uitloper van arctische lucht zich over ons land uitstrekt en meer dan 10 graden vorst zou brengen. De meeste modellen houden het echter op lichte tot matige vorst in de nacht, met overdag dooi door de al flink warme februarizon.

Middag. Het ijslaagje in de haven dooit voor een deel weg. Heel veel wandelaars over de sluis. Bij Barbara thuis heeft de poes gisteravond gejongd: vier kleintjes. Anna fietst erheen om te kijken. In Sean Carroll vermaak ik met het verhaal van Maxwells Demon.

Op Facebook verschijnen geruchten dat bouwbedrijf Stout, dat het abjecte hotel aan de Duveltjesgracht bouwt, zich niet aan de voorschriften houdt. Het bericht is afkomstig van Everdien Hamann, raadslid voor Gorcum Actief. Afgelopen donderdag stelde zij de volgende vraag aan het college:

     'De werkzaamheden voor de bouw van een hotel op de restanten van het kasteel van Karel de Stoute Buiten de Waterpoort zijn afgelopen week begonnen. We zijn zowel maandagmorgen bij de start van de bouw, als gistermiddag ter plaatse poolshoogte gaan nemen. Beloofd was immers dat met een nieuw palenplan de archeologische resten niet beschadigd zouden worden. Wij hebben ter plaatste geconstateerd dat dit wel het geval is, sterker nog, midden in het gevonden torentje staan nu al sowieso twee dikke palen, dwars door de fundamenten van het kasteel geslagen. Ik heb daar foto’s van gemaakt.'

     Helaas werden die foto's nog niet op FB geplaatst, dus ik ga zelf maar even kijken. Inderdaad zijn er twee palen binnen de doorgaande cirkel van de muurtoren geplaatst (foto hier). Er liggen vierkante platen op, waarschijnlijk om er niet per ongeluk in te stappen. Ik weet echter niet of deze Middeleeuwse toren volledig rond of halfrond was. In het laatste geval zouden er misschien geen fundamenten beschadigd zijn.

     Overigens vorge Everdien Hamann het college ook wat er waar is van het gerucht dat het hotel helemaal niet bestemd is voor toeristen, maar voor 'kamerverhuur voor long stay en een particuliere woning' ten behoeve van buitenlandse werknemers en relaties van Damen Shipyards. Ik ben benieuwd naar de antwoorden. Terug naar boven

Maandag 19-02-2018

Een grijze ochtend met wat lichte miezer. Nauwelijks vorst vannacht vanwege het wolkendek, maar in een substantieel deel van de prognoses zit nog steeds de mogelijkheid van een echte vorstperiode. Het model van WXCharts toont zware vorst met minima van -15 graden Celsius en meer vanaf komende zondag (zie hierboven). Niet lang echter. Voor het eind van de maand is de vorst weer weg. Ook de weerpluim van het KNMI toont dat. Vanaf het aanstaande weekeinde is er bij het KNMI grote kans (ca. 80%) op een koud en overwegend droog en zonnig weertype met 's nacht meest matige vorst en overdag maxima rond het vriespunt. We zien het wel.

     Vanmorgen boodschappen en sport. We hebben een tussentijdse evaluatie met onze coach. We zitten in het midden van de 2e fase van de Miloncirkel. Die belooft ons 'snel, slank en fit te worden in tweemaal per 10 dagen slechts 35 minuten trainen.' We zijn zelfs wat fanatieker; we trainen tweemaal een uur iedere week. Ik moet toegeven dat het onderhand goed te merken is, maar mijn - ahem - evidente slankheid hangt vooral af van wat ik (niet) eet en veel minder van de training.

Er is veel misbaar over de aanklachten van speciaal aanklager Mueller tegen 11 Russische onderdanen en drie bedrijven, die de Amerikaanse presidentsverkiezingen zouden hebben beïnvloed. In een rustig artikel zet de Amerikaanse statisticus Nate Silver uiteen in hoeverre die manipulaties de democratische kandidaat Hillary Clinton de overwinning hebben gekost. Hij denkt dat Clintons verlies eerder te wijten is aan de brief die FBI-directeur Comey een dikke week voor de verkiezingen naar het Congres stuurde en de mediastorm die dat veroorzaakte. De media-uitgaven van de Russen waren weliswaar fors, maar ze vallen in het niet bij de kosten van de campagnes van Clinton en Trump. De Russische manipulaties waren wel consistent met juist die thema's waarop Clinton verloor: haar veronderstelde onbetrouwbaarheid na de gelekte emails en de Comey-brief: 'But the Russians were at least adding fuel to the right fire — the one that wound up consuming Clinton’s campaign.' Hij schat dat de verkiezingsresultaten door de Russische manipulaties circa 0,8% in de richting van Trump verschoven. Dat vindt hij niet veel, maar ik geloof dat de resultaten juist in de swing-states er flink door vertekend geraakt kunnen zijn. Dat zijn o.a. Florida, Iowa en Pennsylvania. Want daar richtten de Russen hun activiteit juist op en anders dan op nationale schaal, is die 0,8% in deze individuele staten wel substantieel.

In de middag is het droog nadat een zwak front overtrok. Vannacht gaat de wind draaien naar oost en dan komt de kou dichterbij. Niet snel, maar gestadig. Anna gaat oppassen bij Tessa. Ik breek mijn hersens op het behoud van informatie in het universum en het thema 'informatie is een fysieke grootheid' in het boek van Sean Caroll. Uit de CD-speler linkt rustgevende koormuziek van Mendelsohn. Ten onrechte weinig bekend, maar af en toe wonderschoon. Ik heb een cassette met opnames uit 2002. Vooral de Psalmcantate 'Non nobis Domine' opus 31 is prachtig, vooral dat bewogen begin 'Nicht unserm Namen, Herr', dat regelrecht terugverwijst naar Bach. Schitterende polyfonie. Daarvoor moet Sean Caroll toch aan de kant. Voor wie het interesseert: hier op YouTube is een mooie opname uit 2014. Terug naar boven

Dit zeil is niet geschikt als hulpzeiltje voor de 'Niets Zonder Gods Zegen'. Te groot en te smal, helaas.

Dinsdag 20-02-2018

Vannacht nauwelijks vorst. De wind is naar het oosten gedraaid. Het is een droge dag met gesluierd zonlicht. Maar in alle weerprognoses komt continentale kou deze kant op, met vooral vanaf het weekeind kans op strenge vorst. Anna heeft haar oppasdag en ik ga naar de boot om ook antivries bij de afvoeren van de motor en de gootsteen te doen. Ik schakel de walstroom in en laat het nu maar gebeuren.

Middag. Geleidelojk drijft er meer bewolking over, zonder dat er enige regen valt. Met buurman Lourens rijd ik naar de Niets Zonder Gods Zegen aan de Stationsweg, om het zeiltje te hijsen dat hij nog heeft liggen. Is het geschikt al hulpzeiltje? Helaas, al gauw blijkt het te groot en te smal (foto hierboven). Niet geschikt. Dat weten we dan ook weer. Terug naar boven

Bron: Volkskrant

Woensdag 21-02-2018

Twee teleurstellingen, twee tegenvallers in de wetenschap en voor mij persoonlijk teleurstellend omdat ik niet zoveel jaren meer over heb om het mee te maken. Allereerst werd deze week het SOX-experiment diep onder de grond in het Italiaanse Gran Sasso (Midden Italië) definitief afgeblazen. Vanaf 2018 zou men daar neutrino's gaan bestuderen, spookachtige en ultrakleine deeltjes die bij kernreacties vrijkomen, zoals in de zon. Van het neutrino zijn drie versies bekend waartussen de deeltjes voortdurend wisselen. Dat heet neutrino-oscillaties; ik schreef er hier in december meer over. Iedere seconde passeren door een vierkante centimeter 65 miljard neutrino's, afkomstig van de zon, zonder ook maar iets te raken. Het SOX-experiment zou fundamentele vragen kunnen verhelderen rond de fysica van de oerknal en het raadsel waarom er meer materie dan anti-materie in het heelal is. Daarvoor wil men de reusachtige Frans-Italiaanse Borexinodetector gebruiken, een vat met 300 kubieke meter vloeistof en duizenden lichtdetectoren die flitsjes van passerende neutrino's kunnen vastleggen. Die neutrino's zouden worden uitgestraald door een groot brok radioactief Cerium-144 van circa 40 gram, dat men diep onder de grond neer wilde zetten. Plaatselijke milieuorganisaties en boeren protesteerden; het grondwater zou erdoor besmet kunnen raken, zeiden ze, en de lokale autoriteiten waren bang voor aardbevingen. Wetenschappers betoogden dat de container met Cerium onverwoestbaar was.

     Maar nu is het definitief over, aldus De Volkskrant. Het Cerium zou namelijk worden gemaakt uit kernafval (Ruthenium) in een opwerkingsfabriek in het Russische Mayak, bij de grens met Kazachstan. Die fabriek stamt nog uit de Sovjettijd. Hij heeft een lange historie van incidenten en ongelukken, die vaak lang werden stilgehouden, zoals onder andere de Kyshtym-ramp van 1957. In oktober vorig jaar ontsnapte een wolk Ruthenium-106 uit de fabriek, waardoor een radioactieve wolk zich over delen van Rusland en Oekraïne verspreidde (afbeelding hierboven). Nederland werd er niet door getroffen. De fabriek in Mayak zou nu niet meer in staat zijn het gevraagde Cerium-144 te produceren.

De tweede teleurstelling was een bericht in de New York Times van eergisteren, waarin gemeld wordt dat de bouw van de Wide Field Infrared Survey Telescope (WFIST) niet doorgaat. In 2010 was dit instrument om onderzoek te doen naar de geheimzinnige donkere energie, waaruit 74% van het heelal zou bestaan en die verantwoordelijk is voor de versnelde uitdijing van het universum, nog de top-prioriteit van NASA. Met een prijskaartje van 3,2 miljard dollar zou de lancering in het midden van de jaren-20 zijn. Afgelopen week is het project op last van Donald Trump helemaal geschrapt ten faveure van maanonderzoek. Aan de prioriteiten van NASA-wetenschappers heeft de president geen boodschap.

Er is ook somberheid over het gebrek aan nieuwe vondsten door de Large Hadron Collider, de grote deeltjesversneller van CERN in Zwitserland. In 2008 in gebruik genomen, vond de LHC in 2013 het lang gezochte Higgs-deeltje, maar van de verhoopte vondsten van supersymmetrische deeltjes is nog helemaal niets gebleken. Die deeltjes zouden een aanwijzing zijn dat de omstreden snaartheorie klopt, de theorie die de vier fundamentele natuurkrachten in één omvattende Theorie van Alles zou verenigen. Men vreest dat die deeltjes, als ze al bestaan, definitief buiten het bereik van energieën van de LHC liggen. De bouw van een nog grotere versneller zal ik zeker niet meer meemaken.

Vannacht temperaturen om het vriespunt. De periode met strenge vorst zal rond het weekeinde beginnen en mogelijk tot begin maart duren. Aanstaande zaterdag gaat er in Friesland een vaarverbod in, om de ijsgroei te bevorderen. Vanmorgen schijnt de zon in een vrijwel wolkenloze hemel. Al dagen is er getimmer en geboor boven ons hoofd, waar het appartement van wijlen onze buurvrouw wordt opgeknapt voor de nieuwe bewoners.

     Anna gaat naar de tandarts voor de jaarlijkse contrôle en ik lees en lees. Gisteren kocht ik 'Ultima', het vervolg op de mooie SF-roman 'Proxima' van Stephen Baxter (Gollancz, 2014). Terug naar boven

Donderdag 22-02-2018

Op Carbonkiller kun je CO₂-rechten opkopen. Die worden na aankoop vernietigd en kunnen door de industrie niet meer worden uitgestoten. Emissierechten zijn een goed beginsel, maar het probleem is dat er teveel van werden uitgegeven. daardoor werkt het systeem c.q. de markt niet; de rechten zijn veel te goedkoop. Als we ze massaal opkopen, worden ze schaarser en moet de industrie geleidelijk aan de echte kosten van het verstoken van fossiele brandstoffen gaan betalen. Dat dwingt ze om serieus te gaan zoeken naar duurzame oplossingen. Door die rechten op te kopen, breng je de doelstellingen van het parijse klimaataccoord dichterbij. Duur is het niet (dat is nou juist het probleem): € 7.62 per ton. Ik heb het eerst eens uitgeprobeerd en zal het vaker doen. Met een handig programmaatje kun je berekenen hoeveel je zelf gebruikt per jaar; in mijn geval 5 ton. Je krijgt na aanschaf een certificaat (zie boven). Een uitstekende en zeer concrete actie. Op de website wordt de stand bijgehouden: vanochtend was er bijna voor 4000 ton kooldioxide-rechten verkocht en vernietigd.

     De CO2-uitstoot van Nederland was in 2016 94 miljoen ton, de hoogste ooit. Als bijvoorbeeld 2 miljoen Nederlanders ieder tien ton aan emissierechten kopen en vernietigen, dan dekken we een flink deel van dat verbruik. De prijs zal dan omhoog gaan, hoop je. Misschien lokt het speculanten. Niet op deze website, want de aangekochte rechten worden vernietigd. maar gewoon op een of andere beurs, als de prijs gaat stijgen. Of we met het initiatief opschieten, weet ik niet. Hoeveel emissierechten zijn er eigenlijk uitgegeven? Dat is nog niet zo eenvoudig te vinden. Tien jaar geleden werden ze zelfs gratis uitgedeeld aan het bedrijfsleven. Hier staan meer gegevens. Wel stuit ik op een EU-overeenkomst uit november vorig jaar om de veel te grote 'emissieplas' te verkleinen, overigens met een luttele 2,2% per jaar. Dat schiet niet erg op. In het regeerakkoord is al wel afgesproken dat er een minimumprijs komt voor CO2, maar die geldt alleen voor elektriciteitscentrales. Vanaf 2020 betalen zij minstens 18 euro voor een ton CO2. Dat loopt op tot 43 euro in 2030. Zoals altijd: too little & too late.

Vannacht lichte vorst, vandaag zonnig met dooi. Maar dat gaat in het weekeinde veranderen. Dan blijft het ook overdag vriezen en 's nachts en in de vroege ochtend kan het wel -8 tot -11 graden vriezen.

     We volgen onze donderdag-routine: boodschappen en sport; daarna bezoek ik de kapper. Onderweg zie ik in de uitverkoop van een winkel op de Langendijk, die helaas gaat sluiten, een afgeprijsd lampje. Een mooi design-lampje met zo'n mooie gloeilamp met koolstofdraden. Thuis ben ik een aantal uren doende om het een plaats te geven in een van de boekenkasten op mijn studeerkamer. Veel gaatjes boren, want de bedrading moet natuurlijk onzichtbaar achter de boeken langs lopen. Als alles klaar is en het moment suprème daar, is er een flits en een knap: kortsluiting. Allemachtig! Allereerst check ik op een andere plek of de gloeilamp misschien stuk is. Nee, dus. Ik haal van boord de multimeter en ga op onderzoek. Al gauw blijkt dat het schakelaartje stuk is. Ik heb er nog een liggen en meteen vervang ik de zwarte voedingsdraad door een witte. Staat beter in de boekenkast. Tenslotte werkt het naar tevredenheid (foto hier - je ziet er helaas die mooie kooldraden niet op). Mijn geliefde ziet het meewarig aan, maar op mijn studeerkamer heeft ze niks te vertellen (en ik niet in de rest van ons huis - dat is de deal - 'anders wordt het hier een uitdragerij').

     Eind van de middag: er is op Carbonkiller bijna 5000 ton CO2 vernietigd. Terug naar boven

Cartoon: Heiko Sakurai.

Vrijdag 23-02-2018

De jongste bedreiging van een stabiel en sterk Europa komt van links. Links in Duitsland, om precies te zijn. Binnen de sociaaldemocratische SPD wordt door de jongerenorganisatie, de JuSo's, geijverd voor een 'nee' tegen de Große Koalition, die de leiders van SPD en CDU/CSU onlangs overeen kwamen. De 463.000 leden van de SPD kunnen tot 4 maart schriftelijk over het accoord stemmen. SPD-leider Martin Schultz kon met de dreiging aan zijn linkerflank nog extra concessies bij Merkel afdwingen (zie cartoon hierboven), maar intussen heeft hijzelf het veld geruimd. 'Rebelse jong-socialist kan Duitsland en Europa in een chaos storten', kopt de NRC boven een analyse-artikel. Bedoeld wordt Kevin Kühnert, de 28-jarige voorzitter van de JuSo's. De jong-socialisten staan in dezelfde lijn die politici als oud-presidentskandidaat in de USA Bernie Sanders en Labourleider Jeremy Corbin voorstaan, maar ook een partij als Podemos in Spanje: getuigenispolitiek zonder perspectief, want concessies om te kunnen regeren doen ze niet. In feite is het eenzelfde soort van steriele koers die je tegenwoordig vaak bij populisten ziet, ongeacht links of rechts, maar soms bereiken ze het kantelpunt van de macht zoals nu in Duitsland. Er is geen alternatief als de GroKo zou afspringen; Merkel wil onder geen geding met de rechts-populisten van de AfD in zee Terecht, dus zal een halfjaar na de verkiezingen van september jl. de Duitse kiezer zich opnieuw moeten uitspreken. Daarbij wijst niets erop dat er een linkse meerderheid aan de horizon is. Een kamikaze-politiek voor het eigen gelijk. 'Sterven in schoonheid', noemden we het vroeger.

     Tja, met enige somberheid bedenk ik dat ikzelf ooit zo'n 'rebelse jong-socialist' was, of erger. Het leek toen, na de studentenbezettingen, de antikoloniale revoluties in de Derde Wereld, Parijs 1968 en de regering Den Uyl, of links de macht zou krijgen. Zouden ze die illusie nu weer hebben?

     Verbijstering ook over Italië, waar het kiezersvolk, kort van memorie, dreigt Berlusconi opnieuw aan de macht te helpen, de man die eerder de economie van het land aan de rand van de afgrond bracht.

Vannacht lichte vorst, vandaag opnieuw een stralend zonnige dag met een ijzige wind uit het oosten. De haven vriest 's nachts deels dicht en dooit overdag weer open. Even aan boord gekeken. We brengen de dag lezend door, ik volledig geabsorbeerd in "Ultima' van Stephen Baxter (Gollancz, 2014). Discontinuïteiten in de geschiedenis blijken veroorzaakt door verschillen in tijdlijnen, behorend bij verschillende universa. Onzin? Ik zeg dat niet zo snel als het om natuurwetenschap gaat, want dat karakyteriseert de SF van Baxter.

     Vanavond krijgen we oinze vrienden Herman & Marian U. op het eten. Terug naar boven

Zaterdag 24-02-2018

Gisteravond veel plezier met onze gasten Herman & Marian U. Anna had een lekkere Oekraïnse stoofschotel gemaakt (met gedroogde pruimen) en vooraf spinaziesoep.

     Vannacht matige vorst. De haven ligt weer grotendeels dicht, behalve in de hoek bij ons huis. De komende nachten gaat het strenger vriezen, tussen -7 en -10 (woensdag), terwijl het overdag net onder het vriespunt blijft. In het volgend weekeinde zal de dooi invallen. Februari is op weg een record-zonnige maand te worden.

Gisteren kwamen ouderenorganisaties met vries-adviezen voor ouderen: de kachel hoger zetten, extra kleding aantrekken, proviand en medicijnen in huis halen, zodat je niet de deur uit hoeft, enzovoort. Die ouderen weten dat wel; ze komen uit een tijd dat er nog echte winters waren en vorst boven, pardon, onder -10 graden niet ongewoon was.

     Het gasgebruik gaat in deze periode naar een piekniveau. Wordt er wel genoeg gas uit Groningen opgepompt?, vraagt de NOS zich bezorgd af. Sinds de aardbevingen in heftigheid toenemen wordt er immers 'vlak' gewonnen. Dat betekent dat er het hele jaar door dezelfde hoeveelheid gas uit de verschillende gasputten wordt gehaald, want het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) denkt dat dat veiliger is. Volgens de Gasunie is bij een koude winter 27 miljard kuub gas nodig en in een normale winter 14 miljard. De huidige winter is echter al bijna voorbij. Er mag in Groningen tot oktober nog 21,6 miljard kuub gewonnen worden, en daarvan is nog maar 9,7 miljard kuub opgemaakt. Bovendien zijn de reserves in de gasopslag van Norg op dit moment vol en er kan altijd nog gas uit het buitenland gehaald worden. De situatie wordt penibeler wanneer in de nabije toekomst de gaswinning is teruggedraaid naar 12 miljard kuub/jaar, het niveau waarop er naar veronderstelling van de SodM in Groningen geen voelbare aardbevingen meer zijn.

Het is een zonnige dag, zoals de vorige en de komende dagen. Ik lees verder in Baxter (hiernaast). Tessa komt 's middags op de thee met Lina-Mae, haar jongste.  Terug naar boven

Claire Foy als Koningin Elizabeth II in de Netflix-serie 'The Crown'. (foto: Robert Viglasky/ Netflix)

Zondag 25-02-2018

Al een weeklang kijken we 's avonds op Netflix naar de serie The Crown, over het Britse koningshuis vanaf WO II. De regeerperiode van Queen Elizabeth II. Ieder seizoen bestrijkt tien jaar; we zijn bijna aan het eind van seizoen 2. De koningin wordt tamelijk menselijk neergezet temidden van de formele stijfheid van het hofprotocol en de hofhouding, die nogal eens bizarre trekken aannemen. Het is niet alleen familiedrama, ook de politiek komt redelijk aan bod. De onwil van Churchill om plaats te maken; pas na zijn tweede beroerte trad hij af. De strategische blunder in 1957 van premier Anthony Eden met de Suezcrisis, het staatsbezoek van de Kennedy's. Leuk is dat je je nog een aantasl van die gebeurtenissen herinnert. Niet alles is echt gebeurd; zo kwamen de hersenbloedingen van Churchill pas 32 jaar later aan het licht in dien memoires.

     De familieproblemen zijn niet te versmaden, zoals rond de overspelige prins Philip die zich moeizaam schikt in zijn ondergeschikte rol, het wilde zusje Margaret die tenslotte mag trouwen met haar fotograaf, en de kostschool in Schotland waar Philip zijn onzekere zoontje Charles op dwingt. Hij zat er vijf jaar en noemde het later 'The Hell'. Ook de korte terugkeer in seizoen 2 van de verbannen Edward VIII is boeiend, omdat juist dan diens nazi-verleden in de openbaarheid gebracht wordt. Edward moest aftreden omdat hij een gescheiden Amerikaanse vrouw trouwde. Vandaag de dag bejubelt iedereen het paar prins Harry en diens verloofde Megha Markle, een Amerikaanse actrice die ook gescheiden is. De Volkskrant ziet in een interview met de historicus Richard Lacey over seizoen 2 alweer kostelijk nieuw drama aankomen, als Elizabeth straks sterft en haar opvolger Charles zou gaan eisen dat Camilla de titel van 'koningin' moet krijgen. Maar die verwachting zal waarschijnlijk niet uitkomen, denk ik, want bij zijn huwelijk met Camilla in 2005 werd afgesproken dat ze dan 'Prinses-gemalin' zal heten. 

     Naar verluidt komt aan het eind van dit jaar seizoen 3 uit, met een andere actrice als ouder geworden Elizabeth. Dat derde seizoen begint rond 1965. Camilla zal er voor het eerst in voorkomen. We zien er nu al naar uit.

Vannacht een graad of vijf vorst. De ijslaag in de haven, gisteren overdag voor een groot deel weggedooid, is weer terug. De tweede havenkom is overigens nog niet bevroren. Het is een heerlijke ochtend met uitbundige zonneschijn. De ijslaag op het water begint alweer weg te dooien, zeker rond de boot waar de weerkaatsing van het vrijboord extra straling op het ijs werpt. Straks gaan we met Wiger & Arina naar Utrecht voor een middagconcert in Tivoli/Vredenburg: o.a. Prokovjevs 3e Pianoconcert en Petroesjka van Strawinsky. Een volledig Russisch programma.

In de Veilgheidsraad werd een slap plan aangenomen voor een wapenstilstand in Syrië. Anders hadden de Russen het met een veto verhinderd. Het is vooral bedoeld om een eind te maken aan de massamoord van Assad ,Poetin, Iran en Hezbollah op de bevolking van Oost-Ghouta. Er vielen meer dan 500 burgerdoden, vooral kinderen. Misdaden die aan het Internationaal Strafhof in Den Haag behoren te worden voorgelegd. Nu, 24 uur na het aannemen van de resolutie, vallen de eerste vatenbommen weer. Een Iraanse generaal zegt cynisch 'dat de opruiming door zal gaan'. Kennen dergelijke schoften geen grenzen? Terug naar boven

Maandag 26-02-2018

Een mooi concert gistermiddag van het Nederlands Philharmonisch Orkest in Tivoli/Vredenburg in Utrecht. Met Wiger & Arina reden we erheen. We hadden mooie plaatsen op de eerste rij boven/achter het orkest, zodat we alles goed konden zien (foto hier). Dirigent was Mark Wigglesworth. Een geheel Russisch programma. De ouverture Roeslan en Ljoedmila van Glinka raakte ons niet bijzonder, maar toen de 31-jarige Tsjechische pianist Lukáš Vondráček aanschoof voor het 3e Pianoconcert van Sergej Prokovjev werd dat totaal anders. Hij was de winnaar van het Koningin Elisabeth Pianoconcours 2016. Prokofjev schreef vijf pianoconcerten; dit 3e is het meest bekende. Hij schreef het in de jaren 1917 - 1921, toen hij Rusland had verlaten vanwege de bolsjewistische revolutie. Er zou geen belangstelling voor muziek zijn, dacht hij. Het copncert begint met een andante, waarin een mooie, lange klarinetsolo. Langzaamaan neemt het orkest de melodie over en dan valt de piano in. Je kunt de invloed van Rachmaninov goed horen. Het tweede deel met een thema en vijf sterk wisselende variaties is het leukst. De grote contrasten tussen speelse (soms op het pesterige af) en verstilde momenten maken het erg spannend. het derde deel, allegro ma non troppo, beschreef Prokofjev zelf als een "ruzie" tussen de pianist en het orkest. Geïnspireerd door het enthousiaste applaus gaf Vondrácek een verrassende toegift, die me erg ontroerde: het andantino uit de grote Pianosonate D959 van Schubert, een even smartelijk als intens stuk dat me al vele tientallen jaren zeer dierbaar is.

     Tja, en dan na de pauze het feest van Igor Stravinsky, de muziek voor het ballet Petroesjka. Geschreven in 1911. In het vierdelige stuk komen veel instrumentalisten van het orkest, de een na de ander, aan de beurt om hun kunsten te laten horen. Een spetterende uitvoering, waar we erg van genoten.

     Terug in Gorcum aten we gezellig bij Wiger & Arina thuis.

Vannacht een graad of vijf vorst. Vanmorgen vroor het nog twee à drie graden. Nu is ook de tweede havenkom, bij de Peterbrug, grotendeels dichtgevroren. De boot is nu ook geheel ingevroren. Op zich kan dat weinig kwaad, het ijs duwt de boot een beetje omhoog en hij ligt vast. Los ijs is veel bedenkelijker, vooral als het kruit kan het langs de romp schuren. Als de boot is ingevroren kun je ook beter niet aan boord gaan, want dan kan hij door gewinchtsverplaatsting losraken en kunnen er door puntig ijs krassen op komen of erger. Bij dooi wel even opletten, amar hier in de haven verwacht ik weinig beweging.

     We draaien trouw onze maandagochtendroutines af, boodschappen en sport op Oost. 's Middags gaat Anna naar Tessa en ik lees en scharrel in mijn kamer. In de loop van de middag trekt de hemel dicht. Het lijkt of we sneeuw gaan krijgen. Terug naar boven

Warmte boven Groenland en Spitsbergen, kou boven Europa (Bron: University of Maine)

Dinsdag 27-02-2018

Al dagen zijn er berichten over de ongewoon hoge temparatuur op Groenland en Spitsbergen. Normaal gezien zou het op Groenland nu minder dan -30 graden Celsius moeten zijn, de afgelopen week zijn temperaturen tot +6 graden opgemeten Op Spitsbergen is het al meer dan 80 maanden op rij warmer dan gemiddeld. De temperatuur is er op dit moment 15 tot 20 graden hoger dan normaal. Dat is raar, want de arctische gebieden zijn nog in de duisternis van de poolnacht gehuld, de zon zal er pas na 21 maart verschijnen. Juist in februari zou het daar de koudste periode van het jaar moeten zijn. ''Wacky' weather makes Arctic warmer than parts of Europe', schreef de correspondent van persbureau Reuters gisteren.

De polaire luchtmassa is de afgelopen week verschoven naar Europa en brengt ons de korte winter van nu, een winter die overigens helemaal niet uitzondelijk koud is. Vroeger konden dergelijke winters wel weken duren, en vroren met regelmaat de rivieren en het IJsselmeer dicht; nu zal na een week de dooi alweer inzetten. Op de afbeelding hierboven (van gisteren) zie je heel mooi hoe de koude en de warme gebieden op het noordelijk halfrond van plaats hebben gewisseld.

     Heeft die wisseling iets met de opwarming van het klimaat te maken? Veel klimaatfysici denken van wel. De samenhang van verschillende ontwikkelingen is echter lastig te zien. Een factor kan de versnelde afsmelten van arctisch zeeijs in de winters zijn. In januari was er opnieuw een laagterecord aan zeeijs, overigens aan beide polen. Het warmere zeewater levert de energie voor de hevige stormen die in de afgelopen week warme atlantische zeelucht aanvoeren en de polaire kou in het gebied verdrijven - naar Europa in dit geval. Ook de factor van de polaire vortex speelt een rol, dezelfde factor die twee maanden geleden extrame kou boven het oosten van de VS brachtl. Ik schreef daar al vaker over, onder andere hier en hier. Het komt er - kort gezegd - op neer dat bij opwarming van de arctische zeeën er minder temperatuurverschil is met de opgewarmde wateren van de noordelijke atlantische oceaan. Dat verzwakt de straalstroom op 10 kilometer hoogte. Tegelijk is er meer energie in het weersysteem door de opwarming van de arctische zeegebieden, met als gevolg dat de zwakkere straalstroom grotere slingers gaat maken, waardoor warmte en kou boven de noordpool van plaats kunnen wisselen en polaire kou boven de VS en Europa kan belanden. Een plausibele redenering.

Vanmorgen vroeg vriest het bij ons een graad of zes. De havenkommen liggen nu vrijwel helemaal dicht: alleen onder de loopbrug langs ons huis is nog een kleine hoek open water. Anna heeft haar oppasdag bij Tessa.

     In de middag is het één grad boven nul. Ik lees de dikke pil 'Ultima' van Stephen Baxter uit (Gollancz, 2014). Bijna 550 bladzijden vol boeiende speculaties, gebaseerd op bestaande kosmologische theorievorming. De werkelijkheid laat geen oneindigheid toe. Het universum, of beter het multiversum, zou geen oneinindige toekomst kunnen hebben. Ergens is een grens, toepasselijk hier The End of Time genoemd. Die ligt op 3,5 miljard jaar vanaf het ontstaan van Homo Sapiens. Voor de onderbouwing van dat gezichtspunt komt het fameuze Doomsday Argument weer eens op de hoek kijken, waar Baxter zo van houdt. Zie ook mijn webpost hier in 2008, bijna tien jaar geleden. Maar aan oneindige regressie ontkomt ook Baxter niet, want wat is er dan aan de andere kant van de grens van het multiversum? It's turtles all the way down. Terug naar boven

Onze Dulce ingevroren. Vannacht viel er wat sneeuw.

Woensdag 28-02-2018

Bij het opstaan lag er lichte sneeuw, vannacht gevallen. De temperatuur is -6 graden. Voor het hele land geldt code geel wegens gladheid. De flinke oostenwind maakt het voor het gevoel - 15 graden. Het zal de hele dag blijven vriezen, maar in de loop van vrijdagmiddag zal de dooi inzetten.

     Vandaag begint het rond het middaguur licht te sneeuwen, kleine vlokken die de wind ver uit elkaar drijft. Vorst: -3. Ik loop even de stad in om bij het Gorcums Museum het lokale blaadje De Stad Gorinchem te halen. We krijgen het niet in de bus omdat er een NEE/NEE-sticker op zit (vanwege onze maandenlange afwezgheid in het vaarseizoen).

     Op Facebook winden een paar spraakzame Gorcummers zich op over ontwikkelingen op de Grote Markt, het terrassenplein van de stad. Ze zijn bang dat het oude stadhuis, dat naast een restaurant het Gorcums Museum, de kunstuitleen en de VVV herbergt, in een tapasrestaurant verandert. Dat is omdat de VVV eruit moet en er op de begane grond een keuken voor dat restaurant in de plaats komt. Bovendien zou 'De Hoofdwacht' verkocht zijn. Komen daar ook al appartementen in? Verkwanseling van historisch erfgoed! Het lijkt me opwinding die een betere zaak waard was geweest (bijvoorbeeld de sloop van de muur- en torenresten, behorend bij De Blauwe Toren, voor een modern hotelgedrocht). Het loopt op de Grote Markt zo'n vaart niet, volgens mij. Natuurlijk is een keuken in zo'n historisch gebouw niet mooi, maar door het vertrek van de kunstuitleen kan het museum worden uitgebreid. Misschien met een afdeling voor schilderijen uit de Gorcumse Gouden Eeuw. En op De Hoofdwacht rust een horeca-bestemming en die is er niet zomaar vanaf. Voorbarige opwinding, dunkt me, net als bij de verkoop van de affuitloodsen een maand of wat geleden. Anderzijds is het goed dat stadgenoten op hun qui vive zijn over wat de gemeente doet.

In de loop van de middag komt de zon terug. De harde oostenwind blaast de sneeuw van het ijs in de haven. Het is nog lang niet sterk genoeg om op te schaatsen. Ik herneem met veel moeite de lectuur van Sean Caroll 'From Eterniy to here' (Oneworld, 2010). Na de klassieke fysica (waar ook Einstein nog toe behoort) gaat het boek halverwege verder met de quantumfysica. Opnieuw ploeg ik door de razand moeilijke materie van dubbele spleetexperimenten, de Kopenhagen-interpretatie en de veelwerelden-theorie. Iedere auteur legt het op eigen wijze uit. De basisbeginselen zijn niet echt te begrijpen, maar een (schrale) troost is dat niemand het begrijpt, ook de quantumfysici zelf niet. Tenslotte de Onzekerheidsrelatie van Heisenberg. Positie en momentum van een deeltje kunnen niet beide tegelijk worden bepaald. In onze macrowereld heb je daar geen last van. De fundamentele onzekerheid is er zó klein dat je het niet merkt. Maar het bestaat er wel.

     Vannacht komt er weer veel vorst, tegen -8 of -9. Terug naar boven

De ingevroren overwinteraars in de havenkom. Op de hoek op de achtergrond ons huis.

Donderdag 01-03-2018

Maart. De meteorologische lente begint met een ijskoude dag. Vannacht vroor het zo'n acht à negen graden. Vanmorgen is het nog -6 met een harde, snijdende oostenwind. Wolkenvelden trekken over met tussendoor perioden met felle zon.

Mooi onderzoek kan heel simpel zijn. Ik lees geboeid over hoe astronomen van Arizona State University en het Massachusetts Institute of Technology (na twaalf jaar proberen!) met een eenvoudige radioantenne in de Australische outback - waar je geen storing hebt door andere radiosignalen - een signaal opvingen dat is veroorzaakt door de eerste sterren in het heelal. Het is een uiterst zwak signaal dat normaliter niet te onderscheiden is van alle veel sterkere aardse stoorzenders, maar in de woestijn van West-Australië geregistreerd kon worden. Het signaal is niets anders dan een theoretische dip in de kosmische achtergrondstraling, op de radiogolflengte van 21 centimeter. Deze straling zélf ontstond toen het heelal 380.000 jaar oud was en doorzichtig werd voor licht. De dip in de straling werd veroorzaakt door de allereerste sterren, oersterren die intense uv-straling uitzonden die reageerde met vrij in het heelal rondzwervende waterstofatomen op de 21-centimeter band. De onderzoekers konden vaststellen dat de dip in het signaal dateerde van toen het universum een leeftijd had van 180 miljoen jaar en dat het tweemaal zo sterk was als berekend. Volgens de onderzoekers - aldus Astronieuws - wijst dat erop 'dat de "mist" van neutraal waterstofgas, waarmee het heelal destijds gevuld was, kouder was dan verwacht of dat de temperatuur van de kosmische achtergrondstraling hoger was dan verwacht. Een lagere temperatuur van het interstellaire gas zou het gevolg kunnen zijn van interacties met donkeremateriedeeltjes, mits deze niet veel zwaarder waren dan protonen en niet al te hoge snelheden hadden.'

     Misschien is het een nieuwe manier om meer over de geheimzinnige donkere materie te weten te komen. Uit de meetresultaten zou blijken dat - anders dan gedacht - de donkere materiedeeltjes ongeveer de massa van een proton zouden hebben. Veel lichter dan verwacht. Op verschillende plaatsen werkt men aan bevestiging van de vondst, onder andere in de Karoo woestijn in Zuid-Afrika. Hier in Nature nog een goed artikel. Daarin wordt vermeld dat het signaal na korte tijd (in kosmische termen) weer verdween. Na 70 miljoen jaar stierven die eerste oersterren onder het uitzenden van hoogenergetische röntgenstraling. Ik neem aan dat ze ineenstortten tot de vroegste zwarte gaten, want met name deze kosmische monsters zenden dergelijke straling uit. Dat verhitte het waterstofgas en wiste de dip in het radiosignaal. Het heelal was toen 250 miljoen jaar oud.

Middag. De temperatuur is nét onder nul. Het waait hard. We kleden ons warm aan, want straks lopen we naar het station om de bus naar Utrecht te nemen. Vanavond gaan we uit eten met Paul & Tine A. in Bar Bistro Madeleine op het Wed. De plaats waar mijn boekpresentaties altijd plaatsvonden. Terug naar boven

Oudegracht, Utrecht. Het bovenste segment van de Domtoren is met steigers ingepakt.

Vrijdag 02-03-2018

Gisteren dus met de interliner naar Utrecht voor het diner met Paul & Tine A. bij Bar Bistro Madeleine op het Wed. Zoals gewoonlijk gaan we eerder om nog een paar uurtjes door Hoog Catharijne en de binnenstad te kunnen zwerven. Anna vindt de omgekeerde poffertjespan boven de hoofdingang van HC-stationszijde mooi. De mode in de vele winkels van het spiegelpaleis vindt ze niks, behoudens enkele paren damesschoenen. We bezoeken de Oosterse toko aan de stadskant voor diverse lekkernijen die we in Gorcum niet kunnen krijgen. Het is stervens koud op straat met die venijnig bijtende oostenwind die al een aantal dagen doorstaat, dus zoeken we al gauw onze vaste pleisterplaats aan de Oudegracht op voor een kop thee. Helaas dicht; een briefje op de ingang meldt dat het etablissemnt gesloten is wegens een gesprongen waterleiding. Het komt veel voor met deze lage temperaturen; de mensen zijn het niet meer gewend.

     We strijken neer in een warm café aan de overkant, op een hoek bij de Bakkersbrug. Na een kop warme thee langs - uiteraard - Boekhandel Broese op de Stadhuisbrug. Er ligt een goedkope uitgave van het Verzamelde Gedichten van Lucebert (De Bezige Bij, 6e druk 2018). Afgeprijsd wegen oorlogsverleden? Behoudens de aanschaf ervan en een boekje van Stephen Baxter met verhalen uit de Proxima/Ultima-wereld ('Obelisk', Gollancz, 2016) weet ik me te beheersen. Anna koopt in een leuke keukenwinkel op de Vismarkt een mandoline; geen muziekinstrument maar een vernuftige precisie-rasp. Even voor vijf uur treffen we bij Graaf Floris, onze vaste ontmoetingsplek, onze vrienden. Bij een glas chardonnay praten we bij wie er zoal overleden zijn, over de kinderen en de kleinkinderen en hoe het met onze kwalen is. Daarna komt het echte gesprek op gang. Om zes uur vervoegen we ons op het Wed bij 'Madeleine'. We hebben de tafel in de hoek bij het raam gereserveerd, maar die wordt ons ontraden. Veel te koud, het voorste deel van het restaurant is niet warm te stoken. Derhalve krijgen we een tafel achterin, niet ver van de open keuken. Het wordt een vrolijke avond en we genieten van onder andere escargots en runderwang (ik). Na afloop brengen we onze vrienden naar de bushalte op de Potterstraat. Aan de helder glanzende hemel staat een volle maan, de vrieslucht is koud en prikkelend. We lopen door HC en op het Jaarbeursplein hebben we de interliner van 10.24 uur. Vanaf het Gorcums station lopen we in gestrekte drag door de kou naar huis. Onze Dulce ligt in de haven stil en onbeweeglijk ingevroren onder de scherp afgetekende maan. De sfeer van de Winterreise. Leuke avond.

Vannacht lig ik veel wakker, het vriest zeker 7 tot 9 graden. Wat moet ik doen als er aan boord een of meer afsluiters kapot vriezen? Dan gaan ze lekken. Diverse scenarios's passeren de revue. Is het waarschijnlijk? Geen idee. Ik heb overigens de meeste van die afsluiters beveiligd met antivries, behalve die het diepst in de bilge zitten. Zo dik wordt het ijs niet. Enfin, nu kun je er toch niks meer aan doen. Als het morgen, zaterdag, begint te dooien zien we wel.

     Vanmorgen vriest het bij het opstaan nog 7 graden. het is vrijwel geheel bewolkt. Anna, die gisteren al wat verkouden was, heeft het nu goed te pakken en blijft te bed. Ik doe op mijn eentje de weekendboodschappen en de sport. Kinderen schaatsen op de sloot achter het fitnesscentrum. Terug thuis: Anna komt uit bed en samen ruimen we de boodschappen op. Het vriest nog steeds: -2 graden.

     Middag. Anna komt uit bed en is er nog steeds beroerd aan toe. Ik haal een hoestdrank bij het Kruidvat. Tegen vastzittende hoest door taai slijm. Het vriest overigens niet meer, het is +1 graden.

Opnieuw speelt Donald Trump met vuur met het aankondigen van importheffingen op staal en aluminium. De beurzen vrezen handelsoorlogen en reageren in paniek. Leiders in China, Canada en de Europese Unie dreigen met scherpe tegenmaatregelen. Het is zo dom: Trump bevoordeelt mogelijk de kwijnende staal- en aluminiumindustrie in eigen land, maar de tegenmaatregelen zullen sterk in het nadeel zijn van andere sectoren in de Amerikaanse economie, zoals de autoindustrie, de machinebouw, de luchtvaart en de landbouw. Het is een vast patroon van Trump om te dreigen met hel en verdoemenis om te zien of hij er voordelen mee kan bereiken. Dat werkt misschien in zijn vastgoedwereld en een paar keer in de internationale politiek, tot men het door heeft; dan wordt het krachteloos.

     Ook Rusland speelt met vuur. President Poetin, die zeker is van de overwinning in de presidentsverkiezingen over tweeëneenhalve week, uit zich in oorlogstaal in zijn parlement en presenteert een arsenaal aan nieuwe kernwapens. Bizarre raketsystemen en onderwaterdrones met hun eigen, lichte kerncentrales aan boord zodat ze een enorm bereik hebben. 'Ze kunnen aanvallen via de Noordpool en de Zuidpool', dreigt Poetin, 'Niemand wilde naar ons luisteren. Nu luistert u maar naar ons.' Het is een reactie op de raketschild-systemen die de VS ontwikkelde. Klassieke wapenwedloop, met alle gevaren van dien.

     En dan China. dat land dreigt met oorlog als de VS de banden met Taiwan aanhalen. De Amerikaanse senaat ging namelijk deze week  akkoord met een voorstel dat bezoeken van Amerikaanse en Taiwanese overheidsfunctionarissen over en weer goedkeurt. Trump hoeft alleen maar zijn handtekening onder de wet te zetten. Ook in dit geval heeft de president de nauwelijks te bedwingen neiging Taiwan te gebruiken als koevoet om patstellingen met China, bijvoorbeeld op handelsgebied, open te wrikken, de manier die hij altijd gewend was bij vastgoedeals.

     Een dreigend conflict met China, een mogelijke handelsoorlog en een nieuwe wapenwedloop. De wereld wordt steeds gevaarlijker. Ondertussen houdt onze eigen premier Rutte vanmiddag een toespraak over Europa. Ik ben geen visionair, maar een manager, zei hij eens over zichzelf. Gelukkig bepleit hij vandaag dat de EU zich de komende jaren inzet voor veiligheid en stabiliteit en is hij ervoor dat de EU meer afspraken maakt op militair terrein, zonder de NAVO in de weg te zitten. Maar een Europees leger noemt hij helaas niet. Natuurlijk moeten we ons vooorbereiden op een hachelijker wereld, waarin de VS ons niet automatisch te hulp komt. Terug naar boven

Zaterdag 03-03-2018

Hij is laag, deze maand, de gemiddelde wereldtemperatuur, slechts 0,20 graden Celsius boven het gemiddelde in de lagere atmosfeer over de jaren 1981 - 2010 (zie hierboven). Gemeten door satellieten. Nog wel steeds in de plus. De temperatuur is bij ons ook laag. Vanmorgen vriest het -2. Vannacht viel sneeuw, niet veel maar voldoende voor een mooi winterbeeld (foto hier). Het was niet eerder zo koud op 2 maart, maar het is meteen de laatste ijsdag van dit jaar. Een dooiaanval op zondag voorkomt dat het door blijft vriezen en de komende week krijgen we temperaturen rond een graad of tien.

Al halverwege de ochtend vriest het niet meer. Er komen vochtplekken in de sneeuw op het ijs in de haven. We houden de boot goed in de gaten: zien of hij niet zakt. Ook elders in het land zijn waterleidingen stuk gervroren. Met het invallen van de dooi veroorzaken ze wateroverlast, zoals vanmorgen in het Centraal Station van Amsterdam: 'Het water stroomde met bakken de stationshal in aan de kant van het IJ.' Veel buitenlandse kranten brengen foto's over mensen die op de Amsterdamse grachten schaatsen.

     Anna is op de been, maar het houdt niet over.  We denken dat het toch griep is. Om half één doe ik even boodschappen in de stad en kijk even bij de boot. Niet erop; hij ligt nog ingevroren, maar er begint water langs de ijsrand te staan. Overal hoor je het druppen van smeltwater. In de brievenbus zit een bankpasje van ABN. Waarschijnlijk in de bus gestopt door iemand die het op straat vond. We googelen de naam die erop staat en vinden meteen de eigenaresse, die vlakbij woont. Even later komt ze het dankbaar halen.

     In de loop van de middag lost de bewolking langzaam op. De zon komt tevoorschijn en versnelt de smelt. De barometer zakt gestadig, nu 994 hpa, en de luchtvochtigheid neemt snel toe. Op de Kriekenmarkt rijdt zich weer eens vrachtwagencombinatie vast (foto hier). De zoveelste. Dit keer een Zweed. De gemeente weet het al jaren, maar effectieve maatregelen of handhaven ho maar. Straks ga ik even bij Inge in Heukelum langs voor een wijnproeverij (zie foto hier).

Citaat van de week: 'Trade wars are good and easy to win.' Donald Trump op Twitter, 2 maart 2018. Terug naar boven

Ons huis in Deil, winter 2005.

Zondag 04-03-2018

Hoewel we er sinds 2005 niet meer wonen, droomde ik vannacht dat we weer terug waren in ons huis in Deil. In mijn droom liep ik met de theoretisch fysicus Erik Verlinde door de straten en over de dijk. Hij woonde vlakbij en had twee kleine meisjes bij zich, een tweeling. Waar we het over hadden, weet ik niet meer. Wat heb je nou aan zo'n droom? Verlinde vroeg me mee te lopen naar zijn huis. 'Straks komt professor Roosje op bezoek', zei hij. Daarmee bedoelde hij de beroemde natuurkundige Roger Penrose. Toen werd ik wakker.

     Tja, dat huis in Deil, een soort filmsterrenhuis in een tuin met de allure van een park (foto hierboven). We hadden het er erg naar ons zin, maar het was ten ene male te groot. Alleen al het tuinonderhoud! We gingen veel liever zeilen en het was een opluchting toen we het eind 2005 konden verkopen.

Vandaag zet de dooi goed door. In de ochtend is het al +4 graden. Op het ijs verschijnen grote plassen water. Het is overwegend bewolkt; later komt er toch ook zon. Laat nu maar het voorjaar uitbreken. Anna voelt zich nog heel beroerd en bleeft de hele dag in bed. Het is duidelijk griep. Tot dusver lijkt het mij bespaard te blijven.

     Op Gorkums Nieuws wordt de eerste peiling voor de gemeenteraadsverkiezingen gepubliceerd. Helaas staat er niet bij hoe groot de steekproef is en hoe hij tot stand kwam.

05-03-2018. De dooi is nu echt ingevallen.

Maandag 05-03-2018

Vannacht nauwelijks vorst, vanmorgen is het al plus vier graden. De zon komt steeds vroeger op boven de daken van de huizen aan de Kriekenmarkt. In de haven dooit de ijslaag allengs weg (foto hierboven en twee andere hier). Anna blijft ook vandaag vooral te bed, nog steeds geveld door de hardnekkige griep. Dus rijd ik alleen naar Oost voor boodschappen en sport. Iedere maandag moet er in het Milon-schema een tandje bij en dat is te merken. Terug thuis ga ik voor het eerst sinds de vorst aan boord kijken. Hij is nog steeds omgeven door ijs, maar ligt vrij. Aan boord wat lekkage boven de garderobekasten, door de dooi, maar helemaal niets bij de afsluiters. Aan boord is het niet vochtig. Toch laat ik het electrisch kacheltje even een halfuur branden terwijl ik het havengeld over maart afreken. Nog twee maanden, dan varen we weer.

     Het is ondertussen middaguur en lekker zonnig. Toch heb ik een vreemd gevoel, want er is iets niet: het maandelijks testen van het luchtalarm blijft uit. Niet omdat ik er elke maand op zit te wachten, maar omdat ik er vanmorgen toevallig aan dacht dat het weer de eerste maandag van de maand is. Later blijkt dat er sprake is van een landelijke storing. Tja, hoelang bestaat die al? Maximaal sinds vorige maand; gelukkig brak er in februari geen ramp of oorlog uit.

     Gisteren heb ik onze belastingaangiftes online bij de Belastingdienst ingevuld en opgeslagen. Het kostte nog geen uur, omdat 95% al door de dienst is ingevuld. De tijd gaat op aan de contrôle van de jaaropgaven. Alles correct. Vandaag nog één keer doorlopen en dan versturen.

     Op de Facebook-pagina Zeilen verschijnen foto's van na de dooi-inval 'afgeborrelde' jachten. Leedvermaak en begrip wissielen elkaar af, want wie weet wat er aan de hand was? Misschien iemand die ziek werd en zijn boot niet kon verzorgen, of een ruzie om de erfenis. Er is veel leed rond vaartuigen.

Middag. Anna voelt zich wat beter, gaat in bad en kleedt zich aan. In haven is een man bezig met een hogedrukspuit steigers en muren schoon te spuiten. Ook de voetgangersbrug om ons huis; vuil water sproeit tegen de ramen, maar op ons verzoek spuit hij ze later even schoon. De firma Ambiance Zonwering Bakker komt het nieuwe hoog-/laag anti-inkijkscherm installeren; het vorige ging al na een paar maanden stuk.

     De rest van de middag ben ik op zoek naar Flaubert. Ik wilde een citaat controleren, maar zijn boeken bleken ineens onvindbaar. Na veel zoeken ontdekte ik zijn oeuvre op een volledig verkeerde plan (in het K-vak, bij Kennedy etc.). Onverklaarbaar. Stonden ze daar al jaren? Vanaf de inhuizing in 2010? Waarschijnlijk wel. Acht jaar Flaubert niet nodig gehad. Enfin, het kost nog een uur om de zaak zo door te schuiven dat ik ze op de goede plek kan zetten. Terug naar boven

Dinsdag 06-03-2018

De uitkomst van de Italiaanse verkiezingen levert het land drie grote partijblokken op, waarvan rechts en centrumrechts de grootste zijn. Geen ervan heeft zelf voldoende meerderheid om te kunnen regeren en de beide formaties ter rechterzijde sluiten elkaar uit. Berlusconi kreeg in elk geval niet de overwinning waarop hij speculeerde. De Vijfsterrenbeweging werd het grootste blok, maar die 'partij' heeft grote linker- en rechtervleugels en lijkt niet precies te weten wat ze met de macht aan moet. De leider is een onervaren anti-politicus van 31 jaar, een soort ultra-populist, en de beweging laat zijn standpunten bepalen door peilingen 'onder het volk'. Een niet-representante online-groep. Een coalitie van deze M5s met de verliezende sociaaldemocraten wordt door laatstgenoemden afgewezen; ze willen zoals je elders vaak ziet zich eerst versterken in de oppositie. Het levert voor het land - de derde economie van Europa - een patstelling op, die meerdere commentatoren aan de onregeerbaarheid van de Weimarrepubliek doet denken.

Een rustige ochtend. Anna's griep blijft hardnekkig, ze voelt zich ook vandaag nog beroerd. Ik ontvang een grappige (nagekomen) foto van de wijnproeverij van afgelopen zaterdag bij Inge in Heukelum (foto hier). Het blijft vandaag droog.

     Er is iets geks met onze electrische klokken. Ze lopen steeds verder achter en ik heb ze al een week of wat geleden gelijk gezet, maar het helpt niet. Vandaag wordt bekendgemaakt dat in heel Europa digitale klokken achter lopen. De oorzaak zou liggen in politieke onenigheid tussen enkele Zuidoost-Europese landen, waardoor de frequentie van wisselstroom in het electriciteitsnet lager is dan 50 Hz. Europese netbeheerders laten weten dat het probleem eind van deze week wordt opgelost. Hoe bizar. Je zou haast denken dat technologische netwerken door onverlaten gehackt worden; gisteren de sirenes, nu de wisselstroomfrequentie.

     Middag. De geliefde is nog steeds flink ziek en slaapt veel. Nieuwe hoestdrank gehaald.

Er zindert iets van verwachting in de wereld van kosmologen en theoretisch fysici. Met enige regelmaat schreef ik op dit blog over de geheimzinnige donkere energie, de instantie die de versnelde uitbreiding van het heelal zou aandrijven en er tevens ongeveer 70% van uitmaakt. Afhankelijk van theoretische voorkeuren wordt hij ook de kosmologische constante of de energie van het vacuüm genoemd. In 1998 werd de versnelde uitbreiding van het heelal ontdekt door betere  metingen van verafgelegen supernova-explosies. Alles om ons heen verwijdert zich met toenemende snelheid, hoe verder af, hoe sneller. Donkere energie zou sinds 7 miljard jaar de zwaartekracht, die alles juist bijeendrijft, zijn gaan domineren, want hoe meer het heelal uiteen drijft, hoe zwakker de zwaartekracht wordt. Sinds twintig jaar bepalen donkere energie en donkere materie ons beeld van het heelal: het Lambda-CDM-model, waarin 'Lambda' de donkere energiecomponent is en CDM staat voor Cold Dark Matter. Maar dat zou wel eens voorbij kunnen zijn.

     De metingen van de snelheid waarmee het universum uitdijt, werden in de afgelopen 20 jaar steeds preciezer. Er zijn twee methoden: de meting van veraf gelegen supernova-explosies die ik al noemde, en ten tweede metingen aan de kosmische achtergrondstraling. Die straling is in feite het nagloeien van de superhete straling die bij de oerknal (13,8 miljard jaar geleden) vrijkwam. Sindsdien heeft deze straling nog maar een temperatuur van 3 graden Kelvin, dus drie graden boven het absolute nulpunt.

     De steeds preciezere metingen volgens beide methoden overlapten elkaar in het begin, maar de laatste jaren laten ze een steeds groter verschil zien (afbeelding hierboven). Een significant verschil. Dat zou erop kunnen wijzen dat men iets over het hoofd ziet. Bijvoorbeeld dat de donkere energie helemaal niet constant is, maar kan fluctueren. Dus geen 'kosmologische constante' is. Indien donkere energie sterk kan groeien, kan het ons heelal en alles wat erin is uit elkaar rukken, zoals dat volgens de Inflatietheorie ook ultrakort na de oerknal geschiedde. De vraag is waarom het daarna nooit meer gebeurd is. Er ontbreekt duidelijk een belangrijke factor in de Lambda-CDM theorie en mogelijk wordt die op afzienbare termijn gevonden, want er is sinds twee jaar een nieuw meetinstrument: de zwaartekrachtgolven. Dat is een derde meetmethode van de kosmische uitdijing, die mogelijk totaal nieuwe inzichten kan opleveren. Terug naar boven

Woensdag 07-03-2018

De verjaardag van mijn moeder (2001†). Ze zou nu 98 zijn geworden. Het is een zonnige ochtend, maar het wachten is op een regenfront uit het zuiden. Anna voelt zich een fractie beter dan gisteren. Ik lees het Dagboek 1977 - 1979 'Neerslag van een huwelijk' (AtlasContact, 2018) van Mensje van Keulen uit, het vervolg op het al in 2006 verschenen eerste dagboekdeel 'Alle dagen laat'. Geen vrolijke tijd en herkenbaar. Tobberij met relaties en met ontrouw, een man die zich niet wil binden, toch maar een kind krijgen, alles typisch voor de sexuele vrijheid/blijheid van eind jaren 70. Hoewel? Het is ongetwijfeld ook van alle tijden. Wat een ellende en... hoe alledaags is die. Hier een karakteristieke passage (20 december 1978):

'We gaan komend weekend naar Zeeland. En als we terug zijn, zal hij weer naar haar toe gaan en weer en weer. En als hij er genoeg van heeft of zij een ander paait, is het voor mij niet over. Er is teveel verpest. Ach, had ik het geweten toen hij eraan begon, dan had ik met hem gebroken of was het met een slippertje en een woedebui afgedaan en waren deze jaren niet zo door leugens, wanhoop, blindheid bedorven. Scheiden dus? De vernedering tenietdoen, het verleden laten slijten, tot hij niet meer is dan een schim, zoals mijn vader? Ik kan niet kiezen tussen het ene en het andere ongeluk.'

Niet kunnen of willen kiezen, zo gaat het in het hele dagboek door. De vraag is niet waarom dit zo nodig in de openbaarheid gebracht moet worden, maar of het relaas er bovenuit weet te stijgen en natuurlijk of het goed geschreven is. Want schrijversellende is is ieders ellende op papier gezet, en soms een bron van onvergetelijke literatuur. Dat geldt helaas niet voor dit dagboek, veel meer voor andere boeken van Van Keulen. Wat me opvalt is, dat het dagboek uit de periode is - eind jaren 70 - waarin deel 4 van mijn eigen romancyclus zich moet afspelen, nota bene met een problematiek die als het ware een spiegelbeeld is van wat Van Keulen aansnijdt. Wat me er steeds opnieuw van weerhoudt eraan verder ye werken, is exact de gedachte: wie zit er op al die relatie-ellende te wachten? En komt er tenslotte wel iets kernachtigers aan de orde? En nog verder: bestáát dat kernachtige sowieso wel? Dit dagboek is bepaald geen aanmoediging voor me.

     Verwachten we teveel van onze relaties in het leven? Gebruiken we er te snel te grote woorden voor? Woorden die de lading bij lange na niet kunnen dekken? Veel omgang tussen mensen bestaat uit een effectief soort arrangementen, die weinig diepgang noch onderhoud vereisen omdat ze vooral practisch gerief bieden. Nu ja, tot op een dag het niet genoeg blijkt te zijn. Vroeg of laat wenst men meer.

Het regenfront heeft Gorcum gemist, het blijft droog. Ik ga 's middags naar het Gorcums Museum voor het eerste college van een nieuwe reeks bij de KLU: 'Pracht en praal van Europese steden', door kunsthistorica Yvonne Hilgenkamp. Vandaag over Córdoba en Palermo. In de laatste stad waren we in - meen ik - 2008. Na zo'n lezing besef je heel wat over het hoofd te hebben gezien, eigenlijk moeten we terug. In beide steden veel bijzondere voorbeelden van de wederzijdse invloed van de bijzantijnse en de islamitische tradities op elkaar. Terug naar boven

De ontwikkeling van het heelal vanaf het begin met lage entropie (S), de fase van kosmische achtergrondstraling (CMB) tot heden en in de toekomst als leeg De Sitter-heelal (Bron: slide uit een college van Sean Caroll)

Donderdag 08-03-2018

De dag vangt nog aan met zon, maar als ik om tien uur naar Oost rijd regent het pijpenstelen. De wereld van de fronten, storingen en de lagedrukgebieden is weer terug. Anna is aan de betere hand, maar voelt zich nog te zwak voor de sport. Boodschappen en fitness op mijn eentje dus. Bij de huisartsenpraktijk haal ik een lab-formulier op voor bloedonderzoek (PSA, lever- en nierfuncties). De halfjaarlijkse contrôle. Toevallig verschenen er deze week berichten dat de PSA een slechte voorspeller is voor prostaatcarcinoom (maar ik vind ze niet terug). Misschien, maar ik herinner me dat het anders ligt als de PSA sterk stijgt na de behandeling. Dat is gelukkig bij mij niet het geval, hij stijgt weliswaar, maar uiterst langzaam. Morgenochtend zal ik naar de prikpost gaan. Ook de sterke familiaire component speelt weer op: een neef aan moederszijde heeft nu ook prostaatcarcinoom.

Gisteren bleek wat de oorzaak is van het achterlopen van electrische klokken en de storing in de luchtalarmsirenes. De wisselstroomfrequentie in heel Europa is lager vanwege een conflict tussen Servië en Kosovo. De vroegere Servische provincie levert minder energie aan het Europese net dan het gebruikt en Servië weigert het verschil bij te passen. Daardoor schijnt de frequentie een minieme fractie in te zakken, genoeg om electrische uurwerken langzamer te laten lopen. De Europese netwerkorganisatie Entsoe komt morgen met een oplossing; welke is niet duidelijk. De beide Balkanstaten opteren voor het EU-lidmaatschap en de EU wil dat graag, want Rusland krijgt er anders een vinger in de pap - en de Russen kunnen dan blijkbaar ondermeer ontregelende interventies op het electriciteitsnetwerk doen. Lach niet: hoeveel IT- en wapensystemen van de NAVO en individuele Europese staten gebruiken de 50Hz-frequentie van het lichtnet voor fine-tuning?

Middag. De regen is voorbij, de zon schijnt lekker. Anna krabbelt verder op en slaapt nu. Ik ben bijna bij bladzijde 400 van Sean Caroll 'From Eternity to here' (Oneworld, 2010), het boek dat poogt een antwoord te geven op de vraag waarom de tijd maar één richting kent: van verleden via heden naar de toekomst. De vraag is nog niet beantwoord. Dat is jammer, maar zijn boek voert je op een fascinerende zwerftocht door de theorretische fysica. Caroll hoopt dat een jongmens zijn boek leest en de geest krijgt, natuurkunde gaat studeren en zich vol inspiratie op het probleem gaat werpen. Of een oud iemand. Als die iemand dan tenslotte een oplossing vindt voor de richting van De Pijl van de Tijd, dan hoopt hij te horen of zijn boek er een rol in speelde.

     Carroll vindt dat het probleem moet worden opgelost binnen de volgende randvoorwaarden:

1. De wetten van de natuurkunde zijn omkeerbaar (reversibel), wat betekent dat er sprake is van behoud van informatie.

2. De mate van entropie (wanorde) in het universum neemt altijd toe van laag naar hoog. Zo luidt de 2e Wet van de Thermodynamica (die deel uitmaakte van wat bij het begin van onze zeiljaren Mijn werkprogramma van vijf raadselachtige zaken noemde; ik dwaal vaak er ver vanaf, en keer even vaak weer terug). De wet schrijft bijvoorbeeld voor dat ijsblokjes in een glas water alijd smelten en nooit opeens tevoorschijn komen. Het heelal begon dus met een zeer lage entropie, die tot dusver niet verklaard kan worden. Zie de afbeelding hierboven. Het dijt uit naar een staat van maximale entropie, waarin het heelal al zijn materie heeft opgebruikt en zelfs de laatste zwarte gaten verdampt zijn: een volledig leeg heelal dat in thermodynamisch evenwicht verkeert. Volgens de theorie heet dat een 'De Sitter-heelal'.

     In de laatste 50 bladzijden gaat Caroll toch enige suggesties bespreken voor een oplossing van de richting van de tijd. Misschien dat een jongmens... Of een oud mens... Terug naar boven

Alles tendeert naar wanorde. Entropie wordt altijd groter. Dat geeft richting aan de tijd (bron: wicando).

Vrijdag 09-03-2018

Verder met mogelijke redenen voor de eenzijdige richting van de (pijl van) de tijd, terwijl de natuurwetten reversibel zijn. Dus evenzogoed vooruit in de tijd als terug in de tijd werken. Als oorzaak van de richting van de tijd wordt doorgaans de 2e Wet van de Thermodynamica genoemd, zoals ontwikkeld door de tragische natuurkundige Ludwig Boltzman (1844 - 1906). Overigens een wetenschapper van het formaat Einstein. De wet schrijft voor dat entropie (wanorde) alleen maar kan toenemen, en nooit zal verminderen. Een kasteel vervalt tot een rüine, nooit omgekeerd, en dergelijke. Dat geeft de tijd maar één richting.  Je herinnert je altijd het verleden, nooit de toekomst. De 2e Wet is eigenlijk een statistische wet: er zijn enorm veel meer wanordelijke dan ordelijke toestanden (zie plaatje hierboven). Gasmoleculen in een afgesloten ruimte zitten vrijwel nooit allemaal spontaan bijeen in een van de hoeken (lage entropie), maar er zijn duizelingwekkend veel mogelijkheden waarop ze over de hele ruimte verdeeld zijn. Die toestand heet thermodynamisch evenwicht. Hoe is het dus mogelijk dat ons heelal begon met zo weinig entropie? Wie of wat heeft die statistisch uiterst onwaarschijnlijke ( 'onnatuurlijke')  toestand veroorzaakt?

     (Mogelijkheid 1) Een verklaring zou zijn dat er in die begintijd veel minder mogelijkheden voor entropie waren dan tegenwoordig, waardoor een lage entropie waarschijnlijker was, en dat de set van mogelijke toestanden van het heelal zich gaandeweg uitbreidde. In een uitdijend heelal als het onze lijkt dat niet eens zo'n gekke gedachte. Maar... zo'n ontwikkeling zou zich moeten refereren aan uitwendige tijd-parameter, een soort klok buiten het heelal die de ontwikkeling ervan meet of beter: een externe tijd-dimensie waarin de set van entropie-mogelijkheden van het heelal zich uitbreidt. Dat is logisch onmogelijk, want het heelal is immers zélf 'alles wat er is'. Dus inclusief de tijd. Sean Carrol gaat dus op zoek naar een andere verklaring.

De beer is los in de Amerikaanse politiek. President Trump luistert niet meer naar raadgevers en ministers. Met twee plotselinge initiatieven zijn de schijnwerpers volledig op hem gericht. Zo heeft hij het 't liefst. De aangekondigde tarievenoorlog en de aankondiging van een topontmoeting met Kim Jung-un. Een dergelijke top is doorgaans het sluitstuk van zorgvuldig gevoerde onderhandelingen, maar niet bij Trump. Zonder voorbereiding plonst hij in het diepe. Zijn voornaamste economisch adviseur trad na de aankondiging van hoge importtarieven voor staal en aluminium direct al af. Blind gokken in de porceleinkast.

     Grote zorgen in de EU, die dreigt met tegenmaatregelen: importheffingen op Amerikaanse producten zoals onder andere staal, luxe motoren zoals die van Harley Davidson, spijkerbroeken, pindakaas, sinaasappelsap en andere landbouwproducten. De maatregel kan ertoe leiden dat China zijn staal nu op de Europese markten gaat dumpen, en dat kan leiden tot het verlies van tienduizenden banen in de Europese staalindustrie en andere sectoren.

     Uit een bericht van AP News vanmiddag krijg je de indruk dat Trumps minister voor buitenlandse zaken, Rex Tillerson, ook niet tevoren was ingelicht over de top van zijn baas met Kim Jung-un. Hij zou gezegd hebben dat het slechts om 'besprekingen' gaat en niet om onderhandelingen. Daarop volgde dit understatement van de minister: 'What changed was his posture in a fairly dramatic way', zei Tillerson tegen AP. “In all honesty, that came as a little bit of a surprise to us as well.'

Vanmorgen is het zonnig en opvallend warm voor de tijd van het jaar. Ik laat bloed afnemen bij de prikpost op de Kalkhaven. Ik ben er al om acht uur, maar het blijkt dat ze pas om half negen opengaan, dus terug voor een kop thee thuis. Om half negen zit de wachtruimte propvol. het duurt ruim een halfuur voor ik aan de beurt ben. Er is een beeldscherm met Amerikaans sportnieuws. Wie interesseert dat? Daarna even langs de boot; alles in orde. Anna is vandaag een stuk opgeknapt.

     Ik studeer verder in de laatste 50 bladzijden van Sean Carroll. Valt niet mee. Andere mogelijke verklaringen komen aan bod voor de richting van de tijd en de onnatuurlijk lage entropie van het beginnend universum. Ik vertel er nog over. Ondertussen raakt de hemel geleidelijk aan bewolkt. Straks gaan we op de borrel bij Ans' vriendin Ria P. die aan het Nonnenveld is komen wonen.  Terug naar boven

Een De Sitter-heelal als achtergrond van alles, waaruit in verleden en toekomst (onder en boven) baby-heelallen worden geboren, allemaal met lage entropie en een richting van de tijd (bron: besproken boek).

Zaterdag 10-03-2018

De dag vangt aan met bewolking en wat zon. Het wordt liefst 15 graden, 6 graden boven normaal. Volgens 'de pluim' kan het rond 18 maart nog een paar nachten licht vriezen, maar dat is het dan wel. Weeronline constateert dat we nu de vijfde winter op rij achter de rug hebben zonder strenge vorst (lager dan -10). Nooit eerder kwam zo’n lange periode zonder officiële strenge vorst voor. De laatste keer dat het streng vroor in De Bilt was op 25 januari 2013. Daarvoor registreerde het KNMI nooit meer dan drie winterseizoenen op rij geen strenge vorst.

Lezer Frans constateert in het Gastenboek terecht dat IT- en miltaire systemen tegenwoordig niet meer de 50Hz-frequentie van het lichtnet gebruiken voor coördinatie en fijnafstemming. Ze halen halen hun tijdinformatie van NTP tijdservers; wapensystemen gebruiken ook van DCF77, of GPS. Inderdaad: Russische sabotage van de 50Hz bereikt hooguit dat officieren en manschappen van NAVO-legers zich verslapen omdat hun wekkers achterlopen.

Gisteren besprak ik een mogelijke verklaring van de richting van de tijd in ons heelal c.q. de onnatuurlijk lage entropie ervan direct na de oerknal. Sean Carroll bespreekt nog meerdere verklaringen, zoals intrensiek irreversibele natuurwetten, een speciale grensconditie bij de oerknal, symmetrisch instortende universa, pulserende heelalmodellen met en zonder algemene tijd-symmetrie, en nog andere. Allemaal hoog-speculatief; het voert te ver om ze hier een voor een door te nemen. Ook zijn eigen verklaring is uiterst speculatief, maar wel mooi. Je ziet hem hierboven afgebeeld.

     Een De Sitter-heelal (bedacht door onze landgenoot Willem de Sitter) is een leeg heelal, dat in thermisch evenwicht verkeert, met basale vacuümenergie en een hoge entropie, waarin voortdurend quantumfluctuaties plaatsvinden. Sommige fluctuaties zijn voldoende groot om een energierijker 'vals vacuüm' te bereiken en de geboorte van een nieuw 'baby-universum' te veroorzaken met de zeer lage entropie van een superheet plasma. Vanaf dat moment begint de entropie van het baby-heelal toe te nemen, door het steeds meer uiteenvallen in materie en energie. Het is een proces dat wij overal om ons heen zien (kastelen worden ruïnes, etc.) De entropie kan alleen maar toenemen en veroorzaakt dat er tijd is (met één richting). Tenslotte is alle materie opgeslokt door zwarte gaten en zijn alle zwarte gaten verdampt. Dan bereikt na een eeuwigheid ieder baby-universum ook zijn thermisch evenwicht en de status van De Sitterheelal.

     De baby-universa zijn tijd-symmetrisch, dat wil zeggen dat in sommige de tijd vooruit gaat (de bovenste in de afbeelding) en in andere (de onderste) de tijd teruggaat. Alleen merken de 'inwoners' van die onderste universa daar niets van, de tijd gaat altijd in de richting van toenemende entropie. Tussen baby-heelallen is geen communicatie mogelijk. In feite is het model een meta-heelal, een multiversum.

     Een mooi concept! Een van de sterke punten is dat de natuurwetten er volledig reversibel in zijn, en dat het deterministisch is.  Het verklaart de richting van de tijd en de lage entropie van ons jonge (baby-)heelal. Desondanks is het voorlopig volledig onbewijsbaar en dat zal wel even duren. Dat er veel vragen blijven spreekt voor zich. Want wáár komt bijvoorbeeld dat basale meta-heelal, het (eerste) De Sitter-universum vandaan? Dat is tijdsymmetrisch en eeuwig, zegt Carroll, het was er altijd en zal er altijd zijn. Ongelooflijk, maar wel logisch, want het verkeert in thermisch evenwicht. Daardoor kan de entropie niet verder toenemen en bestaat er geen tijd meer in een De Sitter-heelal. Alles is er reversibel. Baby-heelallen (zoals het onze) bereiken die status ook ooit, de tijd stagneert dan en de grens van ruimtetijd vervalt en - wie weet - kunnen ze met hun eigen eeuwigheid weer samenvloeien met het het eeuwig oudste De Sitter-heelal, waaruit ze ontsonden. Twee eeuwigheden die vervloeien en... als dát geen poëzie is, weet ik het niet meer.

     Maar terzake. Een model of een theorie mag nog zo mooi zijn, belangrijker is of er voldoende gegevens zijn die de theorie bevestigen. Of beter: of er feiten (voorspellingen, waarnemingen of experimenten) zijn die in strijd ermee zijn, die de theorie à la Popper 'falsifiëren'. Helaas, helaas, die zijn er niet. 'Right now we don't know how to use those theories to make falsifiable predictions', erkent Carroll op bladzijde 424 van zijn boek. Dat is teleurstellend, maar wanhoop niet, er is daarvoor nog tijd genoeg voor wijzelf oplossen in de extreme leegte van ons toekomstig De Sitter-universum.

Het blijft een droge, aangenaam zachte voorjaarsdag. Anna is goed opgeknapt en gaat vanmiddag bij een vriendin in de buurt langs. Ze kwam ruim een week de deur niet uit (behalve gisteravond). Straks, aan het eind van de middag, komt Barbara nog even langs. Terug naar boven

Cartoon: The Economist.

Zondag 11-03-2018

Vrije handel is een van de pijlers van onze welvaart. Het verleden heeft laten zien hoeveel schade protectionisme en  handelsoorlogen teweeg kunnen brengen. Onze eigen geschiedenis geeft duidelijke voorbeelden, bijvoorbeeld van de Britse Act of Navigation die in 1651 onze Republiek enorme klappen toebracht en tot de Engelse Oorlogen leidde. Oorlogen die tenslotte voerden tot het einde van de Gouden Eeuw en het verval van onze rijke handelsnatie. Aan de andere kant is het door het handelsblok van de EEG en later de EU dat we al meer dan zeventig jaar welvaart en vrede kennen. Maar zelfs de EU kent protectionisme: namelijk het gemeenschappelijk landbouwbeleid, dat vooral bestaat uit importheffingen om onze boeren te beschermen. In zijn felle kritiek op de importtarieven voor staal en aluminium, die Trump vorige week aankondigde, heeft de EU dus (letterlijk) boter op het hoofd.

     Dat markten zich verzetten tegen dumping, het overstromen van landen met producten op of zelfs onder de productieprijs, is begrijpelijk. Dumping is bedoeld om markten te ontwrichten en over te nemen. Het viel in alle tumult over de dreigingen van Trump niet op dat de EU vorige maand een zware importheffing instelde op Chinees roestvrij staal, een strafheffing van liefst 27,9%. Het is niet de enige: inmiddels is op 27 producten uit China een importheffing van kracht. Het zijn maatregelen tegen de dumpingpraktijken, zowel in Europa als in Amerika, van de Volksrepubliek China, die krampachtig poogt om het eigen groeitempo en de werkgelegenheid in stand te houden. In feite doet Trump nu hetzelfde als de EU al deed, zij het dat hij het vooralsnog ongericht doet en niet alleen China maar  ook bevriende landen dreigt te treffen.

     Hoe begrijpelijk de maatregelen ook zijn, het gevaar is levensgroot dat ze leiden tot felle reacties en tegenreacties die de naoorlogse wereldorde uit balans kunnen brengen. Handelsoorlogen leidden al te vaak tot echte oorlogen. Daarom zijn organisaties als de WTO en handelsverdragen als NAFTA (door Trump bedreigd), TTIP (gestagneerd) en CETA zo belangrijk. Je moet hopen dat de wereldmachten snel tot bezinning komen. That is all.

Flink wat regen vanmorgen, later trekt het frornt weg en wordt het droog met af en toe een schuchter zonnetje. Om half een gaat de telefoon: mijn oude schoolvriend Wim T., die in Middelburg woont. Hij komt langs en vraagt of ik zin heb om met hem mee te gaan. Hij gaat een lezing houden over de Matthäus Passion in Zaltbommel. Daar heb ik meteen zin in. Een kwartier later staat hij voor de deur om me op te pikken. Anna verwacht bezoek van haar dochters en blijft thuis. De lezing van Wim kennen we; we hoorden hem voor het eerst meer dan tien jaar geleden in Delft (verslag hier).

     De lezing is in de Gasthuiskapel in de binnenstad van Zaltbommel, een mooie ambiance. Het geschiedt onder auspiciën van de Stichting De Engelenbak. Wim en ik installeren met een medewerker de PA, dat wil zeggen zijn laptop, boeken, pointer, e.d. Een beamer is aanwezig. Tot mijn grote verrassing ontmoet ik er mijn vroegere pianolerares uit Geldermalsen. Begin jaren 80 poogde ze tevergeefs mij piano te leren spelen, toen ik in Deil aan de dijk woonde. Ik had er geen aanleg voor en bovendien speelde mijn halve linkerpink me parten. Aan die kant kon ik onmogelijk een  octaaf aanslaan. Dat was geen belemmering om een aantal jaren bevriend te raken. Alles zo'n dertig jaar geleden; leuk dat je elkaar over en weer toch meteen herkent.

     Willem zijn lezing duurt bijna twee uur. De circa vijfentwintig toehoorders zijn erg enthousiast. Ik hoor diverse nieuwe elementen ten opzichte van elf jaar geleden. Wat ik knap vindt is hoe hij erin slaagt om zijn eigen ontroering over de muziek op de mensen over te dragen, zonder dweperig te worden en met de nodige relativering en humor. Na afloop klimt Willem omhoog naar het schattige orgeltje van de kapel. Het is stuk: de B-toets van het manuaal blijft hangen. Daar heeft hij geen probleem mee: hij vindt uit dat hij een metalen palletje iets moet terugdraaien en voilá, de toest werkt weer. Hier twee foto's van de middag.

     Om vijf uur rijden we door de Bommelerwaard terug naar Gorcum. Anna maakt koffie. Ze had vanmiddag haar beide dochters met aanhang op bezoek. Daarna aanvaardt Willem de terugreis naar Middelburg, een uur en drie kwartier voor de boeg. Later dit voorjaar zullen we hem terugzien als we daar met de boot passeren. Terug naar boven

Prognose WXCharts voor aanstaande zondag: een nieuwe inval van arctische kou met mogelijk strenge vorst.

Maandag 12-03-2018

Een nieuwe aanval van winter op komst? Dat lijkt wel het geval in de prognose van WXCharts die je hierboven ziet: strenge vorst in het komende weekeinde, ruim boven -10 graden. De vorige keer had deze prognose het ook al bij het goede eind, maar let wel: de variaties in het weer zijn dermate groot dat het zomaar weer totaal anders uitkomt Niettemin, de straalstroom op 10 kilometer hoogte maakt de laatste winters grote slingeringen en dit zou er weer een zijn. 'Winter komt nog even terug', ook Weeronline heeft het bericht, zij het zonder strenge vorst. Schaatsijs hoeven we niet te verwachten, want de kans dat het ook overdag ergens blijft vriezen is erg klein. IJsdagen (maximumtemperatuur < 0) zo laat in maart zijn zeldzaam.

Regen en zon wisselen elkaar vandaag af. Het is gelukkig droog als we naar Oost rijden voor boodschappen en sport. Het valt Anna niet mee; door de griep moest ze drie keer verzuimen. Maar ze zet dapper door. 's Middags hervat ze het oppassen op de kleine Lina-Mae, als Tessa met Vajèn naar zwemles gaat. Ik had onderhand de motor van de boot en de generator weer eens willen laten lopen, maar met een nieuwe vorstperiode op komst zie ik er uiteraard van af. Ze zitten nog vol antivries en dat moet nog even zo blijven.

     Na het uitlezen van zijn 'From Eternity to here' (Oneworld, 2010) begin ik aan het nieuwste boek van de kosmoloog en theoretisch fysicus Sean Caroll 'The Big Picture' (Dutton, 2016), met als bescheiden ondertitel 'On the Origins of Life, Meaning and the Universe Itself'. Vermoedelijk bedacht door zijn uitgever ('Jij hebt verstand van natuurkunde, maar ik van boeken verkopen'). De eerste zeven hoofdstukken bevatten bekende materie; ze leveren nog geen problemen op. Terug naar boven

Volgens de WXChartsprognose gaat de koude poollucht a.s. zondag precies om Gorcum heen.

Dinsdag 13-03-2018

Dat is nu ook wat! Het ziet ernaar uit dat komend weekeinde inderdaad een uitloper van koude poollucht ons land zal bereiken, maar in de WXCharts-prognose van vanmorgen voor komende zondag zie je dat hij precies om Gorcum heen gaat (zie hierboven). Grappig. De nieuwe koudegolf heeft waarschijnlijk alles te maken met klimaatverandering en de toenemende grilligheid van de polaire vortex. Een korte uitleg staat hier.

     Vannacht heel veel regen, ook vanochtend nog. Anna gaat voor haar wekelijkse oppasdag naar Tessa. Van de huisarts krijg ik de uitslag van mijn PSA, jongstleden vrijdag geprikt: 0,2 µg/l. Een fractie lager dan een halfjaar geleden. Mooi, zoals altijd voelt het alsof ik weer een halfjaar vakantie krijg.

Ik maak me vrolijk over de ophef over een oude tweet van de Rotterdamse partij NIDA (hieronder), een vergelijking van Israël en IS op een aantal punten (illegaal gecreërde staat, religie als excuus, terroriseren van oorspronkelijke bewoners, e.d.). Linkse partijen in de Maasstad buitelen over elkaar heen van politieke correctheid. In 2014 veroorzaakte de vergelijking helemaal geen ophef. Ik herinner me dat ik hem destijds ergens las en hem weliswaar ongenuanceerd vond, maar op zich niet onzinnig. Er staat geen onwaar woord in. Dat Groen Links hem nu gebruikt om het linkse blok in Rotterdam te splijten, is erg zwak. Jesse Klaver zou persoonlijk vanuit Den Haag ingegrepen hebben. Tjonge tjonge, maar hoe zit het met de vrijheid van meningsuiting? De tweet was zeker provocerend maar beslist niet antisemitisch, zoals beweerd wordt, alleen anti-Israël.

Als het na het middaguur even droog is, doe ik wat boodschappen in de stad en verwissel aan boord even de natte handdoeken voor droge. Alleen aan bakboord; aan stuurboord heeft het niet gelekt. De rest van de dag verder lezen in het nieuwe boek van Sean Carroll. Vanavond ga ik met enige aarzeling toch maar naar het debat van de lijsttrekkers van Gorcumse partijen in De Vijf Zinnen. Niet vanwege het hoge niveau, maar omdat ik nog steeds niet zeker ben op wie ik ditmaal moet stemmen (in elk geval niet meer op Groen Links (vanwege mijn ergernis over de schennis van de archeologische vondsten aan de Duveltjesgracht).

     Rexit. 's Middags wordt bekend dat Trump tenslotte tocht Rex Tillerson ontsloeg. Mike Pompeo van de CIA volgt hem op; de man is bekend als klimaatontkenner. 'There are scientists that think lots of different things about climate change. There’s some who think we’re warming, there’s some who think we’re cooling, there’s some who think that the last 16 years have shown a pretty stable climate environment', zei hij een paar jaar geleden. Trump zegt zelf dat Pompeo en hij 'meer op zelfde golflengte zitten'. Terug naar boven

Het lijsttrekkersdebat in De Vijf Zinnen gisteravond (foto: Rond de Linge).

Woensdag 14-03-2018

De koffie is gratis, gisteravond in De Vijf Zinnen (Huis van de stad), voor het begin van het Gorcums lijsttrekkersdebat. In de zaal zitten circa 200 mensen. Ik zie ook mevrouw onze nieuwe burgemeester. Op het toneel de 11 (11!) lijsttrekkers. Ze krijgen ieder een minuut om hun partij neer te zetten. Nomen est omen, Wim de Visser van de partij Jezus Leeft heeft van alle elf de kortste boodschap: Laat u regeren door Jezus! Daarna komen in blokken van een kwartier de lijsttrekkers in wisselend gezelschap in debat over een zestal onderwerpen.

     Allereerst de groei van de stad naar 40.000 inwoners, een beleid dat het huidige college van b&w aan de nieuwe raad adviseert. 'Waarom moeten we eigenlijk groeien?', vraagt duo-voorzitter Jos Huibers kritisch. Er komen verschillende antwoorden (de buurgemeenten overvleugelen ons, we worden het Klein Duimpje van de regio, er moeten meer jongeren komen, het is nodig om onze vooorzieningen op peil te houden, het staat in Go2032, enz.), maar ze zijn er allemaal voor. Pierre Schefferlie van de nieuwe partij Democraten Gorinchem ('minder politiek, meer.. .(vul zelf in)') vindt dat we eerst onze eigen zaken op orde moeten hebben (zoals bereikbaarheid, oost/west verbinding, parkeren) voordat we uitbreiden. Iedereen lijkt vergeten te zijn dat er bij de basisdocumenten voor de stadsvisie Go2032 een bevolkingsprognose zat, die liet zien dat Gorcum tot 2032 helemaal niet zal groeien en dat het dus verstandiger is om niet in nog meer woningen te investeren, maar in de woon- en belevingskwaliteit van de stad zelf.

     Bij het onderwerp 'Zorg en Welzijn' zijn ze het ook met elkaar eens: er moet veel meer geld naar de zorg, kwaliteit gaat voor budget. Niemand vraagt zich af waar al het geld vandaan moet komen. Jezus leeft steelt opnieuw de show met zijn stelling, dat het normaal is dat jongeren voor hun ouders zorgen. Is dat niet te zwaar? Nee: 'Jezus geeft je er de kracht voor.'

     Volgt het onderwerp 'Bereikbaarheid'. Allemaal noemen ze de dagelijkse file op de Banneweg, iedereen wil het oplossen maar goed oplossingen voor dit lastige probleem hoor ik niet. Een nieuwe Oost/West-verbinding, zeker, maar wáár dan? Zelfs de dame van de VVD weet het niet, 'daar moeten deskundigen voor komen.' De onzinnige, onbetaalbare en onhaalbare spoorweg Breda/Gorinchem komt ook even langs, maar daar gaat gelukkig niemand op in. 'Van het Fietsplan 2013 is niets terecht gekomen', verwijt Jack Oostrum (PvdA) de collegepartijen. Nee, is het antwoord, toen was er geen geld voor. Raadslid Everdien Hamann van oppositiepartij Gorcum Actief trekt nog even de aandacht met een voorstel voor een parkeergarage onder de Kalkhaven met 50 centimeter water erop, en een ander voorstel voor een kabelbaan van het station naar de binnenstad. Gorcum promotie!

     Na de korte pauze komt 'Cultuur' aan bod. Na de kaalslag onder het huidige college zou er weer geld zijn, zelfs voor het opkanppen van schouwburg De Nieuwe Doelen. Iedereen steunt dat. Als het over 'Participatie' gaat moet er meer geluisterd worden naar de minderheid, verklaart men vroom. Als voorbeelden waarin dat mis ging, noemt men Eind/Tolsteeg, maar waarom is niet duidelijk. Er komt toch een compromis tussen afsluiten en vrij baan voor auto's, namelijk éénrichtingsverkeer?

     En dan komt het leukste onderwerp (en tegelijk het droevigste): 'Toeristische trekpleister Gorcum'. Van wethouder Eva Dansen van de SP mogen we geen openluchtmuseum worden. Eindelijk is daarna de bouw van het afzichtelijke moderne hotel aan de Duveltjesgracht aan de orde, vlak voor de vestingwal en het Tolhuis, bovenop de historische resten van het kasteel van de Graven van Holland. het blijft bij napraten. Hamann memoreert nog dat ze een vol jaar heeft gestreden tegen de vergunning, maar dat de andere partijen onwillig waren. Overigens heeft haar partij destijds ook ingestemd met de wijziging van het bestemmingsplan en de aanmerking 'horeca'; de vergunning was daarna een zaak van het college. Dat zegt ook Rutger van Breemen van Groen Links (dat de verantwoordelijke - sfinxachtige - wethouder leverde) op nogal arrogante toon van er-niet-meer-over-zeuren. Typisch de toonzetting van een politicus die inspraak en raadpleging van bewoners met de mond beleidt en ondertussen met de rug naar de samenleving staat, daarmee het onbehagen en het cynisme onder de mensen aanwakkerend. Want het verzet in Gorcum tegen deze schennis was niet zo gering: 2000 handtekeningen op een petitie, honderden mensen op een bijeenkomst in het gymnasium en heftig protest van de Historische Vereniging Oud-Gorcum. Maar Van Breemen torent ongenaakbaar uit boven deze zeurende meute.

     Na afloop is er een borrel (niet gratis) in het café van De Vijf Zinnen. Nota bene Van Breemen wordt tot beste debater uitgeroepen door - ik meen - een scholierenpanel. Ik praat lang en informatief na met Everdien Hamann. Zij had het college gevraagd wat er waar was van het gerucht dat het lelijke gele hotel van Berry Voet alleen bestemd zou zijn voor relaties van Damen Shipyards. Heeft ze daar al antwoord op gehad? Ja, van GL-wethouder Rijsdijk: het wordt een gewoon hotel.

     De reden dat ik naar het debat ging was omdat ik niet weet op wie ik straks moet stemmen. Voor het eerst van mijn leven zal het niet op Groen Links zijn, dat is wel duidelijk. Maar op wie wel? Op de nieuwe Democraten? Ik weet het niet. Lijsttrekker Schefferlie zat alle jaren voor de PvdA in dezelfde raad die het beleid in de stad liet stagneren. En beoogd wethouder Ro van Doesburg belooft wel dat hij de bouwvergunning voor het abjecte gele hotel zal terugdraaien, maar hij houdt wel een slag om de arm. Als ik naar huis loop weet ik nog steeds niet op wie ik moet stemmen.

Vanmorgen schijnt na mist de zon uitbundig, de hele dag door. De dood van Stephen Hawking treft me, een van de grootste namen uit de moderne fysica. Ik denk dat zijn grootste betekenis ligt in de ontdekking dat er toch iets aan de ontzagwekkende kracht van zwarte gaten kan ontsnappen, de Hawkingstraling.

     Tussen de middag een leuk verrassingsbezoek van mijn oude vriend en zeilmentor Erik de H. Daarna twee uur college in het Museum van de KLU over kunst en architectuur in de steden Venetië en Lübeck (de baksteengotiek). Terug naar boven

Beoogd wethouder Ro van Doesburg van Democraten Gorinchem. (foto: Democraten Gorinchem)

Donderdag 15-03-2018

Soepel door de hoepel. Ro van Doesburg, mijn favoriete boekhandelaar, cultivistische hopman en beoogd wethouder van Democraten Gorinchem ('Minder politiek! Meer verbinding!') ontmaskerde zichzelf gisteren. Eind november zei hij, gevraagd naar wat hij aan de schennis van historisch erfgoed en de bouw van het foeilelijke hotel aan de Duveltjesgracht wil doen, op Facebook: ''Nog even niets! Maar zodra we aan het stuur mogen zitten, gaan we dat terugdraaien!' (lees hier). Hij hield wijselijk een slag om de arm, maar niettemin klonk de duidelijke belofte mee om alsnog een alternatieve lokatie te gaan zoeken voor Berry Voet zijn wancreatie. Ik overwoog daarna serieus om op 21 maart mijn stem aan hem te geven. Maar dit schreef hij gisteren op de FB-webpagina van Kasteelcomplex Blauwe Toren: 'De palen zitten in de grond. Het point of no return is allang bereikt. (...) Lang verhaal kort: dit hotel komt er. Dat is jammer. Het is niet terug te draaien. Laten we nu kijken hoe je dit soort debacles in de toekomst voorkomt.' Geen pogingen meer tot terugdraaien van de historische schennis en geen andere lokatie. Ondanks mooie woorden over de toekomst, capituleert hij snel en gerieflijk voor de realiteit. Bergen zal hij niet verzetten, Ro blijkt gewoon een ordinaire politicus, net als de anderen, en de Democraten zullen de Gorcumse politiek niet veranderen. Op wie moet ik nu stemmen? Straks blijft alleen Wim de Visser van Jezus Leeft over, een aardige man en de enige niet-politicus - maar daar stem ik echt niet op.

Het is vanochtend kort zonnig, maar al gauw drijft bewolking binnen. Aan het eind van de middag regen. Vanaf morgen duiken we weer even de winter in.

     Anna gaat met haar jeugdvriendin Jannie naar Barbara om naar het nest jonge poesjes te kijken. Ik loop naar de boot en sluit de walstroom weer aan; het schijnt beter voor de accu's te zijn om ze bij vorst onder spanning te houden. Waarom weet ik eigenlijk niet. Tegelijk neem ik de The Shell Channel Pilot van Tom Cunliffe (7th ed.) mee, om thuis genoeglijk eens naar routes en havens aan de Engelse zuidkust te gaan kijken. Vervolgens evens langs onze buren Datema Amsterdam om zeekaarten UK 1, 2 en 3 te bestellen (UK4 hadden we al). De nieuwe edities worden volgende week verwacht. Joop en Marja waren juist terug van de HISWA, waar het niet erg druk was geweest. 70% van de bezoekers is boven de 60 jaar, zegt Joop, en velen gaan over van zeil op motor. Wij nog niet. Bij Datema zie ik ook kleine pilot 'Sail to Svalbard' van Jon Amtrup (Skagerrak, 2011) weer in de kast staan; ik zag hem al eerder. De kans is nihil dat we daar ooit heen zeilen, maar ik neem hem toch mee. Leunstoelzeilend naar Spitsbergen, zo breng ik aangenaam de middag door. Terug naar boven

Vrijdag 16-03-2018

Vandaag is mijn geliefde jarig. Ze wordt 68. De foto hiernaast is van meer dan 15 jaar geleden, uit de herfst van 2002, in het eerste jaar dat we samen waren. Vanmorgen sluip ik de slaapkamer uit om haar thee op bed te serveren, maar ze staat vlak na me op. Mijn verjaardagscadeau, een halsketting, valt in goede aarde.

     Het is buiten grijs en licht nevelig. We rijden langs Tessa & Jeff om 'de strijk' te brengen, doen boodschappen en sporten op Oost. Gisteren kwam het er niet van.

     Luidruchtig misbaar op Facebook van Ro van Doesburg, kandidaat-wethouder van Democraten Gorinchem, over mijn kritisch stukje van gisteren (lees hier). Hij vat het zeer persoonlijk op en ik ben, als ik het goed begrijp, niet meer welkom in zijn boekhandel. Dat is jammer, het heeft er niets mee te maken en alleen Bol.com wordt daar beter van. Het valt me vaker op hoe gebeten mensen op sociale media kunnen reageren. De Woudrichemse lach-of-ik-schiet komiek heeft er ook een handje van, maar van Ro had ik meer nuchtere distantie verwacht. Mijn kritiek was zeker scherp geformuleerd, per slot was ik boos en teleurgesteld, maar het betrof louter wat ik beschouwde als een politiek-opportunistische draai. Uiteraard is het niet mogelijk om bij politici hun persoonlijke politieke stellingnames en daden buiten beschouwing te laten. Je moet dan man en paard noemen, persoon en politiek vallen bij hen immers samen. Niettemin was het politieke kritiek en niets anders, en ik blijf Ro als mens waarderen, maar helaas moet ik vrezen dat het met hem niet meer goed zal komen. Ik betreur dat.

Na half twee gaat het regenen. Straks nemen we de bus voor een uitstapje naar Utrecht, uit eten met Wiger & Arina en daarna een klassiek concert in Tivoli/Vredenburg. Terug naar boven

Bij restaurant 'Vis en meer' in de Drieharingstraat, Utrecht.

Zaterdag 17-03-2018

Een mooie concertavond, gisteren in Tivoli/Vredenburg met het Radio Filharmonisch Orkest. Zoals we gewend zijn gaan we al eerder op de middag met de Interliner naar Utrecht. Lekker een paar uur rondslenteren, op zoek naar een lekkere olijfolie om morgen - als de kinderen op verjaardagsvisite komen - lekker in de dippen met stokbrood en wat zout en peper. Uiteraard lopen we ook even binnen bij Boekhandel Broese op de Stadhuisbrug. Beperkte schade: het laatste boek van de Italiaanse fysicus Carlo Rovelli over tijd, 'Het Mysterie van de Tijd' (Ned vert. Prometheus, 2018). Daarna vluchten we voor de koude oostenwind naar PK Bar & Kitchen op de Oudegracht, het vroegere Alberts' Corner, voor een kop warme thee met uitzicht op de gracht.

     Om zes uur treffen we Wiger & Arina, die met de auto zijn, in restaurant 'Vis en Meer' in de Drieharingstraat. Dat is naast waar vroeger de bekende restaurants van François Fagel waren, Moustache en Chez François. De eerste meer gericht op studentenbeurzen. Ze zijn er allang niet meer. De Fagels waren een bekende restaurants-familie. De broer van François Gerard werd in 1989 doodgeschoten door een inbreker in zijn appartement boven Restaurant De Hoefslag in Bosch en Duin.

     Het eten in 'Vis en Meer' is verrukkelijk. De meerderheid kiest voor oesters en daarna mosselen, behalve Anna (zeebaars), met een lekkere chardonnay uit Zuid-Afrika, die een beetje naar boter smaakt. Daar maakt Arina de bovenstaande foto van ons (zie ook hier).

     Om kwart over acht begint het concert. We hebben mooie plekken op de parterre, vlakbij de plaats van de solist. Maar eerst speelt het orkest onder leiding van de jonge dirigente Karina Canellakis de Four Sea Interludes van Benjamin Britten. Die komen uit de opera Peter Grimes, toepasselijke muziek voor wie op eigen kiel naar Engeland zeilt. Daarna volgt een van mijn favorieten, het 1e Celloconcert van Dmitri Sjostakovitsj, uit 1959. De jonge cellist Johannes Moser gooit er zich helemaal in, met satanische ernst en giftigheid in zijn spel. Soms dreigt hij met zijn brede uithalen de 1e violiste naast hem te zullen onthoofden. Omdat we vlakbij zitten, kunnen we het goed zien. Anna en ik vinden dat hij uiterlijk een sterke gelijkenis vertoond met onze Vlissingse vriend, de dichter Koos Dalstra. Het stuk vangt aan met het thema D, Es, C, H (Duitse notatie) die de eerste letters van de naam van de componist vormen, en het keert steeds weer terug in het concert. Dat thema gebruikt hij vaker, ondermeer in het 8e strijkkwartet (lees hier meer). Bach deed zoiets ook heel vaak met zijn naam. Het is een indrukwekken en zeer emotioneel stuk. In het tweede deel (Moderato) gaat de aanvankelijk klaaglijke toon over in toenemende agitatie, totdat na een aangrijpend samenspel met de kristalhelder klinkende celesta, de solist zonder overgang een Cadenza begint die volgens velen behoort tot een van de monumenten uit de muziekgeschiedenis. Orkest, dirigent en zaal luisteren roerloos, je hoort geen kuch of hoest. Onvergetelijk. De laatste delen, opnieuw zonder overgang, zijn vol woede en bijtend cynisme, met hier en daar thema's uit Joodse volkmuziek verwerkt. Onvergetelijk. De toegift van Moser is van heel andere aard: de sarabande uit de 1e Cellosuite van Bach. Mooi, maar het past er niet erg bij al het voorgaande geweld.

     Na de pauze volgt het feest van de 7e Symfonie van Beethoven, met de heerlijke dans van het Allegretto, het tweede deel. Als we buiten komen en naar de parkeergarage lopen, sneeuwt het licht. Op de A2 en de A27 is gelukkig gestrooid.

Vanmorgen sneeuwt het nog steeds licht. Na het opstaan kijk ik even op de boot (alles in orde) en doe wat laatste boodschappen in de stad. Overal staan leden van politieke partijen te flyeren. Dat valt niet mee bij -2 graden. Democraten Gorinchem zie ik niet, maar ik geef toe dat ik ook niet naar ze zocht. Ik stem dit keer niet op jullie, zeg ik in de Hoogstraat tegen Groen Links fractieleider Rutger van Breemen. Dat weet ik, antwoordt hij, dat was wel duidelijk. Ik weet trouwens nog steeds niet op wie wél. Gemma Biesheuvel van de PvdA is mogelijk een optie.

     Na het middaguur sneeuwt het nog steeds bij een harde, gure oostenwind. We bereiden ons voor op een vol huis; de kinderen komen vanaf drie uur. Stoelen naar de kamer sjouwen, glazen klaar zetten, etc. Als sneeuw en gladheid nu maar geen spaak in het wiel steken. Terug naar boven

Verjaardag van Anna. Vlnr. Nikita, Jordin, Michel, Tessa, Barbara en Anna zelf.

Zondag 18-03-2018

Erg gezellig, als een vol pakhuis gisteravond, op de verjaardag van Anna. Helaas waren de jongens er niet, maar de meiden wel met aanhang en kinderen. Zie foto's hierboven. Vrolijke en serieuze gesprekken wisselen elkaar af. Met Barbara en Tessa praat ik over de risico's de van de vaccinatie op baarmoederhalskanker voor hun dochters. Daar maken ze zich begrijpelijk zorgen over. Er is nu 20 jaar ervaring met het vaccin (in ons land 10 jaar). Nul procent risico bestaat niet en nooit, noch op bijwerkingen noch op de kans tóch cervixcarcinoom te krijgen, maar die risico's zijn aanzienlijk kleiner dan de kans op kanker bij niet-vaccineren, als je het HP-virus krijgt. Lees hier. Deskundigen achten het vaccin veilig, maar op de sociale media circuleert veel onzinnige angstaanjagerij. Ik vermoed dat Ans' dochters hun eigen dochters als die 13 zijn, toch wel laten vaccineren. De kans op carcinoom van de baarmoederhals is dan 70 - 80% kleiner (als ze nog geen sex gehad hebben).

     Thijs, de oudste van Floor, was helemaal in zijn element met het spelen van het voetbalspel Fifa op de PS3. Hij is fan van Messi. Op zeker moment verleidt hij ook Jordin en zijn vader Pijke om mee te spelen. Zijn zus Lisa is een grote fan van zangeres Nikita en kon het zoals steeds goed vinden met Tessa's oudste dochter Vajèn. Jeffrey moet al gauw weg; hij heeft vanavond ergens in Rotterdam een optreden met de band Joey Blu & BlueZbone, de band waar hij in drumt en die behoorlijk aan de weg timmert.

     Om zeven uur gaan Michel en ik pizza's halen bij Domino's op het Kazerneplein. Het is druk in de stad en er staat een file voor de parkeergarage. Terug thuis is het schransen. Om tien uur is iedereen vertrokken. Buiten vriest het. Ans en ik zitten ruimen op en doen de afwas, waarna we nog even voor de TV op de bank zitten te knikkebollen. Maar het was een mooie avond, hier nog 7 foto's.

Vandaag een heerlijk rustige zondag. Gisteren was de koudste 17e maart ooit gemeten, aldus Weeronline. Vandaag komt de temperatuur net even boven nul, vannacht zal het matig vriezen. Tot en met woensdag (verkiezingsdag) blijft het 's nachts vriezen; overdag stijgt het kwik tot circa 8 graden. Verder niets te melden. Terug naar boven

De Schrödingervergelijking voor het heelal. Merk op dat alle elementen erin verwerkt zijn (bron: besproken boek).

Maandag 19-03-2018

Ik ben net over de helft van het nieuwe boek van natuurkundige Sean Caroll 'The Big Picture' (Dutton, 2016). De eerste helft viel me tegen; het is een nogal saaie en niet steeds heldere epistemiologie, dus een vertoog over wat je kunt weten. Maar in het derde deel, vanaf bladzijde 153, gaat hij op een boeiende manier los op de quantumfysica en de vraag waarom het universum bestaat, met name in hoofdstuk 25 dat dan ook simpel 'Why Does the Universe Exist?' heet. Bestaat het universum van zichzelf, of heeft het iets nodig om het tot bestaan te brengen? Kijk, zo'n vraag, daar ben ik verzot op en dat gaat nooit over.

     Anders geformuleerd: bestond het universum voor eeuwig en altijd, of kwam het tevoorschijn (in existence) op een zeker moment, bijvoorbeeld bij de Oerknal? Het antwoord op die vraag weet niemand. In de klassieke fysica van Newton heeft het heelal geen begin. Toen kwam Einstein in 1915 met zijn algemene relativiteit, waarbij tijd en ruimte werden ondergebracht in een vierdimensionele ruimtetijd - een dynamisch geheel dat zich plooit en buigt onder invloed van materie en energie. Niet lang daarna ontdekte Hubble dat het heelal uitdijt en die ontdekking leidde tot de gedachte dat alles vroeger dus enorm dicht op elkaar zat en dat het universum inclusief ruimte en tijd ontstonden bij de oerknal. En toen kwam in de jaren 20 van de vorige eeuw de quantummechanica, waarin de staat van het heelal een opeenstapeling (superposition) is van heel veel verschillende klassieke mogelijkheden.

     Er zijn dus twee mogelijkheden, aldus Carroll:

1. Het heelal is eeuwig.

2. Het heelal heeft een begin.

Als het universum eeuwig bestaat (optie 1), dan zou tijd fundamenteel zijn. Het heelal verandert voortdurend als de tijd voortschrijdt; in het verleden heeft het zich altijd ontwikkeld en het zal dat altijd blijven doen. Er is geen begin en geen einde. De oerknal is slechts een tijdelijke fase en het heelal bestond zowel ervoor als erna.

     In mogelijkheid 2 is de tijd niet echt fundamenteel, maar emergent. Het werd in de jaren 80 van de vorige eeuw bedacht door de juist overleden Stephen Hawking en James Hartle. Ruimte en tijd komen tevoorschijn bij de oerknal, het universum heeft een begin. In de Schrödingervergelijking (zie hierboven) kan zo'n heelal er zelfs een zijn dat zich niet ontwikkelt; het is er alleen maar, zonder enige verandering. Dat is niet wat we zien, maar een tijdloos universum maakt deel uit van de superpositie van onvoorstelbaar veel mogelijke heelallen. Dat is het multiversum. Het onze hoort ook bij die verzameling, net als talloze andere. Maar het geheel van alle universa is fundamenteel tijdloos en deterministisch, er is geen onderscheid tussen heden, verleden en toekomst, iets dat niet geldt voor een onbekend deel de samenstellende universa. Daar heerst de tijd wel.

     Dat we met geen mogelijkheid een keus kunnen maken tussen de twee opties, ervaar ik als nogal frustrerend. Maar er valt mee te leven.

Matige vorst in de afgelopen nacht bracht een licht ijslaagje in de havenkom. Uitbundige zonneschijn brengt de temperatuur ruim boven nul en dooit het ijslaagje weer weg. Vannacht opnieuw vorst, zij het lichte. We doen als altijd op maandagochtend onze boodschappen voor de week en sporten op Oost. 's Middags gaat Anna oppassen op Lina-Mae.

     Er is een raar fenomeen op mijn computer als ik online ga. Dan krijg ik een rood gekleurd waarschuwingsbericht linksonder op het scherm: 'Webcertificaat ingetrokken. Het certificaat dat door deze server (vars.hotjar.com) wordt gebruikt, is als niet-vertrouwd gemarkeerd en de verbinding is niet veilig. Probeer later verbinding te maken of gebruik een andere internetverbinding. De bedreiging is geblokkeerd'. Dat klinkt verontrustend. De blokkade wordt uitgevoerd door mijn antivirussoftware (ESET). Na enig zoeken lijkt het erop dat ESET de eigen beveiliging van mijn browser uitzet. Om die te activeren moet je de antivirussoftware uitzetten, maar dat lijkt me eveneens hachelijk. Waar komt dit probleem ineens vandaan? Terug naar boven

Dinsdag 20-03-2018

Er zijn dus volgens Sean Carroll twee opties (zie blog van gisteren):

1. Het heelal is oneindig en eeuwig.

2. Het heelal heeft een begin.

Tijd en ruimte ontstonden tegelijk met en in de oerknal. In de laatste optie is het probleem dat er geen moment in de tijd is, dat er géén heelal was. Alle momenten in de tijd zijn noodzakelijkerwijs verbonden aan het bestaan van het universum. Het allereerste moment van de oerknal is niet een moment waar iets aan vooraf kan gaan. Kun je dus zeggen dat het heelal 'uit het niets' ontstaat? Creatio ex nihilo? Nee. Die uitdrukking suggereert dat er een staat van bestaan is, die 'niets' genoemd kan worden. Dat is volgens Carroll niet mogelijk. Er is voor het begin van het universum niet sprake van 'zijn', en dus ook niet van niets of van iets dat als 'oorzaak' of 'transformatie' kan gelden. Er is alleen een moment in tijd, waar geen momenten aan vooraf gingen. Dat is nauwelijks voor te stellen.

     Interessant is dat een creatio ex nihilo in strijd zou zijn met de natuurwetten. Je krijgt als het ware nooit iets voor niets. De behoudswetten zijn fundamenteel. Ze zeggen dat een aantal zaken constant blijven als de tijd verloopt, zoals momentum, energie en electrische lading. Een heelal kan dus niet zomaar beginnen, niet zomaar in het bestaan ploffen, want alle energie, beweging en lading moet ergens vandaan komen. Netzomin kan alle energie van het heelal ooit vernietigd worden. Het is altijd een constante hoeveelheid (namelijk nul).

     Je krijgt de neiging te overwegen dat het universum dus geen begin en geen einde kan hebben en dus voor optie 1 te kiezen. Maar er staat tegenover dat de hoeveelheden momentum, energie en lading van het totale heelal exact nul zijn. Dat is geen verrassing. Alle verschillende bewegingen in het heelal heffen elkaar op. Wat betreft electrische lading zijn er bijvoorbeeld protonen (waterstofkernen) met een positieve lading, en electronen met een negatieve. Van beide schijnen er even grote aantallen te bestaan met een gezamenlijke lading van nul. 

     Hoe zit het met energie? Het heelal is vol van positieve energie, van bijvoorbeeld straling, exploderende sterren, zwarte gaten en de geheimzinnig donkere energie, maar wat zou negatieve energie moeten zijn? Dat is de zwaartekracht. Positieve energie drijft dingen uiteen, negatieve energie trekt ze aan. In de algemene relativiteit van Einstein is er een formule voor de totale energie van het heelal en daaruit blijkt dat in een universum, dat op zeer grote schaal een egale verspreiding van materie bezit, als geheel precies nul energie heeft. De energie van materie en straling is positief, maar de energie die verbonden is aan het zwaartekrachtveld (de gebogen ruimtetijd) is negatief, en is precies genoeg om de positieve energie te compenseren.

     Een universum mét een zekere hoeveelheid van enige eenheid die behouden wordt, zoals energie of lading, kan geen eerste moment hebben - zonder de behoudswetten te schenden. Een eerste moment waarin energie of lading voorkomen zonder dat ze voorafgaand bestonden, is in strijd met de regels. Voor zover we weten ziet het heelal er niet zo uit. Anderzijds worden die regels in beginsel niet geschonden als een universum als het onze opeens simpel begint te bestaan. Hoe en waarom dat zo is, weten we niet.

     Kan het universum ontstaan zonder oorzaak? Iedereen zegt meteen dat dat niet kan, niets ontstaat immers zonder oorzaak. 'Hoe weten we dat?', vraagt Carroll. Goede vraag. Dat hebben we nog nooit gezien binnen het universum. Niemand weet echter hoe een universum zichzelf gedraagt.

Vannacht wat lichte regen. De bewolking trekt vanmorgen snel weg een maakt ruim baan voor een zonovergoten dag. De temperatuur stijgt tot een graad of acht. Het dinsdag-oppasdag voor Anna. Bij onze buren Joop & Marja van Datema Amsterdam haal ik de nieuwe ANWB Wateralmanak.

     Naast Carroll lees ik met genoegen het laatste boek van Luuk van Middelaar, historicus en politiek filosoof, over Europa: 'De nieuwe politiek van Europa' (Historische Uitgeverij, 2017). Vijf jaar lang was hij politiek adviseur van Herman van Rompuy.  Hoe Europa met improvisatie en conflicten zich uit het moeras opwerkt. Heel verhelderend. Terug naar boven

Opeens mist vanmorgen. Al na een paar minuten is het weer weg.

Woensdag 21-03-2018

Het begin van de lente en de dag van de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum over de Sleepwet. Bij het opstaan schijnt de zon uitbundig. Om kwart voor acht is het in één tel opeens mistig (foto hierboven), de zon is gereduceerd tot een grote plek van wazig licht, maar na hooguit vier minuten is de mist alweer weg en is het opnieuw zonnig. Een mooie dag om te gaan stemmen.

     Om tien uur loop ik naar de Appeldijk voor een bestuursvergadering van de Gorcumse Poëzieroute. Nu de vorst achter de rug lijkt kunnen we het achterstallig onderhoud van de route regelen, op tijd voor het nieuwe seizoen. Voor onderhoud krijgen we een jaarlijkse subsidie van de gemeente. Die is nodig ook, want alles in de openbare ruimte gaat snel achteruit.

     Na de vergadering loop ik door naar het stembureau in Theatercafé De Vijf Zinnen en krijg twee stembiljetten. Ik stem 'voor' in het referendum over de Sleepwet. Wat betreft de gemeenteraad heb ik lang geaarzeld. Alle partijen hebben vier jaar geleden ingestemd met de vergunning voor de bouw van het hotelgedrocht op de historische kasteelresten aan de Duveltjesgracht. Sindsdien zijn alleen Gorcum Actief en de PvdA in verzet gekomen. Te laat. Groen Links met zijn sfinxachtige wethouder Arjen Rijsdijk is de voornaamste verantwoordelijke voor de schennis en komt uiteraard niet in aanmerking. En de nieuwe partij Democraten Gorinchem? ('Minder politiek! Meer verbinding!') Die vallen af na het luie opportunisme van hun wethouderskandidaat, die beloofde de vergunning voor het wanstaltige hotel te zullen terugdraaien als hij aan de macht zou komen, maar niet eens de kans afwachtte op een poging, en vorige week zijn verzet al bij voorbaat opgaf. Het is trouwens sowieso een partij vol vaagheid en zweverige teksten. Eigenlijk blijft er geen keus over en Jezus Leeft is natuurlijk niet serieus te nemen. Aan de andere kant is niet-stemmen ook geen optie. Omdat ik in elk geval links én op een vrouw wil stemmen, maak ik tenslotte het vakje van Gemma Biesheuvel van de PvdA rood.

De leider van het vrije, democratische westen feliciteerde gisteren de autocraat Poetin met zijn gearrangeerde herverkiezing, ondanks dat zijn naaste adviseurs 'DO NOT CONGRATULATE!' op zijn spiekbriefje hadden geschreven. Je schaamt je ieder keer weer voor die man. Overigens feliciteerde Obama de Russische president in 2012 ook.

In de loop van de middag komen er steeds meer dikke wolken voor de zon. Volgens gegevens in de media is de opkomst van kiezers in den lande wisselend. In Rotterdam (2,5%) en Den Haag (4%) is het lager dan vier jaar geleden, in Amsterdam flink hoger (8%).

     Van ex-RTV Oost journalist Rob Vorkink ontvang ik bericht dat zijn biografie over Jansen Steur, de verslaafde ex- neuroloog van MST, in december zal uitkomen. Hij was de man die een kleine tien jaar geleden samen met zijn collega Lucien Baard van TC/Tubantia ontdekte dat de neuroloog in Duitsland werkte. Terug naar boven

De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen 2018 in Gorcum (bron: NOS/nieuws).

Donderdag 22-03-2018

Verkiezingsavond gisteren. De Gorcumse uitslag komt niet lang na middernacht (zie hierboven). Anna was al naar bed, maar ik wilde het afwachten. Zoals elders hebben ook bij ons de lokale partijen gewonnen: de nieuwe partij Democraten Gorinchem (4 zetels) en de oppositiepartij Stadsbelang (4 zetels). Het verschil tussen beide partijen is slechts 28 stemmen, maar bij de Democraten spreken ze al van 'de Gorcumse lente'. Een verschil met de rest van het land is dat Groen Links qua aantal zetels werd gehalveerd (1 zetel). Het Jesse-effect heeft bij ons niet gewerkt. De kiezer heeft de partij afgestraft, zonder twijfel vanwege de verantwoordelijkheid voor de bouw van het gruwelhotel op de historische vondsten aan de Duveltjesgracht. Die conclusie wordt ondersteund door de winsten van GL in vergelijkbare stadjes in de buurt als Culemborg, Gouda en Tiel. (Geen verkiezingen in Leerdam; in Zaltbommel een combi-lijst PvdA/GL). De partij kan zijn wonden gaan likken in de oppositie en de kans dat wethouder Arjen Rijsdijk in een nieuw college terugkeert is nihil.

     De versnippering in de gemeenteraad blijft; er zijn tien partijen op 25 zetels. Duidelijk is dat het initiatief voor onderhandelingen nu bij de beide winnaars moet liggen. Volgens De Stad Gorinchem beseffen ze dat ook. Tussen beiden liggen de nodige verschillen, bijvoorbeeld wat betreft autoluwheid en doorgaand verkeer door de binnenstad, het weren van vervuilende diesels en het aanleggen van supersnel internet (glasvezelkabel. En dan het streven de stad te laten groeien; daar heeft fDG-fractieleider Schefferlie zelfs bij herhaling een veto over uitgesproken, zolang de bereikbaarheid van de stad niet verbetert (lees het hier). In elk geval zijn er minimaal nog twee andere partijen nodig. Niet méér: het schot voor de boeg van Dick van Zanten (Stadsbelang) is duidelijk: 'Die avonturen met vijf wethouders gaan wat mij betreft nooit meer gebeuren in deze stad.' Voor een nieuwe coalitie zijn er nogal wat partijen beschikbaar, maar er kwelt ook het nodige oud zeer uit de vorige raadsperiode, tussen de Democraten enerzijds en de PvdA (waar fractieleider Schefferlie vandaan komt) en ook met D66 (Hoogesteger verliet die partij met ruzie).

     Alternatieve coalities van een van de beide winnaars met anderen zijn echter moeizaam en wankel, want door de geringe zetelaantallen zijn daar minimaal vijf of zes partijen voor nodig. Geen aantrekkelijke optie. De twee winnaars zullen het met elkaar en met de steun van voldoende anderen moeten doen. Het kan helpen dat er nou ook niet weer zulke enorm grote verschillen tussen de partijprogramma's zijn.

Vannacht en vanmorgen lichte regen. het front trekt in de ochtend weg. het wordt geleidelijk zonniger. Op de sluis zijn werklieden bezig met het onderhoud van de machinerie. We rijden naar Oost voor boodschappen en sport. De hele rest van de dag lees ik verder in zeer boeiende en diepgravende boek 'De nieuwe politiek van Europa' (Historische Uitgeverij, 2017) van historicus Luuk van Middelaar.

     Ondertussen vallen de beurzen in de wereld naar dieprood, uit vrees voor nieuwe aankondigingen van een handelsoorlog van Donald Trump. Overigens is diens ergernis over de agressieve manier waarop de Chinezen opereren begrijpelijk. Echter: 'Critici verwijten Trump dat hij geen strategie heeft voor een handelsoorlog met China. In militaire termen wijzen ze naar de 'Powell-doctrine'. Volgens deze stelregel moet je, met de lessen van de Vietnam-oorlog in het achterhoofd, nooit aan een conflict beginnen zonder een plan om je terug te trekken', schrijft NOS/nieuws.

     Vandaag en morgen is er een Europese top in Brussel. De grote vraag  daar is, is of de Amerikaanse president de aangekondigde importtarieven voor staal en aluminium tegen de Europese Unie door zal zetten. Zal Europa nu meteen tegenmaatregelen nemen en van zich afbijten? De Europese Commissie heeft ze wel voorbereid. Terug naar boven

NV Charts UK 1, 2 en 3 (UK 3 Solent is rood uitgelicht). UK 4 en 5 hadden we vorig jaar al.

Vrijdag 23-03-2018

Vanmorgen is het droog en overwegend bewolkt. Op de boot haal ik de walstroom eraf nu het niet meer vriest. Daarna haal ik thuis de bimini uit de kelder en rijd ermee naar Zeilmakerij Van der Werf in Made. Vorig jaar hebben ze die opgekanpt maar een van de drukknopen verkeerd om gezet. Eigenaar Pieter kijkt het doek na en hij vindt dat ze het vorig jaar niet goed genoeg hebben gedaan. Hij ziet er nog een paar sleetse plekken in. Die gaan ze gratis herstellen, dinsdag klaar. Dat is service. Daarna haal ik de bestelde zeekaarten UK1, 2 en 3 (3 hierboven) op bij onze buren Datema Amsterdam en schaf meteen de Reeds Nautical Almanac 2018 aan. Aah, zeekaarten! Eigenlijk vind ik ze nog mooier dan boeken. Onmisbaar aan boord maar ook uiterst geschikt voor leunstoelzeilen.

Toch nog een verschuiving in de Gorcumse verkiezingsuitslag vanmorgen. Bij de hertelling van gisteravond bleken er honderden stemmen van Stadsbelang en VVD niet meegenomen te zijn. Het gevolg: Stadsbelang krijgt er een zetel bij en wordt met 5 de grootste, ten koste van een zetel bij de ChristenUnie, die van 3 naar 2 zetels zakt. Veel maakt het niet uit: het primaat voor de coalitievorming blijft bij de twee winnaars liggen (Stadsbelang en Democraten Gorinchem). Vanmorgen werd op het stadhuis de definitieve samenstelling van de gemeenteraad bekend gemaakt (dus inclusief de voorkeurstemmen, lees hier). De PvdA-vrouw waar ik op gestemd had, kwam daardoor niet in de raad, en de PvdA-fractie heeft nu alleen mannen. De beoogde Democraten-wethouder Ro van Doesburg kwam er wel door voorkeurstemmen. Ook zijn fractie van 'vernieuwers en verbinders' telt echter geen enkele vrouw. Als de cultivistische hopman metterdaad wethouder wordt, dan komt er geloof ik wel een vrouw. Enfin, het spel om de macht kan beginnen.

Moet Europa meedoen aan de handelsoorlog die Donald Trump tegen China wil voeren? Dilemma. De EU is principieel voor vijhandel, maar nu Trump importheffingen tegen Europees staal en aluminium ervan laat afhangen of de EU voor 1 mei zijn zijde kiest, en Europa zelf ook lijdt aan oneerlijke praktijken van de machtige Volksrepubliek, is de beslissing beslist niet eenvoudig. Meedoen met het pokerspel van Trump lokt zonder twijfel zeer schadelijke Chinese vergeldingsreacties uit. Niet meedoen levert behalve Amerikaanse repercussies ook het risisco op dumpen van Chinees staal op onze markten uit. We zitten links- of rechtsom zomaar in een complete handelsoorlog. Internationale arbitrage door de World Trade Organisation (WTO) in Genève ligt voor de hand; daar is iedereen lid van. Maar het gezag van de WTO is niet erg groot. Het is in wezen een podium dat werkt bij consensus en achterkamertjespolitiek. Stemmen is nog nooit voorgekomen en de leden kunnen eindeloos dwars liggen. Waarschijnlijk juist daarom stapte Trump met zijn klachten over de Chinese handelspraktijken niet naar de WTO, maar daardoor speelt de ongedurige president met vuur. Bij de huidige vervlechting van handel zal geen land erbuiten kunnen blijven. Kan een wereldwijd handelsconflict nog wel vermeden worden? Terug naar boven

Zaterdag 24-03-2018

Zoiets gebeurt zelden - maar laat ik bij het begin beginnen. Gisteravond had ik ik Piet K. uit Vlissingen aan de telefoon, de schipper van de Tartaan. In 2015 voeren we met hen op van Portugal naar huis. Het bleek dat Ineke en hij hun mooie Halberg Rassy 43 hadden ingeruild voor een stoer motorschip, een Pilot 42. Die boot ligt nog in het Duitse Travemünde. Tja, het overkomt iedere zeiler een keer, maar ons nog even niet. Via Piet verwierf ik jaarlijks een 5-liter flacon met het niet geheel legale maar zeer effectieve algenmiddel Boracol, maar dat heeft hij nu niet meer nodig. Dus kreeg ik het adres in Zeeland en daar reed ik vanmorgen naar toe.

     Op de radio had ik NPO4 opstaan. Het programma 'Een goedemorgen met...', waarin iemand - vaak een BN'er - zijn keus aan klassieke muziek presenteert. Vandaag was dat muziekproducent Joris Nassenstein. Het was niet druk op de rijkswegen en verstrooid luisterde ik naar het programma, tot ik omstreeks kwart over elf opveerde. Wat was dit voor prachtige muziek? Het bleek de Syrische zangeres Assala Nasri in een optreden in Amsterdam met Holland Symfonia. Ze zong een lang en hartverscheurend lied, 'Te Mechtech', dat ongeveer 'Ik heb je al zoveel vergeven' zou betekenen. Gelukkig vond ik het optreden later hier terug op YouTube. Op zeker moment, ongeveer op 8.50 minuten, valt de muziek stil, er vangt een indringende, meditatieve improvisatie aan door de concertmeesteres (op een altviool, meen ik). Nasri loopt langzaam op haar toe, steeds dichter, en luistert - en begint tenslotte met haar stem mee te improviseren. Je ziet en hoort dat er iets heel bijzonders gebeurt, je ziet Marius Borstlap achter de piano naar haar kijken, gebiologeerd en zich afvragend: wat is hier aan de hand? Oef, wat is dat verschrikkelijk mooi! Bloedstollend. Tranen in mijn ogen, rillingen over mijn rug. Ik wek al mijn lezers op het fragment af te luisteren. Gelukkig duurt het flink lang. En blijf doorluisteren, verderop krijgt ze ook de zaal aan de gang (veel Syriërs). Meestal houd ik daar niet van, maar ditmaal wel.

     Nasri is een fel tegenstandster van de bloedige onderdrukker en massamoordenaar Assad. Ze woont in Egypte, werd gezegd. Geweldige zangeres, geweldige muziek, geweldige uitvoering.

Op de terugweg uit Zeeland is het zonnig geworden. Thuis breng ik de boracol aan boord. Thuis heeft Anna bezoek van Tessa en haar jongste dochter Lina-Mae. Op mijn kamer zoek en vind ik het optreden van Assala Nasri op Youtube. Ik zou het graag op CD willen hebben, maar dat is tegenwoordig overbodig en ouderwets, het staat immers op YouTube en iedereen en alles is permanent online. Bol.com heeft trouwens helemaal niets van haar.

     Ik speel het optreden 's middags nog een paar keer af. Zo'n nieuwe ontdekking vult je hele dag. Terug naar boven

Op de voetgangersbrug rond ons appartement.

Zondag 25-03-2018

Gisteravond samen gegeten bij de Griek op de Langendijk ter ere van ons 14-jarig huwelijk. Officieel is dat a.s. maandag, maar dan is alles in de stad gesloten. Vanmorgen de klokken een uur vooruit gezet vanwege de zomertijd. het wordt een lekker zonnige lentedag met veel wandelaars over de sluis. Het zachte weer lokt ook ons naar buiten voor een wandeling over de wallen en door de binnenstad (foto hierboven en eentje hier). Op Buiten de Waterpoort ligt achter de veerponten een groot Zwitsers cruiseschip afgemeerd. In de Langendijk is een tweedehandskledingmarkt.

     Komende weken ga ik langzaam beginnen mer de boot gereed maken. Verder niets te melden. Terug naar boven

Vanochtend is het mistig. Boven de daken van de huizen aan de Kriekenmarkt poogt de zon erdoor te komen.

Maandag 26-03-2018

Vanochtend dichte nevel, waar de zon in de eerste uren nét niet door komt (foto hierboven). De atmosfeer is erg vochtig. Nevel, het woord doet me altijd denken aan de roman 'Niebla' uit 1914, van de Spaanse schrijver Miguel de Unamuno (1864 - 1936). De Nederlandse vertaling 'Nevel' van Bart Peperkamp verscheen pas in 2010 bij MKW-uitgevers. Bestaan we wel? Dat is de vraag, maar afgunst en liefdesverdriet verhevigen ons bestaan. Een zeer Spaanse dramatiek, waar sinds de arrestatie van Puigdemont in Duitsland het conflict rond het Catalaanse afscheidingsverlangen zich weer verhevigd. Stom misschien, want de man zat zo rustig in België.

     Als we om half elf naar Oost rijden voor boodschappen en sport, is de mist opeens verdwenen. Na de lunch thuis gaat Anna op de fiets naar Tessa voor haar oppasmiddag. Het blijft de rest van de middag zonnig.

Sinds hij overleden is gaan er geruchten over een laatste, baanbrekend artikel van Stephen Hawking, dat twee weken voor zijn dood gereed was. Hij zou het hebben geschreven met de Leuvense theoretisch fysicus Thomas Hertog. Een dag of wat geleden kwam Hertog het zelf bevestigen in een uitzending van DWDD. Op Twitter tref ik een post van fysica Sabine Hossenfelder, die denkt te weten dat het geen bijzonder artikel is. In essentie zou een eerdere versie al in juli vorige jaar zijn uitgekomen (lees hier). Het stukje van Hossenfelder heet 'Hawking's "Final Theory" is not groundbreaking'. Misschien is dat zo, maar ik wacht toch graag het artikel zelf even af, zodra het voor publicatie is vrijgegeven.

Een opmerkelijke kop in De Volkskrant vanmorgen: 'Nee, dat we sinds de Tweede Wereldoorlog geen grote oorlog hebben gekend, is niet bijzonder.' Het is de stelling van de Amerikaanse computerwetenschapper Aaron Clauset (Universiteit van Colorado), die onderzoek doet naar complexe sociale en biologische systemen. Zijn conclusie ontleend hij aan de periode 1823 - 2003. Een grote oorlog is volgens hem eentje tussen staten, die minstens 26.000 militaire doden kent. Een ongewoon langdurige vrede duurt volgens hem zeker 100 tot 150 jaar. Er wordt verschillend tegen zijn conclusie aangekeken. Hij pakt natuurlijk nét niet de Napoleontische oorlogen mee, dus de vraag mag gesteld worden hoe representatief de periode is die hij kiest. Zijn definitie van oorlog pakt niet andere vormen van conflict mee, zoals burgeroorlogen, terrorisme en cyberoorlogen, maar die hebben inderdaad (nog) niet het vereiste aantal slachtoffers gemaakt. Mogelijke uitzondering is de Balkan in de jaren 90, maar dat zou je misschien als burgeroorlog kunnen beschouwen in de voormalige staat Joegoslavië.

     Ik weet niet goed wat ik ervan moet denken. Met de bijna 75 jaar vrede sinds WO II is Europa al aardig op weg naar die minstens 100 jaar, en Clauset erkent dat de verspreiding van democratie, het sluiten van internationale allianties (VN, EU, NAVO, klimaatverdrag van Parijs) en het verdiepen van economische betrekkingen (handelsverdragen) het risico van oorlog tussen landen daadwerkelijk verkleinen. In dat opzicht hebben we het met de agressieve handelspolitiek van America First! van de zakenman Trump beslist niet getroffen. Zoals vaak in de sociale wetenschappen geven dit soort analyses, ook al zijn ze met algoritmen op de computer uitgevoerd, niet echt veel duidelijkheid. De toekomst blijft ongewis en vooral onderhevig aan toeval. Niettemin zijn er veel ongunstige factoren, die de kans op gewapende conflicten bevorderen, zoals de wereldwijd toenemende kloof tussen rijk en arm, voortschrijdende klimaatverandering, proxy-wars en verkapte oorlogen in het cyberdomein die de stabiliteit van staten aantasten.  Terug naar boven

Dinsdag 27-03-2018

Zelfs Trump deed mee: 135 Russische diplomaten weggestuurd door een verenigd westen. Bert Lanting noemt het in De Volkskrant een flinke klap voor de Russische inlichtingendiensten. 'Opeens moeten zij in 19 landen tegelijk bekijken welke schade ze hebben opgelopen,' Het westen demonstreert een eenheid die het bij de MH17-ramp niet liet zien. Maar je weet ook dat dit eensgezinde gebaar Poetin en zijn kleptocraten nauwelijks treft; het drijft ze alleen maar dichter bij elkaar. Alleen jammer dat de steenrijke Russische oligarchen in Londen niet werden aangepakt. Het aanpakken van de mafiavriendjes van Poetin drijft hen wel uit elkaar en zou door de Russische bevolking zeker worden gewaardeerd.

Goed nieuws: eindelijk lijkt de markt van CO₂-emissierechten te gaan werken. Bloomberg Technology schreef van de week dat na 13 jaar de prijs voor het uitstoten van koolstof door de industrie stijgt sinds de jaarwisseling (zie grafiek hierboven), zonder dat je veel misbaar en protest hoort bij het Europese bedrijfsleven. Ik geloof niet dat de opkoopactie van Carbonkiller en mijn eigen aankoop van één ton rechten op op 22 februari jl. er iets mee uit te staan heeft. Als het uitstoten van broeikasgassen duurder wordt, wordt energie van gas-  en steenkoolcentrales duurder, en die van wind- en zonneenergie in verhouding goedkoper. Juist deze week heeft het kabinet drie gebieden in de Noordzee aangewezen voor nieuwe windparken. Goede ontwikkelingen, maar volstrekt niet genoeg. Eveneens deze week verscheen het Global Energy and CO₂-status Report 2017 van het Internationaal Energie Agentschap (IEA). Dat slaat de hoop weg dat de emissies in de afgelopen drie jaren gestabiliseerd zouden zijn. De uitstoot van kooldioxide is in 2017 wereldwijd helaas weer gestegen (met 1,4%). De aantrekkende economie. Het IAE signaleert echter dat het steeds moeilijker wordt om de normen van Parijs 2015 te halen.

De dag vangt aan vol zon, maar geleidelijk aan trekt bewolking binnen en na de middag begint het te regenen. Die regen zal enige dagen duren. Een natte aanloop naar de Pasen. Anna heeft oppasdag. De fuut in de havenkom heeft een partner. Samen maken ze de karakteristieke baltsdans: ze richten zich hoog op, borst tegen borst, de halzen sierlijk naast elkaar gestrekt. Ik wilde er een foto van maken, maar toen ik de camera klaar had hielden ze ermee op en zwommen weg, alsof ze vonden dat ik hun privacy stoorde. Terug naar boven

Bij mijn bureau hoopt zich een stapeltje navigatiemateriaal op voor onze tocht deze zomer langs de Engelse zuidkust.

Woensdag 28-03-2018

Je zou van alles in het Paasweekeinde verwachten, behalve het neerstorten van een Chinees ruimtestation genaamd Tiangong-1 op aarde. Het werd in 2011 gelanceerd en in een baan om de aarde gebracht. Tiangong-1 (de naam betekent 'hemels paleis') was bedoeld om ervaring op te doen met het koppelen van ruimtevaartuigen. Dat is een aantal keren gelukt, ook met bemanningen. De missie, oorspronkelijk bedoeld voor een paar jaar, werd verlengd, maar in 2016 verloor de Chinese vluchtleiding de contröle over het station. Het zou eind 2017 uit zijn baan vallen en in de aardatmosfeer verbranden. Die prognose is verschoven naar het komende Paasweekeinde (geen 1-aprilgrap) en er is een uiterst kleine kans dat delen ervan op aarde zullen inslaan.

     Twee opmerkelijke ontwikkelingen op energiegebied. De verzamelde CV-ketelfabrikanten en -installateurs hebben de handen ineengeslagen met de milieuorganisaties de handen ineen geslagen. De eersten zien massale verdiensten op zich af komen. Binnen drie jaar moet de gasgestookte CV-ketel verdwijnen, vinden ze. Dat kunnen de meeste mensen niet betalen, maar ze hebben nieuwe vormen van financiering bedacht. Ze hebben gelijk; ons land blijft anders veel te lang aan het gas hangen.

     Wetenschappers in Eindhoven hebben iets voor de veel langere termijn ontwikkeld: een paneel dat langdurig de  extreme hitte in een kernfusiereactor kan doorstaan. Tot dusver was dat een onoverkomelijk probleem voor deze schone technologie, die ons ooit van een onuitputtelijke bron van energie zal kunnen voorzien.

     Het Paasweekeinde is in Gorcum ook al anders dan gebruikelijk. De vaste maandagochtendmarkt op de Groenmarkt is traditioneel extra feestelijk en kenmerkt zich door grote hoeveelheden bezoekers, overdadig drankgebruik en gewelddadigheid. Maar dit jaar gaat het niet door omdat de Groenmarkt opnieuw bestraat wordt. Maar de lokale horeca-ondernemers pikken het niet. Ze organiseren vanaf 12.00 uur op 2e Paasdag een feestelijke kroegentocht in de binnenstad, zodat er toch genoeg gelegenheid zal zijn voor inname van drank en knokken.

Vanaf een uur of negen begint het te regenen en het zal vandaag nauwelijks meer ophouden. Vanmiddag gaat het nog harder regenen als een venijnig klein lagedrukgebiedje met bijbehorend front overtrekt. Het treft niet, want we zijn juist vanmiddag in Utrecht voor een optreden van het Danel Kwartet in de Hertz-zaal van Tivoli/Vredenburg, met onze buren Wiger & Arina. Brahms' strijkkwintet opus 111 en Souvenir de Florence van Tsjaikovski, een strijksextet. Terug naar boven

Pauze in de lounge van de Hertz-zaal van Tivoli/Vredenburg. Foto genomen door een vriendelijke dame. Vlnr. Arina, Wiger, Anna en ik.

Donderdag 29-03-2018

Het was een prachtig concert, dat van het Danel Kwartet gistermiddag in de Hertz-zaal van Tivoli/Vrendenburg. In stromende regen reden we er met onze buren Wiger & Arina heen. Het kwartet was voor de pauze uitgebreid met de Franse altviolist Adrien la Marca. De zaal was maar half gevuld. Met zijn vijven speelden ze op zeer levendige wijze het 2e Strijkkwintet opus 111 (1890) van Brahms. een emotievol stuk van een op zijn 57e opnieuw verliefde componist. De noodzakelijke dynamiek in het stuk kwam vooral van de primarius, violist Marc Danel. We zaten op de eerste rij, onmiddelijk voor het ensemble, waar we uitstekend zicht hadden op de musici. Ik moet zeggen dat je dan veel meer ervaart van muziek dan bij puur luisteren. Je ziet de kleine signalen, de blikken naar elkaar, de inspanning op de gezichten in moeilijke passages, maar je herkent ook meer van de structuur van een muziekstuk. En dus bijvoorbeeld van de manier waarop Danel met zijn hele lichaam musiceert en zich fysiek zonder terughouding in de vertolking werpt, op een wijze die enorm vermoeiend moet zijn maar die duidelijk toont hoezeer hij de leidende factor is. Dat bleek vooral in het laatste deel, dat op een opzwepende Hongaarse dans gebaseerd is.

     In de pauze dronken we thee in de lounge op de bovenste verdieping van het muziekgebouw (foto hierboven), met een schitterend uitzicht over de stad, waar de regen nog intenser was geworden. Vervolgens speelde het ensemble, uitgebreid met La Marca's broer, de cellist Christian-Pierre La Marca - dus met 2 violen, 2 altviolen, en 2 cello's - het Strijksextet 'Souvenir de Florence' (1892) van Brahms' tijdgenoot Tsjaikovski. Ook dat is een emotievol werk. Je zou dat niet zeggen, als je leest wat de componist er in juni 1887 over schrijft in zijn dagboek: 'Ik pende een paar schetsen voor een strijksextet neer, maar met weinig enthousiasme..' Dat enthousiasme keerde zonder twijfel in zijn tegendeel, want het stuk kent een grote dynamiek en onrust. Het 2e deel is een Adagio cantibele e con moto, met een onschuldig begin dat steeds indringender wordt. De twee laatste delen bleken erg bekend, je hoort ze regelmatig op de radio. Thema's uit Russische volksmuziek werden door het ensemble met razende intensiteit gespeeld. Het laatste, een Allegro con brio e vivace, was een steeds snellere fuga, die met een rotklap ineens tot stilstand kwam. Het publiek gaf de musici een staande ovatie.

Het liep tegen vier uur toen we de stad inliepen. De dames gingen gezamenlijk in de richting van modezaken, en Wiger en ik richtten onze schreden naar Boekhandel Broese op de Stadhuisbrug. Daar gingen ook wij uit elkaar. Na wat rondkijken deed ik op de tafel met aanbiedingen een bijzondere vondst, een door zijn weduwe postuum uitgegeven boek van de Britse historicus Tony Judt met talrijke schetsen voor een boek dat hij had willen schrijven over het Israëlisch/Arabische conflict, 'Wanneer de feiten veranderen. Beschouwingen 1995 - 2010' (Atlas Contact, 2018). Slechts voor 15 euro! Judt overleed in 2010 aan de spierziekte ALS; ik herinner me dat ik destijds erover schreef (hier in het Turkse Marmaris). Een aantal jaren eerder las ik ademloos zijn magistrale opus magnum over Europa: 'Postwar. A history of Europe Since 1945" (2005). Vele keren beter dan het vergelijkbare boek van Geert Mak.

     Met deze onverwachte trofee nam ik plaats aan de tafel van het zitje naast de trap naar de kelderverdieping met tweedehands boeken. Rond me roezemoesde het winkelpubliek. Mensen drentelden langs de kasten en de tafels met boeken. Wiger was in geen velden of wegen te bekennen. Aan de tafel zat een vrouw hardop te telefoneren met iemand, die kennelijk haar zoon was. 'Ik heb je al weken niet gezien', zei ze, 'Het wordt tijd dat je weer eens langskomt.' Ik kon het antwoord niet horen en hoe wist ik dus dat het een zoon was en geen dochter? Meisjes komen wel thuis. Naast haar nam een mooi Indochinees meisje plaats, met zwart lang haar. Ze sloeg een stripboek open met een getekend portret van Hitler op de omslag en speelde met haar telefoon. Mijn blik dwaalde verder. Bij de kunstafdeling zag ik op de rug van een dik boek de woorden 'Radeloos geluk' staan. Wat een intrigerende term! Een jongeman met een hoodi en gymschoenen aan, zoals iedereen van die leeftijd tegenwoordig schijnt te moeten dragen, pakte het boek op, bladerde er wat in en zette het terug. Nu moest en zou ik weten wat dat voor boek was en liep erheen. Het bleek een dikke bundel met memoires van de Vlaamse kunstenaar Jan Vanriet (Hollands Diep, 2018). Terug aan tafel bladerde ik erin en stuitte meteen op een naam uit mijn verleden: Hugues Pernath. Een naam van zeker vijftig jaar geleden! De naam  van een pessimistische, gedoemde dichter met merendeels onbegrijpelijke gedichten. Meteen was ik alles en iedereen om me heen vergeten. Pernath las ik gefascineerd en zonder veel begrip in het begin jaren 60 op de HBS in Breda, en nog steeds bezit ik zijn Verzameld Werk (Pink Editions & Productions, 1980). Ik nam me voor om nog een keer op dit weblog over hem te schrijven, en het dikke boek van Vanriet, vol van anecdotes en verhalen uit zijn rijke leven, was mijn tweede trofee van die middag. Vreemd, het voelde alsof ik dat boek moest vinden, maar dat is natuurlijk onzin.

Om half zes troffen we de dames bij Graaf Floris op de Vismarkt. Het regende nog steeds. Anna had mooie, elegante schoentjes gekocht en een lichtblauwe sjaal. Een uur later zaten we aan de tevoren gereserveerde tafel in Restaurant Se7en op de Mariaplaats. Het restaurant met de bijzondere exotische menukaart, op de plaats waar vroeger De Poort van Cleef was. Een gezellige avond met een hoog culinair gehalte, ondermeer vanwege de lekkere bavette, medium gebakken. Om een uur of tien waren we terug in Gorcum. Met trofeeën.

Vanmorgen is het droog. We rijden naar Oost voor de Paasboodschappen en sport. Daar hebben we de evaluatie van de Milon Cirkel met onze coach. Hij vindt dat ik de krachttoestellen te zwaar heb staan, dus die mogen wat lager. Dat valt mee. Helaas zet hij de Crosswalker, het cardio-toestel dat op 145 Watt staat en dat ik het zwaarst vind, niet lager. Daarna gaan we even naar de boot (foto hier). We wisselen we de kletsnatte handdoeken - na al die regen van gisteren - voor droge. 's Middags is er steeds vaker zon. Op naar het Paasweekeinde. Terug naar boven

Het sterrenstelsel NGC1052-DF2 op 65 miljoen lichtjaren afstand zou verbazend weinig zwarte materie bevatten (foto: NASA; ESA; P. van Dokkum)

Vrijdag 30-03-2018

Alle kranten hebben dezer dagen het nieuws: het sterrenstelsel NGC1052-DF2 op 65 miljoen lichtjaren afstand zou verbazend weinig of geen zwarte materie bevatten. Het laat zien hoezeer fysica en kosmologie in de belangstelling staan. Hier staat het oorspronkelijke persbericht. Al enige decennia geloven astrofysici dat een halo van de mysterieuze donkere materie een vast bestanddeel is van sterrenstelsels. Die halo om stelsels zou de extra zwaartekracht leveren om de buitenste delen van stelsels een veel hogere snelheid te geven dan met de gewone materie van atomen en moleculen mogelijk zou zijn. Op alle mogelijke manieren wordt naar die zwarte materie gezocht, die liefst 5 maal zo talrijk is als onze gewone materie, maar tot dusver werd er niets van gevonden. De veronderstelling is dat het nauwelijks reageert met gewone materie, en dat het bestaat uit deeltjes die WIMP's genoemd worden: Weak Interachting Massive Particles.

     Maar nu is er dus door een team astronomen, onder leiding van de Nederlander Pieter van Dokkum, een stelsel gevonden - NGC1052-DF2 dus, afgekort DF2 - waarvan de buitenste delen veel trager om het centrum cirkelen dan verwacht. Met behulp van de snelheden van deze sterrenhopen konden de onderzoekers de massa van het stelsel berekenen. Daaruit bleek dat de zichtbare materie, dus alle sterren en gas- en stofwolken in DF2, voldoende was om de snelheden van de buitenste delen voor hun rekening te nemen. Als er al donkere materie in het stelsel zit, dan is het 400 keer zo weinig als verwacht. Dat is aanzienlijk.

     In elk geval bevestigen de gevonden lage snelheden de hypothese van donkere materie in de overgrote meerderheid van sterrenstelsels. De vraag is nu wat de oorzaak van de afwezigheid kan zijn in het geval van DF2. Mogelijk heeft het stelsel een periode van hevige stervorming doorgemaakt. De krachtige sterrenwinden en supernova-explosies die daarbij optreden, zouden gas en donkere materie uit het stelsel geblazen kunnen hebben. Een tweede vraag is of dergelijke 'lichte' stelsels vaker voorkomen. Wat donkere materie zelf is, blijft vooralsnog een raadsel.

Vannacht weer een regenfront, vanmorgen overwegend bewolkt maar tenminste droog. Ik doe laatste boodschappen in de stad voor Pasen. In de Tinnegietersteeg tref ik de Democraten wethouder-in-spé/boekhandelaar. Hij staat dozen bijeen te binden en negeert me, kijkt niet op of om. Het doet nogal komisch aan. Als hij zo kleinzerig voor kritiek blijft, dan krijgt hij het nog moeilijk in de politiek.

     Ook de rest van de dag is het droog, op een kort buitje rond het middaguur na. In de sluis worden drie motorjachten naar binnen geschut, de eerste Paaspassanten.

Nieuwe verontrusting over Syrië. Donald Trump kondigde vandaag op zijn speciale manier aan dat de Amerikanen zich gaan terugtrekken: 'We'll be coming out of Syria, like, very soon. Let the other people take care of it now. Very soon. Very soon. Very soon we're coming out.' De Koerden hebben nota bene de grootste bijdrage geleverd aan de nederlaag van Islamitische Staat en worden nu door de VS, hun voornaamste bondgenoot, in de steek gelaten. Overgelaten aan de NAVO-lidstaat Turkije, dat nieuwe offensieven in het noorden van Syrië en Irak tegen hen aankondigt. Cynischer kan het niet. Vervolgens kondigt NAVO-lidstaat Frankrijk bij monde van president Macron ter gelegenheid van het bezoek van een Koerdische delegatie van de YPD op het Elysée aan, dat hij ze bij de Syrische stad Manbij gaat steunen met speciale Franse troepen. Dat lijkt me sterk. Later wil de Franse regering het niet bevestigen; het zou alleen om bemiddeling gaan. Terug naar boven

Het immigratieplan van staatssecretaris Harbers bestaat uit 6 punten. 'Cascading back' is het vijfde (bovenaan, afbeelding: De Volkskrant).

Zaterdag 31-03-2018

Staatssecretaris Mark Harbers van Asiel en Migratie kondigde gisteren in De Volkskrant aan dat hij met de omringende landen afspraken wil maken over het terugsturen van asielzoekers naar het laatste doorreisland. In ons geval zijn dat Duitsland en België. Het lijkt een typische losse flodder van een cynische VVD'er. Maar dat is het niet, het is het vijfde van een breed plan dat zes onderdelen bevat (zie hierboven). Het vijfde wordt een 'terugduwregeling' of 'cascading back' genoemd, want als ieder land dat nou doet, dan komen de asielzoekers volgens het Dublin-beginsel allemaal terecht in de landen, waar ze de EU binnen kwamen. Welke landen zijn dat? Juist: Spanje, Italië en Griekenland, de zuidelijke lidstaten. Die zullen zeker staan te juichen.

     Ik vermoed dat Harbers met dit vijfde punt de druk op de EU wil verhogen, om de weigeraars (Polen, Hongarije, Tsjechië, Slowakije - de zogenaamde Višegradlanden) te dwingen hun evenredig aandeel in de opvang te leveren. Maar daarvoor legt hij de druk verkeerd, niet bij de voormalige oostbloklanden, maar bij de zuidelijke landen, die zich zullen verzetten. Dus zal het niks worden met cascading back.

     'Spierballentaal' van de VVD, is de begrijpelijke kwalificatie van Vluchtelingenwerk Nederland, maar het nieuwe plan is niet alleen de VVD. Het is mede ondertekend door de beide ministers op Buitenlandse Zaken, Stef Blok (VVD) en Sigrid Kaag (D66), door Wouter Koolmees (D66) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en door Kajsa Ollongren (D66) op Binnenlandse Zaken. Kabinetsbreed beleid dus, en er zitten meer zaken aan vast. Lees hier.

     Tja, dit zijn mijn kanttekeningen. De Unie is weliswaar geen staat, maar bij open binnengrenzen moet er wel contrôle over de buitengrens zijn. Politieke vluchtelingen en oorlogsvluchtelingen tegenhouden is in mijn ogen asociaal, economische migranten tegenhouden is minder asociaal. Immigratie, mits gereguleerd, is echter nodig om het vergrijzende arbeidspotentieel in de EU te vervangen. De veel gepropageerde opvang in de regio is al jaren notoir beroerd. Daarvoor blijven economische migranten echt niet thuis, om te verkommeren in de uitzichtloosheid van hun ellendige thuislanden. Ik blijf me sceptisch en ongemakkelijk voelen over het hele kabinetsplan. In feite komt het vooral neer op het doorschuiven van de problemen naar doorreis-  en thuislanden - als het maar van ons bord is.

Vanmorgen tamelijk veel zon. Toch is het fris. Nu de vorst definitief het land uit is, laat ik aan boord de motor een tijd lopen. Hij start meteen. In onze slaaphut repareer ik ondertussen twee lampjes. Rond het middaguur moeten we even op Lina-Mae passen. We lopen met haar in de buggy de stad in, waar een paar als Paashaas verklede mensen rondlopen en een gezellige drukte heerst. Lina-Mae is echter in slaap gevallen en merkt niets.

     's Middags is er meer bewolking. Ettelijke motorjachten passeren de sluis. We krijgen bezoek van Barbara, Tessa en Nikita.

     Vanmiddag worden de stoffelijke resten van Stephen Hawking bijgezet in de Great St. Mary Church, de prestigieuze universiteitskerk van Cambridge. Opmerkelijk: iemand leest er een tekst uit de Bijbel voor, Prediker 3, vers 1 - 15. 'For everything there is a season, and a time for every matter under heaven, a time to be born, and a time to die...enz.' Wie zou dat verzonnen hebben? Voor zover ik weet was Hawking atheïst. Terug naar boven

Lees vanaf hier verder op https://www.sailing-dulce.nl/home/54